دیگر همسران پیامبر
چنانکه همگان می‌دانند، نبی‌اکرم جاز ویژگی خاصّی نسبت به امّت خود، در امر ازدواج برخوردار بودند، و برای ایشان روا بود که بیش از چهار زن را نیز به همسری خویش درآورند، چنانکه شمار زنانی که آنحضرت به عقد ازدواج خود درآوردند، سیزده تن بود. هنگام وفات آنحضرت نُه تن از آنان در قید حیات بودند، دو تن از آنان نیز در زمان حیات آنحضرت از دنیا رفته بودند: یکی، خدیجه، و دیگری امّ‌المساکین زینب بنت خُزیمَه، با دو تن از آنان هم پیامبراکرم جاصلاً زفاف نکردند.
ذیلاً نام و نَسَب و شرح حال دیگر همسران پیامبراکرم جپس از خدیجه را به اختصار می‌آوریم:
* سَوْدۀ بنت زَمعَه: رسول خدا جحدود یکماه پس از وفات خدیجه، در ماه شوال سال دهم بعثت با وی ازدواج کردند. پیش از آنحضرت، وی همسر یکی از پسرعموهایش بنام سکران بن عمران بود که از دنیا رفته بود. سوده در ماه شوال سال ۵۴ ق از دنیا رفت.
* عایشه دختر ابوبکر صدّیق: رسول خدا جیکسال پس از ازدواج با سوده، دو سال و پنج ماه پیش از هجرت، با وی ازدواج کردند. هنگام ازدواج با پیامبراکرم جعایشه دختری شش ساله بود، و آنحضرت هفت ماه پس از هجرت، در ماه شوال، که وی نه ساله شد، با او زفاف کردند. عایشه هنگام زفاف پیغمبراکرم جباکره بود، و آنحضرت همسر باکره‌ای جز او نداشت. عایشه از همه کس نزد آنحضرت محبوب‌تر بود. از همه زنان امّت فقیه‌تر بود. از همۀ زنان بطور مطلق داناتر بود. برتری وی از دیگر زنان همانند برتری ثَرید از دیگر غذاها بود. عایشه هفدهم ماه رمضان سال ۵۷ یا ۵۸ از دنیا رفت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* حفصه دختر عمربن خطّاب: وی در فاصلۀ بَدر و اُحُد شوهرش خُنیس بن حُذافۀ سهمی را از دست داده و بیوه شد. پس از عدّۀ وفات، رسول خدا جدر ماه شعبان سال سوم هجرت با او ازدواج کردند. حفصه در ماه شعبان سال ۴۵ ق در سن شصت سالگی در مدینه درگذشت، و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* زینب بنت خُزَیمه: وی از طایفۀ بنی‌هلال بن عامربن صعصعه بود، و او را امّ‌المساکین می‌نامیدند، زیرا، نسبت به آنان مهربان بود و برای آنان دلسوزی می‌کرد. او نخست همسر عبدالله بن جحش بود که در جنگ احد شهید شد، و رسول خدا جدر سال چهارم هجرت با او ازدواج کردند. زینب حدود سه سال پس از ازدواج با پیامبراکرم جدر ماه ربیع‌الثانی سال چهارم هجرت از دنیا رفت، و آنحضرت بر وی نماز گزاردند، و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* اُمّ‌سلَمه هند بنت ابی اُمیه: وی همسر ابوسلمه بود و از وی فرزندانی داشت. ابوسلمه در ماه جمادی‌الاخری سال چهارم هجرت از دنیا رفت، و رسول خدا جچند روز مانده به پایان شوال همان سال با امّ‌سلمه ازدواج کردند. او یکی از فقیه‌ترین و خردمندترین زنان بود. امّ‌سلمه درسال ۵۹ ق یا به قولی ۶۲ ق در سن هشتادوچهار سالگی از دنیا رفت، در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* زینب بنت جحش بن رباب: وی از طایفۀ بنی‌اسد بن خزیمه، و دختر عمۀ رسول خدا جبود. زینب نخست همسر زیدبن حارثه بود که فرزند نبی‌اکرم جشناخته می‌شد. زید او را طلاق داد، و همین که زمان عدّۀ وی گذشت، خداوند متعال آیاتی از قرآن کریم را نازل گردانید و ضمن آن‌ها فرمود:
﴿ فَلَمَّا قَضَىٰ زَيۡدٞ مِّنۡهَا وَطَرٗا زَوَّجۡنَٰكَهَا ﴾[الأحزاب: ۳۷].
«آنگاه، وقتی زید از او صرف‌نظر کرد، وی را به همسری تو درآوردیم».
آیات متعددی از سورۀ احزاب دربارۀ زینب نازل شده است که به تفصیل مسئلۀ تبنّی (پسرخواندگی) را- که در جای خودش به آن خواهیم پرداخت- مطرح کرده است. رسول خدا جدر ماه ذیقعدۀ سال پنجم هجرت- و به قولی سال چهارم هجرت- با او ازدواج کردند. وی عابدترین زنان و پرصدقه‌ترین آنان بود. زینب در سال بیستم هجرت در سن پنجاه و سه سالگی درگذشت. وی نخستین فرد از امّهات مؤمنین بود که پس از پیامبراکرم جدارِ فانی را وداع گفت. عمربن خطّاب بر وی نماز گزارد و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* جُوَیریۀ بنت حارث: پدر وی حارث رئیس طایفۀ بنی‌مصطلق از قبیلۀ خزاعه بود. جویریه یکی از اسیران بنی‌مصطلق بود که در سهم ثابت بن قیس بن شمّاس قرار گرفت. ثابت با جویریه قرارداد نوشت و او را مُکاتَب گردانید. رسول خدا جمبلغ قرارداد وی را به ثابت پرداختند، و در ماه شعبان سال ششم هجرت- و به قولی سال پنجم هجرت- او را به همسری خویش درآوردند. مسلمانان نیز یکصد خانوار از بنی‌مصطلق را آزاد کردند و گفتند: اینان خویشاوندان همسر رسول خدایند! و به این ترتیب، از هر زن دیگری برای قوم و قبیله‌اش پربرکت‌تر بود. جُوَیریه در ماه ربیع‌الاّول سال ۵۶ ق- و به قولی ۵۵ ق- در سن شصت و پنج سالگی از دنیا رفت.
* اُمّ حبیبه رَمله دختر ابوسفیان: وی نخست همسر عبدالله بن جحش بود و برای او حبیبه را به دنیا آورد و به همین جهت کنیۀ اُمّ حبیبه را به او دادند. امّ‌حبیبه با همسرش به حبشه مهاجرت کرد. همسرش عبدالله در آنجا مرتدّ شد و آیین نصرانیت برگزید و همانجا از دنیا رفت، اما او بر دین و هجرتش پایبند ماند، و هنگامی که رسول خدا جدر ماه محرم سال هفتم هجرت عمروبن اُمیۀ ضَمُری را با نامه‌ای از سوی خودشان بسوی نجاشی فرستادند، وی امّ حبیبه را از سوی پیامبراکرم جخواستگاری کرد و از جانب ایشان چهارصد دینار به عنوان مهریۀ او پرداخت، و او را همراه شُرَحبیل بن حَسنه نزد رسول خدا جفرستاد، و آنحضرت پس از بازگشت از فتح خیبر با او زفاف کردند. امّ حبیبه در سال ۴۲ ق- یا ۳۳ق یا ۵۰ ق- از دنیا رفت.
* صفیه دختر حَیی بن اَخطَب: پدرش رئیس قبیلۀ بنی‌نضیر و از نژاد بنی‌اسرائیل بود. صفیه درمیان اسیران خیبر بود و رسول خدا جاو را در سهم اختصاصی خودشان قرار دادند و اسلام را بر او عرضه کردند و او نیز اسلام آورد. پیامبراکرم جاو را نخست آزاد کردند و سپس بعد از فتح خیبر در سال هفتم هجرت به عقد همسری خودشان درآوردند، و در ناحیۀ سدّ صهباء، واقع در مسافت دوازده میل تا خیبر، در راه بازگشت به مدینه با او زفاف کردند. صفیه در سال پنجاهم هجرت- و به قولی ۵۲ق، و به قولی ۳۶ق- از دنیا رفت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
* میمونۀ بنت حارث: وی خواهر امّ‌الفضل لُبابه دختر حارث بود. رسول خدا جدر ماه ذیقعدۀ سال هفتم هجرت- بنا به قول صحیح- در عُمرة القضاء بعد از آنکه از احرام عمره درآمدند، وی را به عقد خودش درآوردند، و در ناحیۀ سَرِف، واقع در مسافت نُه میل تا مکه، با او زفاف کردند. میمونه در سال ۶۱ق- و به قولی ۶۳ق، و به قولی ۳۸ق- در همان ناحیۀ سَرِف از دنیا رفت و همانجا به خاک سپرده شد، و تا امروز آرامگاه وی در آن منطقه شناخته شده است.
تا اینجا، یازده تن از همسران رسول خدا جرا نام بردیم که رسول خدا جآنان را به عقد ازدواج خودشان درآوردند، و با آنان زفاف کردند. دو تن از ایشان، خدیجه و زینب ام‌‌المساکین، در زمان حیات آنحضرت از دنیا رفتند و هنگامی که رسول خدا جرحلت فرمودند، نُه تن از ایشان در قید حیات بودند. آن دو همسر دیگر که پیامبراکرم جبا آندو زفاف نکردند، یکی از آندو از بنی‌کلاب، و دیگری از کِنده بود که معروف به جونیه است، در این زمینه اختلاف نظرهای فراوان و روایات گوناگون است که نیازی به شرح و بسط آن نیست.
از میان کنیزان نیز، مشهور آن است که نبی اکرم جبا دو تن از کنیزان خودشان هم‌بستر شده‌اند. یکی از آندو ماریۀ قبطیه است که وی را مقوقس به ایشان هدیه کرده بود، و فرزند پسرشان ابراهیم را برای ایشان آورد. البته، ابراهیم در کودکی، در زمان حیات پیامبراکرم ج، روز ۲۸ یا ۲۹ ماه شوال سال دهم هجرت- مطابق با ۲۷ ژانویۀ سال ۶۳۲ میلادی- از دنیا رفت. دومی، ریحانۀ بنت زیدنضریه یا قُرَظیه است که از اسیران یهودیان بنی‌قریظه بود، و حضرت رسول‌اکرم جوی را در سهم اختصاصی خویش قرار دادند. بعضی نیز گفته‌اند که وی در عِداد همسران نبی‌اکرم جبوده، و آنحضرت وی را ابتدا آزاد کرده‌اند و سپس او را به همسری خویش درآورده‌اند. ابن قیم قول اوّل را ترجیح داده است. علاوه بر این دو، ابوعبیده نام دو کنیز دیگر را افزوده است: یک، جمیله که پیامبراکرم جوی را از میان اسیران انتخاب کردند، و دیگر، کنیزی که زینب بنت جحش به آنحضرت هبه کرده بود [۷۷۸].
[۷۷۸] زاد المعاد،ج ۱، ص ۲۹.