ویژگی‌های برائت از شرک در اسلام:
١- برائت از شرک، متصل به الله ﻷ است؛ معیار دوستی و دشمنی‌ورزیدن براساس آن است که الله متعال می‌پسندد و یا نمی‌پسندد، و کسی که این حالش باشد یقیناً قلب خود را به الله ﻷ تسلیم نموده است.
٢- برائت از شرک، برای مؤمن عبادتی ناگسستنی است؛ که در هیچ لحظه‌ای از زندگیش آن را ترک نمی‌گوید و اگر آن را در نفس خویش احساس نکند باز هم حکم آن را با خود دارد، و البته نفرت از شرک یک عبادت بزرگ قلبی است.
٣- برائت از شرک بر مبنای فقه و هدایت، و براساس مصلحت‌های شرعی و زدودن مفاسد بنا گذاشته شده است، و نفرتی بی‌اساس و بی‌کنترل و احساسی کورکورانه نیست، بلکه دارای احکامی است که إن‌شاءالله آن را توضیح خواهیم داد.
- بنابراین برائتی خالی از آثار برائت کورکورانه دورۀ جاهلیت است.
* ولاء و براء، دوستی و دشمنی‌ورزیدن، یک امر فطری است و هیچ شخصی وجود ندارد مگر اینکه دوستی می‌کند یا دشمنی می‌ورزد.
* کسی که به خاطر الله تعالی دوستی و دشمنی می‌ورزد به یقین که ایمان خود را کامل نموده، و کسی که دوستی و دشمنی خود را بر امور جاهلی بنا نهاده پس او کسی است که هنوز هم در او اثر جاهلیت وجود دارد.
* دین اسلام برای تهذیب و پالایش ولا و براء، و تصحیح راه و روش آن، و بیان احکام آن آمده است. طوری که باورها را در رابطه به آن درست نموده معنای صحیح آن را بیان می‌کند تا هر مؤمنی آن را بدون افراط و تفریط، و بدون مبالغه و سهل‌انگاری بپیماید. همچنین احکام مربوط به جواز و عدم جواز آن را تشریح می‌کند. و نیز حقوقی که محافظت و عدم تجاوز بر آن واجب است را بیان می‌کند هرچند با افراد مخالف باشد.
چیزی که می‌باید دانست این است که ولاء و براء دارای احکامی است و کسی که در این زمینه مطابق ارشادات الهی پیش برود اعمالی از وی سر نمی‌زند که از آن ولاء و براء جاهلیت ببار آید مانند دوستی براساس نژاد، کشور، حزب یا گروه و دیگر امور جاهلیت.
براء (دشمنی‌ورزیدن و بیزاری‌جستن) در اسلام از دایره عدل واحسان خارج نمی‌شود، بلکه همه احکام شریعت از دایره عدل و احسان خارج نمی‌شود طوری که الله متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُ بِٱلۡعَدۡلِ وَٱلۡإِحۡسَٰنِ وَإِيتَآيِٕ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَيَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِ وَٱلۡبَغۡيِۚ يَعِظُكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ٩٠﴾[النحل: ٩٠] «به راستی الله به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد، و از فحشا و منکر و ستم نهی می‌کند، و شما را پند می‌دهد؛ شاید متذکر شوید».
و می‌فرماید: ﴿وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا﴾[البقرة: ٨٣] «و به مردم (سخن) نیک بگویید».
الله متعال از تجاوز بر کافران منع کرده و می‌فرماید: ﴿وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِينَ١٩٠﴾[البقرة: ١٩٠] «و در راه الله با کسانی که با شما می‌جنگند، جنگ کنید، و از حد تجاوز نکنید،که الله تجاوزگران را دوست نمی‌دارد».
* نهی‌کردن از تجاوز بر دشمنی که در حال جنگ با وی قرار دارید پیام والای دین اسلام را برایت نمايان می‌سازد.
* اگر در میان ما مسلمانان و کفار عهد و پیمانی وجود داشت و از خیانت آنها در هراس بودیم که مبادا عهد را نقض کنند و دلایل و نشانه‌های این نقض برای ما نیز نمایان شد، با وجود این‌همه قرینه‌ها نباید آغازگر جنگ باشیم تا اینکه آنها را از شکستن این عهد باخبر سازیم. طوری که الله متعال می‌فرماید:
﴿وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوۡمٍ خِيَانَةٗ فَٱنۢبِذۡ إِلَيۡهِمۡ عَلَىٰ سَوَآءٍۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡخَآئِنِينَ٥٨﴾[الأنفال: ٥٨] «و اگر از خیانت قومی بیم داشتی؛ منصفانه (پیمان‌شان را) به سوی آنان بینداز (و فسخ پیمان‌شان را برای همگان اعلان کن)، به راستی که الله خائنان را دوست نمی‌دارد».
* الله متعال راضی نیست که اولیاء و دوستانش خائن باشند.
مؤمنان اگرچه با کفار بغض شدیدی دارند و به خاطر الله با آنها دشمنی می‌ورزند، اما بغض و عداوت آنها را وادار به ظلم و تجاوز بر کفار نمی‌کند. طوری که الله متعال می‌فرماید:
﴿وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ أَن صَدُّوكُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ أَن تَعۡتَدُواْۘ﴾[المائدة:٢] «و دشمنی گروهی که شما را از مسجد الحرام باز داشتند، نباید شما را به تعدی و تجاوز وادار کند».
و می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ٨﴾[المائدة: ٨] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! همواره برای الله قیام کنید و به عدالت گواهی دهید، دشمنی با گروهی شما را بر آن ندارد که عدالت نکنید؛ عدالت کنید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و از الله بترسید، همانا الله به آنچه می‌کنید؛ آگاه است».
* بلکه الله متعال دوست دارد که اولیاء او تعالی خیرخواه و عادل باشند. و رفتار‌شان با مردم نیک بوده و آن را با صدق، وفای به عهد، راست‌گویی و اخلاق نیک زینت بخشند. طوری که می‌فرماید: ﴿لَّا يَنۡهَىٰكُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِينَ لَمۡ يُقَٰتِلُوكُمۡ فِي ٱلدِّينِ وَلَمۡ يُخۡرِجُوكُم مِّن دِيَٰرِكُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوٓاْ إِلَيۡهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِينَ٨ إِنَّمَا يَنۡهَىٰكُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِينَ قَٰتَلُوكُمۡ فِي ٱلدِّينِ وَأَخۡرَجُوكُم مِّن دِيَٰرِكُمۡ وَظَٰهَرُواْ عَلَىٰٓ إِخۡرَاجِكُمۡ أَن تَوَلَّوۡهُمۡۚ وَمَن يَتَوَلَّهُمۡ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ٩﴾[الممتحنة: ٨-٩] «الله شما را از نیکی‌کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در (امر) دین با شما نجنگیده‌اند و شما را از دیارتان بیرون نکرده‌اند، نهی نمی‌کند، بی‌گمان الله عدالت‌پیشگان را دوست دارد. (٨) تنها شما را از دوستی با کسانی نهی می‌کند که در (امر) دین با شما جنگیده‌اند و شما را از دیارتان بیرون کرده‌اند، و بر بیرون‌راندن شما (دیگران را) کمک (و پشتیبانی) کرده‌اند، و هرکس با آنها (رابطه) دوستی بگیرد، پس آنان ستمکاران هستند».
* آنچه از جانب الله متعال ممنوع قرار گرفته این است که نباید آنها را به دوستی بگیریم، نباید برای آنها اسرار مسلمین را افشا سازیم و نباید آنها را علیه مسلمانان کمک و یاری کنیم؛ هر نوعی از کمک که می‌خواهد باشد.
* احسان و نیکی با کفار غیر محارب که علیه مسلمان‌ها نمی‌جنگند و هیچ‌گونه نقشی علیه آنها ندارند ممنوع نمی‌باشد، بلکه احسان با آنها از آن عدل و احسانی است که الله متعال آن را دوست دارد.
* باید بین معامله حسنه و محبت قلبی فرق قایل شد؛ دوستی با کفار و محبت با آنها در دین اسلام حرام است، و دشمنی با آنها از ضروریات ایمان محسوب می‌شود. تنفر ما از آنها به خاطر این است که الله متعال از آنها به سبب کفر، فسق و نافرمانی‌شان متنفر است. نفرت ما از آنها به خاطر ذات یا شکل و قیافه، یا نسب، نژاد و کشورهایشان نیست، از این‌رو اگر آنها توبه کردند و به اسلام مشرف شدند، آنها را دوست خواهیم داشت چون در این حالت اسباب بغض و نفرت زایل می‌شود.
* و اما معامله‌کردن با کافران باید مطابق احکام شریعت اسلامی انجام پذیرد، ما از جانب الله متعال مأمور هستیم تا به مردم سخن نیک بگوییم، به روش نیک با آنها معامله نماییم. و با اهل کتاب به روشی که آن بهتر است مجادله کنیم، و بر ما واجب است در عهد و پیمانی که میان ما و آنها منعقد است وفادار باشیم، و اگر فردی از آنها از ما درخواست امان نمود به او امان دهیم، و آنها را با روش بهتر به اسلام دعوت کنیم، و برای آنها اخلاق اهل اسلام، و دعوت الله متعال و رسولش را به سوی اخلاق نیکو، بیان نماییم.
* تمامی موارد بالا از هر مسلمان مطلوب است، اما داشتن محبت قلبی با آنها جایز نیست مادامی که در کفر، فسق و فجور و نافرمانی باریتعالی قرار داشته باشند، زیرا معاملۀ فرد مؤمن از ایمانش سرچشمه می‌گیرد و عمل‌کردن او باید مطابق با احکام شریعت و اخلاق قرآن کریم باشد.
* اما در رابطه به کافران حربی (در حال جنگ با مسلمانان)، و کافران ظالم، متجاوز و منافقان، الله متعال ما را به سخت‌گیری با آنها فراخوانده است، طوری که می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ جَٰهِدِ ٱلۡكُفَّارَ وَٱلۡمُنَٰفِقِينَ وَٱغۡلُظۡ عَلَيۡهِمۡۚ﴾[التوبة: ٧٣] «ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن، و برآنان سخت‌گیر باش». الله متعال ما را امر فرموده تا بر کسانی که سزاوار جهاد هستند، سخت‌گیر باشیم.
* این غلظت و سخت‌گیری بر آنان دارای حد و حدود شرعی است؛ مسلمان نباید سخنی بر زبان آورد که منجر به عمل نامشروع گردد و یا او را به تجاوز و ظلم و ستم بکشاند.
* از آنچه گذشت آشکار می‌شود که برائت از مشرکان در اسلام دارای اهداف والا و آداب عالی بوده و مانند برائت دوران جاهلیت نیست که مبنی بر ظلم، تجاوز، گناه، بهتان، غصب حقوق و ادعاهای دروغین بود.
* بغض و دشمنی ایمانی مانند حقد و کینه نژادپرستانه و نفرت کورکورانه نیست، بلکه بغض ایمانی، چنانکه گذشت، دارای علل، مقاصد، اهداف وغایات عالی می‌باشد.
* و ما مسلمانان، با وجود بغض و کینه‌ای که با کفار به سبب اعمال زشت آنان، و کراهیت و نفرتی که به خاطر کفر، فسوق، و نافرمانی‌شان داریم، برای آنها هدایت را از الله متعال مسئلت داریم تا آنها را از تاریکی کفر و شرک به نور اسلام هدایت فرماید، ما آنها را به روش و شیوۀ بهتر به اسلام فرا می‌خوانیم، به امید آنکه الله متعال بر آنها منت گذاشته هدایت را نصیب‌شان نماید تا بعد از این همه دشمنی‌ها پیوند دوستی را با آنها برقرار کنیم و دوست‌شان بداریم. طوری که الله متعال می‌فرماید: ﴿۞عَسَى ٱللَّهُ أَن يَجۡعَلَ بَيۡنَكُمۡ وَبَيۡنَ ٱلَّذِينَ عَادَيۡتُم مِّنۡهُم مَّوَدَّةٗۚ وَٱللَّهُ قَدِيرٞۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٧﴾[الممتحنة: ٧] «امید است که الله میان شما و کسانی (از مشرکین) که با آنها دشمنی داشته‌اید (پیوند) دوستی (و محبت) برقرار کند، و الله توانا است، و الله آمرزندۀ مهربان است».