ویژگی‌های محسنان
* آنچه بر رسیدن به مرتبه احسان کمک می‌کند شناخت جویندۀ این مرتبه از ویژگی‌های محسنان و نیکوکاران و راه و روش آن‌ها است، آیا ندیده‌اید شاگرد هر فنی به استادان مجرب آن فن می‌نگرد و از شیوه‌های آن‌ها پیروی نموده به خط مشی آن‌ها می‌رود تا سرانجام از جملۀ آنان به شمار می‌آید.
جویندۀ احسان نیز چنین است که باید ویژگی‌های محسنان را بیاموزد و آن‌ها را در زندگی و پس از مرگ‌شان دوست بدارد، و روش‌شان را سرمشق خود قرار بدهد. اما محسنان زنده به ندرت پیدا می‌شوند بلکه آن‌ها مانند موی سفید در بدن گاو سیاه هستند، پس هرجایی یکی از آن‌ها پیدا شود همراهی و صحبت او غنیمت بزرگی است زیرا وی سرمشق و الگوی نیکی است که به آن مثال زده می‌شود.
و چه بسا از برخی مشایخ و اساتید خویش شنیده‌ایم که حالاتی را در هنگام همراهی استادان و مردمان صالح مشاهده نموده‌اند که در نفس‌هایشان اثر به سزایی به جا گذاشته است، به حدی که اگر برای برخی از آن‌ها از اساتید و مشایخ‌شان یاد شود نمی‌توانند بر گریۀشان مسلط شوند زیرا حالات آنان بر آن‌ها اثر بزرگی داشته است، از این‌رو درس‌های عملی این‌چنینی از بسیاری درس‌های نظری که شخص می‌آموزد ولی قلبش از معانی و حقیقت آن غافل می‌باشد، بهتر است.
البته سیرت مردگان صالح و محسن محفوظ است، هرگاه کسی در آن تأمل کند و از آثار و اعمال نیک آنان آگاهی پیدا نماید برخی از معانی احسان، به مفهوم عام آن در عبادات و معاملات برای او ترسیم خواهد شد، طوری که پیامبر ج آن را در سخن گرانبهای خود این‌گونه جمع نموده است: «أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ»[١٨٦] «الله متعال را طوری عبادت کن که گویا او را می‌بینی، اگر تو او را نمی‌بینی یقینا او تو را می‌بیند».
وقتی در مشخصات والای محسنان دقت و تأمل کردم دریافتم که مهم‌ترین و بارزترین آن عبارت است از: صدق و اخلاص، خیراندیشی برای الله و پیامبرش ج، و برای کتاب او تعالی و برای مؤمنان، سکینه و وقار، دوری از تکلف، و ترک‌کردن آنچه برایشان فایده‌ای ندارد. و با این شرح مختصر ویژگی‌های ایشان را خاتمه می‌دهم.
[١٨٦]- صحيح بخاری: ٥٠ و ٤٧٧٧ و صحيح مسلم: ٨ و ٩ و ١٠.