فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد اول

۱۲- باب: فَضْلِ مَنْ عَلِمَ وَعَلَّم
باب [۱۲]: فضیلت تعلم و تعلیم

٧٠- عَنْ أَبِي مُوسَى سقَالَ: عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «مَثَلُ مَا بَعَثَنِي اللَّهُ بِهِ مِنَ الهُدَى وَالعِلْمِ، كَمَثَلِ الغَيْثِ الكَثِيرِ أَصَابَ أَرْضًا، فَكَانَ مِنْهَا نَقِيَّةٌ، قَبِلَتِ المَاءَ، فَأَنْبَتَتِ الكَلَأَ وَالعُشْبَ الكَثِيرَ، وَكَانَتْ مِنْهَا أَجَادِبُ، أَمْسَكَتِ المَاءَ، فَنَفَعَ اللَّهُ بِهَا النَّاسَ، فَشَرِبُوا وَسَقَوْا وَزَرَعُوا، وَأَصَابَتْ مِنْهَا طَائِفَةً أُخْرَى، إِنَّمَا هِيَ قِيعَانٌ لاَ تُمْسِكُ مَاءً وَلاَ تُنْبِتُ كَلَأً، فَذَلِكَ مَثَلُ مَنْ فَقُهَ فِي دِينِ اللَّهِ، وَنَفَعَهُ مَا بَعَثَنِي اللَّهُ بِهِ فَعَلِمَ وَعَلَّمَ، وَمَثَلُ مَنْ لَمْ يَرْفَعْ بِذَلِكَ رَأْسًا، وَلَمْ يَقْبَلْ هُدَى اللَّهِ الَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ» [رواه البخاری: ٧٩].

٧٠- از ابوموسیسروایت است که گفت: پیامبر خدا جفرمودند: «هدایت و علمی که خداوند مرا به آن مبعوث ساخته است، مانند باران فراوانی است که بر زمین می‌بارد، بعضی از این زمین‌ها، پاک [و قابل زرع] است، که آب را جذب کرده و از آن سبزه و گیاه می‌روید، و نوع دیگری از زمین، آب را در خود نگه داشته و به سبب این آب، خداوند برای مردم منفعت می‌رساند، [به طوری که مرد از آن] می‌آشامند، [و به حیوانات] آب می‌دهند، و زراعت می‌کنند، و نوع دیگر زمینی است هموار و سخت، که نه آب را ذخیره می‌کند، و نه حاصل می‌دهد.

همچنین است [موقف مردم]، زیرا در مردم کسانی هستند که دین خدا را می‌آموزند، و از آنچه که خداوند مرا به آن مبعوث ساخته است منفعت می‌برند، به طوری که خودش آموخته و به دیگران هم تعلیم می‌دهد.

و [گروه دیگر] کسانی‌اند که از روی رعونت و تکبر به این چیزها التفاتی نمی‌کنند، و هدایت خداوندی را که من به آن مبعوث شده‌ام، قبول نکرده‌اند» [۱۶٠].

[۱۶٠] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: کسانی که احکام دین برای آن‌ها رسیده است سه قسم‌اند: قسم اول: کسانی‌اند که احکام دین را می‌آموزند، و به آن عمل می‌کنند، و از آنچه که آموخته‌اند به دیگران نیز آموزند، این مانند همان زمین حاصل‌خیزی است که باران بر آن می‌بارد، آب را در خود نگه می‌دارد، و از آن گیاه می‌روید، و به دیگران هم منفعت می‌رساند. و قسم دوم: کسانی‌اند که احکام دین را می‌آموزند، ولی به آن عمل نمی‌کنند، و یا عبارت از کسانی‌اند که نصوص دین را که عبارت از قرآن و سنت باشد، حفظ می‌کنند ولی خودشان از خود قوت استنباط و درک احکام را ندارند، این گروه مانند زمینی است که آب را نگه می‌دارد، و گرچه خودش گیاهی نمی‌رویاند، ولی سبب می‌شود تا دیگران از آن استفاده نمایند، و گرچه این نوع دوم از مردم، در حدیث به طور صریح مذکور نیست، ولی سیاق و فحوای حدیث دلالت بر آن دارد. و قسم سوم: یا مسلمانانی هستند که نه چیزی را می‌دانند که برای دیگران بیاموزند، و نه چیزی را حفظ کرده‌اند که برای دیگران برسانند، و یا مراد از آن‌ها کفار خود از این دین بهره برده‌اند، و نه سبب رساندن خیر برای دیگران شده‌اند.