۴۳- باب: مَنْ بَنَى مَسْجِدًا
باب [۴۳]: کسی که مسجدی بنا کرد
۲۸۲- عَنْ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ س، عِنْدَ قَوْلِ النَّاسِ فِيهِ حِينَ بَنَى مَسْجِدَ الرَّسُولِ اللهِ جقَالَ: إِنَّكُمْ أَكْثَرْتُمْ، وَإِنِّي سَمِعْتُ النَّبِيَّ جيَقُولُ: «مَنْ بَنَى مَسْجِدًا - يَبْتَغِي بِهِ وَجْهَ اللَّهِ - بَنَى اللَّهُ لَهُ مِثْلَهُ فِي الجَنَّةِ» [رواه البخاری: ۴۵٠].
۲۸۲- از عثمان بن عفانسروایت است که چون مردم نسبت به ساختن مسجد پیامبر خدا جبر وی اعتراض کردند، در جواب آن‌ها گفت: شما زیاده روی می‌کنید، و من از پیامبر خدا جشنیدم که فرمودند:
«کسی که مسجدی را خاص برای رضای خدا بنا نماید، خداوند مانند آن را در بهشت، برایش می‌سازد» [۴۴۳].
[۴۴۳] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) ساختن مسجد بر دیگر اعمال خیریه مانند: ساختن پُل، ساختن سرک (جاده)، و حوض آب و امثال این‌ها فضیلت بیشتری دارد. ۲) رعیت می‌توانند از کار خلیفه – ولو آنکه کار نیکی انجام داده باشد – انتقاد نمایند، و خلیفه باید جواب آن‌ها را به دلیل و منطق بدهد، نه به چوب و چماق. ۳) شرط این ثواب برای کسی که مسجدی می‌سازد این است که خاص برای خدا باشد، و جانب ریاء و سمعت در آن دخلی نداشته باشد، بنابراین اگر کسی مسجدی ساخت، و آن را به غرض سمعت به نام خود شهرت داد، این مسجدی نیست که خاص برای خدا ساخته شده باشد. ۴) اگر کسی مسجدی می‌سازد، و در مقابل برای خود مزد می‌گیرد، گرچه از اینکه کار خوبی کرده است، و برایش ثواب داده می‌شود، ولی ثواب مسجدی که برای خدا ساخته شده باشد، برایش نیست. ۵) اگر کسی زمینی را مسجد قرار داد، و فقط اطراف آن را احاطه کرد، و خانه دیگر مرافقی برایش نساخت، آیا ثواب مسجد کاملی را که خاص برای خدا ساخته شده است، برایش داده می‌شود، امام ابن حجر/در جواب می‌گوید که: از نگاه لفظ حدیث چنین مسجدی آن مسجد مطلوب گفته نمی‌شود، ولی از نگاه معنی بلی. ۶) مراد از اینکه خداوند برایش خانۀ مانند مسجدی که بنا کرده است می‌سازد، این است که این مثلیت به اساس کمیت است نه کیفیت، یعنی: همانطور که این شخص در این دنیا برای خدا خانۀ ساخته است، خداوند هم بالمقابل برایش در جنت خانۀ می‌سازد، ولی خانۀ را که خدا می‌سازد، غیر از خانه‌ای است که بنده می‌سازد، و علاوه بر أن همانطوری که در حدیث صحیح آمده است، یک وجب از بهشت از تمام دنیا و ما فیها بهتر است.