فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد اول

۲۶- باب: مَنْ سَمِعَ شَيْئًا فَرَاجَعَ حَتَّى يَعْرِفَهُ
باب [۲۶]: کسی که چیزی را شنیده است و برای آنکه بفهمد دوباره می‌پرسد

۸۸- عَنْ عَائِشَةَ لأَنَّ النَّبِيَّ جقَالَ: «مَنْ حُوسِبَ عُذِّبَ» قَالَتْ عَائِشَةُ: فَقُلْتُ أَوَلَيْسَ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا﴾قَالَتْ: فَقَالَ: «إِنَّمَا ذَلِكِ العَرْضُ، وَلَكِنْ: مَنْ نُوقِشَ الحِسَابَ يَهْلِكْ» [رواه البخاری: ۱٠۳].

۸۸- از عایشهلروایت است که پیامبر خدا جفرمودند: «هرکسی که [در قیامت] محاسبۀ شود، عذاب می‌شود».

عائشهلمی‌گوید: پرسیدم آیا خداوند نگفته است که: «به زودی محاسبۀ آسانی خواهد شد؟»

فرمودند: «این مرحلۀ پیش شدن به محاسبه است، ولی کسی که به طور دقیق محاسبه شود، هلاک می‌گردد» [۱۸۴].

[۱۸۴] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) این سؤال عائشهلکه: (آیا خداوند نگفته است که: به زودی محاسبۀ آسانی خواهد شد)؟ اشاره به این قول خداوند متعال است که دربارۀ بعضی از مؤمنین می‌فرماید: ﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِيَ كِتَٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ٧ فَسَوۡفَ يُحَاسَبُ حِسَابٗا يَسِيرٗا ٨ وَيَنقَلِبُ إِلَىٰٓ أَهۡلِهِۦ مَسۡرُورٗا ٩﴾یعنی: کسی که در روز قیامت نامۀ اعمالش به دست راستش داده شود، به آسانی محاسبه می‌شود، و بعد از حساب شادمان به نزد خانوادۀ خود برمی‌گردد. ۲) استفسار عائشهلاز اینجا نشأت می‌کرد که بین این آیۀ کریمه و بین فرمایش پیامبر خداجکه فرموده بودند: هرکس که محاسبه شود عذاب می‌شود، یک نوع تعارض می‌دید، زیرا فرمودۀ نبی کریم جدلالت بر این دارد که هرکسی که محاسبه شود، عذاب می‌شود، و ظاهر آیۀ کریمه دلالت بر این دارد که بعضی از اشخاص با وجود محاسبه شدن عذاب نمی‌شوند. و اینجا بود که پیامبر خدا جمعنی حقیقی آیۀ کریمه را برای عائشهلبیان داشته و فرمودند که: مراد از محاسبۀ که در این آیۀ کریمه آمده است، مجرد پیش شدن به حساب است، که گناهان شخص برایش نشان داده می‌شود، ولی مورد محاسبه و عذاب قرار نمی‌گیرد، و اگر به طور دقیق مورد حساب قرار بگیرد، عذاب می‌شود، و به این صورت بین آیۀ کریمه و بین حدیث نبوی تعارضی نیست.