فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد اول

مسئلۀ دوم – محو گناهان به سبب طاعات و عبادات:

البته جای شک نیست که در آیات و احادیث بسیاری آمده است که بعضی از طاعات و عبادات سبب بخشودگی همۀ گناهان می‌شود، و این امر ثابت و یقین است، ولی اینکه معنی این چنین آیات و احادیثی چیست، چیزی است که بسیاری از عوام در فهم آن اشتباه می‌کنند.

و روی این اساس است که بعضی از کسانی که واجبات را ترک می‌کنند، یعنی: نماز نمی‌خوانند، روزه نمی‌گیرند، حقوق والدین را مراعات نمی‌کنند، سبب اذیت همسایگان خود می‌شوند، و یا مرتکب کارهای حرام، مانند: خون ناحق، خوردن مال یتیم، خیانت به بیت المال، رشوت‌خواری، سودخواری و امثال این گناهان می‌شوند، اینطور فکر می‌کنند که چون بعضی از طاعات و عبادات سبب بخشودگی گناهان می‌شود، از این سبب از اینکه ما واجبات را ترک می‌کنیم، و یا مرتکب گناهان دیگری می‌شویم، می‌شود که به انجام‌دادن یکی از این عبادات سبب از بین بردن تمام گناهان خود شویم.

مثلا: بعد از ارتکاب تمام این گناهان، روز عرفه را روزه می‌گیریم، و یا به حج و یا به عمره می‌رویم، و در نتیجه طوری که در احادیث ثابت نبوی آمده است، طوری از گناه پاک می‌شویم به مانند روزی که از مادر تولد شده‌ایم، و این فهم نادرست و اشتباه بزرگ آن‌ها از چنین احادیثی است، و از اینجا است که باید معنی این چنین احادیثی را پیش از آنکه در فهم آن‌ها در وقت خواندن این کتاب به خطاء بروند، برای آن‌ها توضیح دهیم، و توضیح آن قرار ذیل است که:

بلی در آیات و احادیث بسیاری آمده است که بعضی از طاعات و عبادات سبب محو گناهان و از بین بردن آن‌ها می‌شود، از آن جمله اینکه:

۱- خواندن نمازهای پنجگانه، سبب محو گناهان می‌شود از عثمان بن عفانسروایت است که گفت: از پیامبر خدا جشنیدم که فرمودند: «کسی که برای نماز وضوء بسازد، و وضویش را کامل نماید، بعد از آن به نماز فرض برود، و نماز را با مردم، یا به جماعت، یا در مسجد اداء نماید، خداوند گناهانش را می‌بخشد» [۴].

۲- خواندن نماز جمعه، گناهانی را که بین این جمعه و جمعۀ دیگر واقع شده است، محو می‌سازد، از ابی‌هریرهساز پیامبر خدا جروایت است که فرمودند: «نمازهای پنج وقت، و از یک جمعه تا جمعۀ دیگر، کفارۀ گناهانی است که در بین آن‌ها واقع می‌شود» [۵].

۳- روزه گرفتن ماه رمضان کفارۀ گناهانی است که بین یک ماه رمضان تا ماه رمضان دیگر واقع می‌شود، از ابوهریرهسروایت است که پیامبر خدا جمی‌گفتند که «نمازهای پنج وقت، و جمعه تا جمعۀ دیگر، و رمضان تا رمضان دیگر کفارۀ گناهانی است که در بین آن‌ها واقع می‌شود، به شرط آنکه از گناهان کبیره خودداری نماید» [۶].

۴- روزه گرفتن روز عرفه، کفارۀ گناهان سال گذشته و سال آینده، و روزه گرفتن روز عاشوراء که روز دهم ماه محرم است، کفارۀ گناهان سال گذشته می‌شود، از ابوقتادهسروایت است که: پیامبر خدا جفرمودند: «امید من به خدا آن است که روزه گرفتن روز عرفه گناهان سال پیش از آن و سال بعد از آن را محو سازد، و امید من به خدا آن است که روزۀ روز عاشوراء گناهان سال گذشته را محو سازد» [٧].

۵- حج‌کردن هم سبب مغفرت گناهان می‌شود، تا جایی که تمام گناهان را محو می‌سازد، و حاجی طوری بی‌گناه از حج برمی‌گردد، به مانند روزی که از مادر تولد شده است.

از ابوهریرهسروایت است که گفت: از پیامبر خدا شنیدم که می‌گفتند: «کسی که برای خدا حج کند، و [در حج مرتکب] آمیزش با زنان و مرتکب معصیت نشود، از حج به مانند روزی که از مادر تولد شده است، بی‌گناه برمی‌گردد» [۸].

و همچنین عبادات بسیار دیگری که سبب کفاره و محو گناهان می‌شود، و این امر ثابت و غیر قابل انکار است، و در صفحات این کتاب احادیث بسیاری را در این زمینه خواهید دید.

و باید گفت: آیات و احادیثی که در مورد محو گناهان به سبب انجام دادن بعضی از طاعات و عبادات آمده است، حق و صدق است، و جای هیچ‌شک و اشتباه نیست، و باید هر مسلمانی به آن ایمان و تصدیق کامل داشته باشد، ورنه مسلمان کامل نیست، ولی باید در اینجا یک مسئلۀ بسیار مهم را نیز در نظر داشته باشیم، و آن اینکه:

در عین حالی که به این آیات و احادیث نظر می‌کنیم، باید در پهلوی آن، به آیات و احادیث دیگری که در همین زمینه آمده است نیز نظر کنیم، زیرا:

اول آنکه: همانطوری که آیات و احادیث مغفرت از طرف خدا و رسول او است، آیات و احادیث دیگری که این مغفرت را مقید به بعضی از قیودات می‌سازد، نیز از طرف خدا و رسول او است.

دوم آنکه: آیات و احادیث مغفرت به طور مطلق آمده است، و آیات احادیث دیگری در همین زمینه به طور مقید، و بنابراین قاعدۀ شرعی که اگر در یک موضوع معین دو نص وجود داشته باشد، که یکی مطلق، و دیگری مقید باشد، باید مطلق را بر مقید حمل نمائیم، و این قاعده با شروط معین آن مورد اتفاق عامۀ علماء است.

[۴] عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ سقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ جيَقُولُ: «مَنْ تَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ فَأَسْبَغَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ مَشَى إِلَى الصَّلَاةِ الْمَكْتُوبَةِ، فَصَلَّاهَا مَعَ النَّاسِ أَوْ مَعَ الْجَمَاعَةِ أَوْ فِي الْمَسْجِدِ غَفَرَ اللهُ لَهُ ذُنُوبَهُ»، أخرجه مسلم، کتاب الطهارة، باب فضل الوضوء (۱/۴۶٩)، برقم (۲۳۲). [۵] عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ سعن النبي اللَّهِ جقَالَ: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعَةِ كَفَّارَاتٌ لِمَا بَيْنَهُنَّ»، آخرجه مسلم، کتاب الطهارة، باب فضل الوضوء (۱/۴۶٩)، برقم [۱۵] (۲۳۳). [۶] عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ سأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جكَانَ يَقُولُ: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعَةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ مُكَفِّرَاتٌ مَا بَيْنَهن إِذَا اجْتُنِبَتِ الْكَبَائِرُ»، أخرجه مسلم، کتاب الطهارة، باب فضل الوضوء (۳/۲۳۳)، برقم [۱۶] (۲۳۳). [٧] عن إبي قتادة... أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جقال: «صِيَامُ يَوْمِ عَرَفَةَ، أَحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ، وَالسَّنَةَ الَّتِي بَعْدَهُ، وَصِيَامُ يَوْمِ عَاشُورَاءَ، أَحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ»، أخرجه مسلم، کتاب الصیام، باب استحباب صیام ثلاثة أیام من كل شهر (۳/۲۳۳)، برقم [۱٩۶] (۱۱۶۲). [۸] عَنْ أَبِي هُرَيْرَة سقَالَ: سمعت النَّبِيِّ جیقول: «مَنْ حَجَّ فَلَمْ يَرْفُثْ، وَلَمْ يَفْسُقْ رَجَعَ كَيَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ»، أخرجه البخاری، کتاب الحج، باب فضل الحج المبرور (۳/۴۴۶)، برقم (۱۵۲۱)، ومسلم کتاب الحج، باب فضل الحج والعمرة (۳/۴٧۸)، برقم [۴۳۸] (۱۳۵٠).