بزرگی شأن عمل به علم
* عملکردن به علم اهمیت زیادی دارد و کسانی که به علم خویش عمل میکنند نیز اجر بزرگی میبرند، طوری که الله متعال میفرماید: ﴿فَنِعۡمَ أَجۡرُ ٱلۡعَٰمِلِينَ٧٤﴾[الزمر: ٧٤] «چه بزرگ است اجر عمل کنندگان».
* جزای عالم بیعمل سخت و بزرگ بوده و در قرآن کریم و سنت نبوی سزای سختی برایشان در نظر گرفته شده است، طوری که الله متعال میفرماید: ﴿۞أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ٤٤﴾[البقرة: ٤٤] «آیا مردم را به نیکی فرمان میدهید، و خودتان را فراموش میکنید، درحالی که شما کتاب (آسمانی) را میخوانید؟! آیا نمیاندیشید؟!».
و الله متعال میفرماید: ﴿وَٱتۡلُ عَلَيۡهِمۡ نَبَأَ ٱلَّذِيٓ ءَاتَيۡنَٰهُ ءَايَٰتِنَا فَٱنسَلَخَ مِنۡهَا فَأَتۡبَعَهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ فَكَانَ مِنَ ٱلۡغَاوِينَ١٧٥ وَلَوۡ شِئۡنَا لَرَفَعۡنَٰهُ بِهَا وَلَٰكِنَّهُۥٓ أَخۡلَدَ إِلَى ٱلۡأَرۡضِ وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُۚ فَمَثَلُهُۥ كَمَثَلِ ٱلۡكَلۡبِ إِن تَحۡمِلۡ عَلَيۡهِ يَلۡهَثۡ أَوۡ تَتۡرُكۡهُ يَلۡهَثۚ ذَّٰلِكَ مَثَلُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بَِٔايَٰتِنَاۚ فَٱقۡصُصِ ٱلۡقَصَصَ لَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ١٧٦﴾[الأعراف: ١٧٥-١٧٦].
«و (ای پیامبر!) بر آنها بخوان سرگذشت کسی را که آیات خود را به او دادیم، آنگاه از آن جدا (و عاری) گشت، پس شیطان در پی او افتاد، و از گمراهان شد. و اگر میخواستیم (مقام و منزلت) او را با آن (آیات) بالا میبردیم، ولی او به سوی زمین (و دنیا) مایل شد (و به پستی گرایید) و از هوای خویش پیروی کرد، پس مَثَل او چون مَثَل سگ است که اگر به او حمله کنی، زبان از دهان بیرون میآورد، و اگر او را به حال خود واگذاری، (باز هم) زبانش را از دهان بیرون میآوَرَد، این مَثَلِ گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند، پس (این) داستانها را (بر آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند».
* از اسامه بن زید ب روایت است که گفت: از رسول الله ج شنیدم که میفرمود: «يُؤْتَى بِالرَّجُلِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُلْقَى فِي النَّارِ، فَتَنْدَلِقُ أَقْتَابُ بَطْنِهِ، فَيَدُورُ بِهَا كَمَا يَدُورُ الْحِمَارُ بِالرَّحَى، فَيَجْتَمِعُ إِلَيْهِ أَهْلُ النَّارِ، فَيَقُولُونَ: يَا فُلَانُ مَا لَكَ؟ أَلَمْ تَكُنْ تَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ، وَتَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ؟ فَيَقُولُ: بَلَى، قَدْ كُنْتُ آمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَلَا آتِيهِ، وَأَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَآتِيهِ» «روز قیامت مردی آورده شده و در آتش انداخته میشود. رودههای او بیرون ریخته شده و مانند خری که به دور آسیابی باشد در اطراف آتش دور میزند. اهل آتش دورش جمع شده و میگویند: ای فلانی چه بر سرت آمده؟ مگر تو نبودی که ما را به معروف فرا میخواندی و از منکر باز میداشتی؟ میگوید: من شما را به معروف امر میکردم و خود، آن را انجام نمیدادم و از منکر شما را نهی مینمودم و خود، آن را مرتکب میشدم»[٢٩]. (متفق علیه).
* از ابوبرزه اسلمی س روایت است که رسول الله ج فرمود: «لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ القِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ أَرْبِعٍ: عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ؟ وَعَنْ عِلْمِهِ مَا عَمِلَ بِهِ؟ وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ وَفِيمَ أَنْفَقَهُ؟ وَعَنْ جِسْمِهِ فِيمَ أَبْلَاهُ؟»[٣٠]. «هرگز دو پای انسانی در قیامت از جا تکان نخواهد خورد تا اینکه از چهار چیز از او پرسیده شود: ١- از عمرش که در چه راهی فنا نموده است. ٢- و از علمش که چه قدر به آن عمل نموده است. ٣- و از مالش که از کجا به دست آورده و در چه راهی خرج نموده است. ٤- و از جسمش که در چه راهی فرسوده نموده است» [به روایت ترمذی و گفته این حدیث حسن صحیح است].
* همچنین از ابوبرزه س روایت است که گفت: رسول الله ج فرمود: «مَثَلُ الَّذِي يُعَلِّمُ النَّاسَ الْخَيْرَ وَيَنْسَى نَفْسَهُ مَثَلُ الْفَتِيْلَةِ تُضِيءُ عَلَى النَّاسِ وَتُحَرِقُ نَفْسَهَا»[٣١].«مثل کسى که به مردم خیر و خوبى بیاموزد و خود را فراموش کند، همانند چراغی است که براى مردم نور و روشنایى میبخشد و خود میسوزد» [به روایت بزار] و شیخ آلبانی این حدیث را صحیح خوانده است.
[٢٩]- صحيح بخاری: ٣٢٦٧ و صحيح مسلم: ٢٩٨٩.
[٣٠]- سنن ترمذی: ٢٤١٧. حكم آلبانی: صحيح.
[٣١]- الجامع الصغير سيوطی: ١٠٧٧٦. حكم آلبانی: صحيح.