فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد ششم

۲٠- باب: فَضْلِ ذِكْرِ الله عَزَّ وَجَلَّ
باب [۲٠]: فضیلت ذکر خداوند عز وجل

۲٠۸٩- عَنْ أَبِي مُوسَى س، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ج: «مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِي لاَ يَذْكُرُ رَبَّهُ، مَثَلُ الحَيِّ وَالمَيِّتِ» [رواه البخاری: ۶۴٠٧].

۲٠۸٩- از ابو موسیسروایت است که گفت: پیامبر خدا جفرمودند: «کسی که خدا را ذکر می‌کند و کسی که ذکر نمی‌کند، مانند شخص زنده و شخص مرده است» [۲۳۵].

۲٠٩٠- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ لِلَّهِ مَلاَئِكَةً يَطُوفُونَ فِي الطُّرُقِ يَلْتَمِسُونَ أَهْلَ الذِّكْرِ، فَإِذَا وَجَدُوا قَوْمًا يَذْكُرُونَ اللَّهَ تَنَادَوْا: هَلُمُّوا إِلَى حَاجَتِكُمْ قَالَ: «فَيَحُفُّونَهُمْ بِأَجْنِحَتِهِمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا» قَالَ: فَيَسْأَلُهُمْ رَبُّهُمْ، وَهُوَ أَعْلَمُ مِنْهُمْ، مَا يَقُولُ عِبَادِي؟ قَالُوا: يَقُولُونَ: يُسَبِّحُونَكَ وَيُكَبِّرُونَكَ وَيَحْمَدُونَكَ وَيُمَجِّدُونَكَ قَالَ: فَيَقُولُ: هَلْ رَأَوْنِي؟ قَالَ: فَيَقُولُونَ: لاَ وَاللَّهِ مَا رَأَوْكَ؟ قَالَ: فَيَقُولُ: وَكَيْفَ لَوْ رَأَوْنِي؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَوْ رَأَوْكَ كَانُوا أَشَدَّ لَكَ عِبَادَةً، وَأَشَدَّ لَكَ تَمْجِيدًا وَتَحْمِيدًا، وَأَكْثَرَ لَكَ تَسْبِيحًا قَالَ: يَقُولُ: فَمَا يَسْأَلُونِي؟ قَالَ: «يَسْأَلُونَكَ الجَنَّةَ» قَالَ: يَقُولُ: وَهَلْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لاَ وَاللَّهِ يَا رَبِّ مَا رَأَوْهَا، قَالَ: يَقُولُ: فَكَيْفَ لَوْ أَنَّهُمْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَوْ أَنَّهُمْ رَأَوْهَا كَانُوا أَشَدَّ عَلَيْهَا حِرْصًا، وَأَشَدَّ لَهَا طَلَبًا، وَأَعْظَمَ فِيهَا رَغْبَةً، قَالَ: فَمِمَّ يَتَعَوَّذُونَ؟ قَالَ: يَقُولُونَ: مِنَ النَّارِ، قَالَ: يَقُولُ: وَهَلْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لاَ وَاللَّهِ يَا رَبِّ مَا رَأَوْهَا، قَالَ: يَقُولُ: فَكَيْفَ لَوْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَوْ رَأَوْهَا كَانُوا أَشَدَّ مِنْهَا فِرَارًا، وَأَشَدَّ لَهَا مَخَافَةً، قَالَ: فَيَقُولُ: فَأُشْهِدُكُمْ أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ، قَالَ: يَقُولُ مَلَكٌ مِنَ المَلاَئِكَةِ: فِيهِمْ فُلاَنٌ لَيْسَ مِنْهُمْ، إِنَّمَا جَاءَ لِحَاجَةٍ. قَالَ: هُمُ الجُلَسَاءُ لاَ يَشْقَى بِهِمْ جَلِيسُهُمْ» [رواه البخاری: ۶۴٠۸].

۲٠٩٠- از ابو هریرهسروایت است که گفت: پیامبر خدا جفرمودند: «برای خدا فرشته‌هایی است که به راه‌ها می‌روند و اهل ذکر را جستجو می‌کنند، چون مردمی را که به ذکر خدا مشغول‌اند پیدا کردند، [به یکدیگر خود] صدا می‌کنند که: بیائید که گمشدۀ شما اینجا است، سپس با بال‌های خود به اطراف این مردم آن قدر تجمع می‌کنند که تا آسمان دنیا، می‌رسند.

و خداوند متعال در حالی که از همگان داناتر است، از این فرشته‌ها می‌پرسد: بندگانم چه می‌گویند؟

فرشته‌ها می‌گویند: حمد و ثنا و تسبیح و تهلیل تو را می‌گویند:

می‌گوید: آیا این‌ها مرا دیده‌اند؟

فرشته‌ها می‌گویند: نه خیر، به خداوند سوگند است که تو را ندیده‌اند.

می‌گوید: اگر مرا می‌دیدند چگونه می‌بودند؟

می‌گویند: اگر تو را می‌دیدند از این بیشتر تو را عبادت و تمجید و تحمید نموده و تسبیح تو را می‌گفتند.

می‌گوید: این‌ها از من چه می‌خواهند؟

می‌گویند: از تو بهشت می‌خواهند.

می‌گوید: آیا بهشت را دیده‌اند؟

می‌گویند: پروردگارا! به خداوند سوگند که آن را ندیده‌اند.

می‌گوید: اگر بهشت را می‌دیدند چگونه می‌بودند؟

می‌گویند: اگر بهشت را می‌دیدند از این هم بیشتر آرزویش را نموده و بیشتر مطالبه‌اش می‌کردند، و به آن رغبت زیاد تری می‌داشتند.

می‌گوید: از چه چیز پناه می‌جویند؟

می‌گویند: از آتش دوزخ.

می‌گوید: آیا دوزخ را دیده‌اند؟

می‌گویند: پروردگارا! به خداوند سوگند است که ندیده‌اند.

می‌گوید: اگر دوزخ را می‌دیدند چگونه می‌بودند؟

می‌گویند: اگر می‌دیدند از این بیشتر از آن گریزان بوده و بیشتر می‌ترسیدند.

خداوند متعال می‌گوید: پس من شما را شاهد می‌گیرم که ایشان را بخشیدم.

فرشتۀ از فرشتگان می‌گوید: در بین این‌ها فلانی است که با ایشان ذکر نکرده است، بلکه برای انجام کاری در مجلس آن‌ها اشتراک نموده است.

[خداوند متعال] می‌گوید: این‌ها کسانی‌اند که هم نشینان آن‌ها نیاید بدبخت شوند» [۲۳۶].

[۲۳۵] یعنی کسی که خدا را ذکر می‌کند، مانند شخصی است که زنده است، و کسی که خدا را ذکر نمی‌کند، مانند شخصی است که مرده است، زیرا زندگی حقیقی، زندگی قلب است، و کسی که خدا را ذکر می‌کند، قلبش زنده است، و کسی که قلبش زنده باشد، خودش نیز زنده است، و کسی که خدا را ذکر نمی‌کند و به یاد خدا نمی‌باشد، قلبش مرده است، و کسی که قلبش مرده باشد، زندۀ حقیقی شمرده نمی‌شود، زیرا در این حالت نه خودش از خود بهرۀ می‌برد و نه دیگران. [۲۳۶] از این دانسته می‌شود که صحبت اثر دارد، و همنشین نیکان نیک است، ولو آنکه عمل آن‌ها را انجام نداده باشد، و همنشین بدان بد است، ولو آنکه عمل آن‌ها را انجام نداده باشد، سعدی علیه الرحمه می‌گوید:
پسر نوح با بدان بنشت
خاندان نبوتش گم شد
سگ اصحاب کهف روزی چند
پی نیکان گرفت مردم شد