بیان معنای حنیفیت
* حنیفیت ملت (آیین) ابراهیم ÷ است که پیامبر ج به پیروی از آن امر فرموده‌اند، و طوری که در تفاسیر، به معنای ملت توحید و دین استوار تفسیر شده است.
هنگامی که ابراهیم ÷ قومش را در حال شرک‌ورزیدن در عبادت الله ﻷ مشاهده کرد برای آن‌ها دلایل توحید و یگانگی پروردگار را بیان نمود. الله متعال سخنان او را چنین نقل می‌کند: ﴿إِنِّي وَجَّهۡتُ وَجۡهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِيفٗاۖ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ٧٩﴾[الأنعام: ٧٩] «به تحقیق من روی خود را به سوی کسی آوردم که آسمان‌ها و زمین را پديد آورد، حقگرا هستم و از مشرکان نیستم». پس این آیۀ کریمه دلالت بر این دارد که وی (ابراهیم ÷) راست و موحد است و آن‌ها راست و موحد نیستند.
* حنیفا: یعنی راست، مستقیم و موحد.
* ابن جریر / می‌گوید: حنیف یعنی: او راست و مستقیم از هر کجی است، و گفته‌اند: مردی که پایش را بر پای دیگری می‌گذارد با توجه به ایمنی و سلامتی او به وی اَحنف می‌گویند، طوری که به سرزمین پر مهلکه «المفازه» می‌گویند که به معنای پیروزشدن بر آن مهلکه با نجات‌یافتن و سلامتی از آن است، و طوری که به فرد نیش خورده می‌گویند سالم به خاطر خوشبین‌بودن به سلامتی وی از هلاکت، و مانند این.
* و می‌گویند مردی حنفیت می‌ورزد، یعنی در جستجوی راهی که استوارترین راه‌ها است دقت و کنجکاوی می‌کند.
حنیف کسی است که در راه راست باشد، و ملت حنیفی دین درست و راست است که همان دین توحید می‌باشد. الله متعال به پیامبرش چنین می‌فرماید: ﴿وَأَنۡ أَقِمۡ وَجۡهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفٗا وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ١٠٥﴾[يونس: ١٠٥] «و اینکه روی خود را به آیین حنیف متوجه کن، و هرگز از مشرکان مباش!».
و می‌فرماید: ﴿فَأَقِمۡ وَجۡهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفٗاۚ فِطۡرَتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِي فَطَرَ ٱلنَّاسَ عَلَيۡهَاۚ لَا تَبۡدِيلَ لِخَلۡقِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٣٠﴾[الروم: ٣٠] «پس روی خود را با حق‌گرایی (و اخلاص) به سوی دین آور، فطرت الهی است، که (الله) مردم را بر آن آفریده است، دگرگونی در آفرینش الله نیست، این است دین استوار، و لیکن بیشتر مردم نمی‌دانند».
و می‌فرماید: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَۚ وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ٥﴾[البينة: ٥] «و آنان فرمان نیافتند جز اینکه الله را عبادت کنند درحالی که دین خود را برای او خالص گردانند (و از شرک) به توحید (و دین ابراهیم) روی آورند. و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند، و این است دین راستین و مستقیم».
این آیات دلالت آشکار دارد که حنیفیت ملت مستقیم و راست است.
* در صحیح مسلم حدیثی از عیاض س روایت شده که پیامبر ج از پروردگارش نقل می‌کند که فرمود: «إِنِّي خَلَقْتُ عِبَادِي حُنَفَاءَ كُلَّهُمْ، وَإِنَّهُمْ أَتَتْهُمُ الشَّيَاطِينُ فَاجْتَالَتْهُمْ عَنْ دِينِهِمْ، وَحَرَّمَتْ عَلَيْهِمْ مَا أَحْلَلْتُ لَهُمْ، وَأَمَرَتْهُمْ أَنْ يُشْرِكُوا بِي مَا لَمْ أُنْزِلْ بِهِ سُلْطَانًا»[٦٠] «من همه بندگانم را حنیف و حقگرا آفریده‌ام ولی شیاطین به سوی آن‌ها آمده و آنان را از دین‌شان گمراه ساختند، وآنچه را که من حلال کرده بودم، بر آنان حرام گردانیدند، و آن‌ها را دعوت کردند که به من شرک ورزند، درحالی که دلیلی بر آن نازل نکرده‌ام».
و احتیال، میل و انحراف از راه راست و منحرف‌شدن و پیچ و تاب‌خوردن در گمراهی و ضلالت را گویند، از این‌رو به شخص که عضوی از بدنش کج و خمیده باشد مجول می‌گویند.
* حسان بن ثابت س در دفاع از پیامبر ج، ابوسفیان بن حارث را در شعری چنین هجو نموده است:
هَجَوْتَ مُبَارَكاً برّاً حَنِيفاً
أَمِينَ اللهِ شِيْمَتُهُ الوَفَاءُ
کسی را هجو کردی که مبارک، نیک و حنیف است امین پروردگار که شیمه‌اش وفاست.
حنیفا: یعنی مستقیم و راست که هیچگونه طعنی در آن یافت نمی‌شود.
از آنچه گذشت واضح شد که حنیفیت ملت استوار و راستی است که هیچگونه میل، انحراف و کجی در آن وجود ندارد و نه راه طعنه در آن است که همان ملت توحید می‌باشد.
[٦٠]- صحيح مسلم: ٢٨٦٥.