دوم: حدیث نبوی شریف:
أ: شروح صحیح البخاری به ترتیب سال وفات مؤلفین:
۱- (أعلام السنن): لحمد بن محمد الخطابی، المتوفی (۳۸۶) هـ.
۲- (شرح صحیح البخاري: تالیف ابو الحسن علی بن خلف بن عبدالملك، مشهور به (ابن بطال) مالکی، متوفی سال (۴۴٩) هـ.
۳- (شرح قوام السنة) تالیف أبی القاسم إسماعیل بن محمد الأصبهانی الحافظ، متوفی سال (۵۳۵) هـ.
۴- (النجاح فی شرح کتاب أخبار الصحاح): تالیف نجم الدین أبی حفص عمر بن محمد النسفی الحنفي، متوفی سال (۵۳٧) هـ.
۵- (شرح البخاري) تالیف القاضی ابی بکر بن عبدالله بن العربی المالکی الحافظ، متوفی سال (۵۴۳) هـ.
۶- (شرح مشکل البخاري): تالیف محمد بن سعید بن یحیی بن دبیشی واسطي، متوفی سال (۶۳٧) هـ.
٧- (شرح البخاري): تالیف امام یحیی بن شرف نووي، متوفی سال (۶٧۶) هـ [۳٧۶].
۸- (الراموز علی صحیح البخاري): تالیف علی بن محمد یونیني، متوفی سال (٧٠۱) هـ.
٩- (ترجمان التراجم تالیف أبی عبدالله عمر بن رشد الفهري، متوفی سال (٧۲۱) هـ.
۱٠- (البدر المنیر الساری فی الکلام علی البخاري): تالیف عبدالکریم بن عبدالنور بن منیر حلبی، متوفی سال (٧۳۵) هـ.
۱۱- (شواهد التواضیح والتصحیح لمشکلات الجامع الصحیح): تالیف محمد بن عبدالله بن مالک، متوفی سال (٧۶۲) هـ.
۱۲- (العقد الجلی فی حل إشکال الجامع الصحیح): تالیف احمد بن احمد الکردی، متوفی سال (٧۶۳) هـ.
۱۳- (شرح صحیح البخاري) تالیف الحافظ مغلطای بن فلیج الترکی المصری الحنفي، متوفی سال (٧٩۲) هـ.
۱۴- (التنقیح لألفاظ الجامع الصحیح): تالیف محمد بن بهادر الزرکشي، متوفی سال (٧٩۴) هـ.
۱۵- (التوضحیح شرح الجامع الصحیح): تالیف عمر بن علی بن الملقن، متوفی سال (۸٠۵) هـ.
۱۶- (شرح صحیح البخاري) تالیف القاضی مجدالدین اسماعیل بن ابراهیم البلبیسي، متوفی سال (۸۱٠) هـ.
۱٧- (الإفها شرح صحیح البخاري): تالیف عبدالرحمن بن عمر بن رسلان البلقیني، متوفی سال (۸۲۴) هـ.
۱۸- (الکوکب الساری شرح صحیح البخاري): تالیف محمد بن احمد بن موسی الکفیري، متوفی سال (۸۳۱) هـ.
۱٩- (مصابیح الجامع الصحیح): تالیف محمد بن ابی بکر الدامامیني، متوفی سال (۸۲٧) هـ.
۲٠- (شرح صحیح البخاري) تالیف الشیخ شهاب الدین احمد بن رسلان المقدسی الرملی الشافعي، متوفی سال (۸۴۴).
۲۱- (تیسیر منهل القاری فی تفسیر مشکل البخاري): تالیف محمد بن محمد بن محمد بن موسی الشافعی الحنبلي، متوفی بعد از سال (۸۴۶) هـ.
۲۲- (اللامح الصبیح علی الجامع الصحیح): تالیف محمد بن عبدالدائم بن موسی البرماوي، متوفی سال (۸۳۱) هـ.
۲۳- (الوکب الساري) تالیف علی بن الحسین بن عروة المشرفی الموصلی الحنبلی متوفی سال (۸۳٧) هت.
۲۴- (التلقیح لفهم قارئ الصحیح): تالیف برهان الدین بن محمد بن خلیل الحلبي، متوفی سال (۸۴۱) هـ.
۲۵- (المتجر الربیح علی الجامع الصحیح): تالیف محمد بن احمد بن محمد بن مرزوق الحفید، متوفی سال (۸۴۲) هـ.
۲۶- (فتح الباری بشرح صحیح البخاري): تالیف امام احمد بن علی بن حجر العسقلانی الشافعي، متوفی سال (۸۵۲) هـ.
۲٧- (عمدة القاری شرح صحیح البخاري): تالیف امام محمد بن احمد بن موسی العینی الحنفي، متوفی سال (۸۵۵) هـ، [۳٧٧].
۲۸- (تعلیق علی البخاري): تالیف محمد بن محمد بن علی النویري، متوفی سال (۸۵٧) هـ.
۲٩- (الکوثر الجاری إلی ریاض البخاري): تالیف أحمد بن اسماعیل بن عثمان الکوراني، متوفی سال (۸۵٧) هـ.
۳٠- (شرح صحیح البخاري): تالیف الشیخ أبی البقاء محمد بن علی بن خلف الأحمدی المصری الشافعي، متوفی بعد از سال (٩٠٩) هـ.
۳۱- (التوشیح شرح الجامع الصحیح): تالیف الإمام الحافظ أبی الفضل جلال الدین عبدالرحمن السیوطي، متوفی سال (٩۱۱) هـ.
۳۲- (إرشاد الساری شرح صحیح البخاري): تالیف الإمام شهاب الدین أحمد بن محمد الخطیب القسطلانی المصری الشافعي، متوفی سال (٩۲۳) هـ.
۳۳- (شرح صحیح البخاري): تالیف العلامة زین الدین عبدالرحیم بن عبدالرحمن بن أحمد العباسي، متوفی سال (٩۶۳) هـ.
۳۴- (الفیض الجاری لشرح صحیح البخاري): تالیف إسماعیل بن محمد بن عبدالهادي، متوفی سال ( ۱۱۶۲) هـ.
۳۵- النور الساری من فیض البخاري): تألیف حسن العدوی الحمزاوی المالکي، متوفی سال (۱۳٠۳) هـ [۳٧۸].
ب: کتب حدیث دیگر به ترتیب حروف ألفباء:
۱- تبسیط علوم الحدیث: لمحمد نجیب المطیعي، مطبعة حسان، القاهرة، مصر، (۱٩٧٩) م.
۲- سنن ابن ماجة: للإمام أبی عبدالله محمد بن یزید القزویني، المتوفی (۲٧۵) هـ، دار الحدیث، القاهرة، مصر، (۱۴۱۴) هـ (۱٩٩۴) م.
۳- سنن دبی داود: للإمام دبی داود سلیمان بن دشعث السجستاني، المتوفی (۲٧۵) هـ، دار الحدیث، حمص، سوریة.
۴- سنن الترمذي: للإمام أبی عیسی محمد بن عیسی بن سورة الترمذي، المتوفی (۲٧٩) هـ، المکتبة التجاریة، مکة المکرمة، السعودیة.
۵- سنن الدارمي: للإمام دبی محمد عبدالله بن عبدالرحمن الدارمي، المتوفی (۲۵۵) هـ، دار القلم، دمشق، سوریة، الطبعة الأولی (۱۴۱۲) هـ (۱٩۱٩) م.
۶- سنن النسائي: للإمام أبی عبدالرحمن أحمد بن شعیب بن علی النسائي، المتوفی (۳٠۳) هـ، دار البشائر الإسلامیة، بیروت، لبنان، الطبعة الثالثة (۱۴٠٩) هـ (۱٩۸۸) م.
٧- شرح معانی الآثار: للإمام أبی جعفر أحمد بن محمد الطحاوي، المتوفی (۳۲۱) هـ، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، الطبعة الثانیة، (۱۴٠٧) هـ (۱٩۸٧) م.
۸- صحیح البخاري: للإمام أبی عبدالله محمد بن إسماعیل البخاري، المتوفی (۲۵۶) هـ، (مع فتح الباري)، دار الریان للتراث، القاهرة، مصر، الطبعة الأولی، (۱۴٠٧) هـ (۱٩۸۶) م.
٩- صحیح مسلم: للإمام مسلم بن الحجاج القشیری النیسابوري، المتوفی (۲۶۱) هـ، مع شرح النووي، الطبعة الأولی ٠۱۴۱۴) هـ (۱٩٩۴) م، دار الخیر، دمشق، سوریة.
۱٠- المقاصد الحسنة: للعلامة محمد عبدالرحمن السخاوي، المتوفی (٩٠۲) هـ، دار الکتاب العربي، بیروت، لبنان، الطبعظ الثانیة (۱۴۱۴) هـ (۱٩٩۴) م.
۱۱- المنهاج فی شرح صحیح مسلم بن الحجاج، للإمام محی الدین دبی زکریا یحیی بن شرف النووي، المتوفی (۶٧۶) هـ، الطبعة الأولی، (۱۴۱۴) هـ (۱٩٩۴) م، دار الخیر، دمشق، سوریة.
۱۲- منهج النقد فی علوم الحدیث: للدکتور نور الدین عتر، دمشق سوریة، الطبعظ الثالثة (۱۴٠۱) هت ٠۱٩۸۱) م.
۱۳- نیل الأوطار شرح منتقی الأخبار: للإمام محممد بن علی بن محمد الشوکاني، المتوفی (۱۲۵۵) هـ، دار الحدیث القاهرة، الطبعة الأولی، (۱۴۱۳) هـ (۱٩٩۳) م.
[۳٧۶] قابل تذکر است که امام نووی در این شرح خود تنها کتاب (بدء وحي) و کتاب (ایمان را شرح نمود، و متأسفانه پیش از تکمیل کردن آن وفات یافت. [۳٧٧] وطوری که در مقدمه هم گفتیم (عمدة القاري) و (فتح الباري) از بهترین، و شامل‌ترین، و کامل‌ترین شروح (صحیح البخاری می‌باشد، و برای حاصل کردن معلومات بیشتر در مورد این دو کتاب بسیار با ارج، به مقدمة این کتاب (فیض الباري) مراعه کنید. [۳٧۸] وقابل تذکر است که برایک تاب (صحیح البخاري) شروح و تعلیقات بسیار دیگری نیز هست که بعضی از آن‌ها چاب گردیده و در دسترس طلاب علم قرار گرفته است، و عدۀ از آن ها هنوز مخطوط بوده و در رفوف بعضی از کتابخانه‌ها و یا طاق‌های موزیم‌ها قرار دارد، و امید است کسانی از اهل علم و قلم دامن همت بر کمر زده، و با خدمات علمی مناسب و شایسته، این کتب با اهمیت را چاپ و نشر نمایند، والله من وراء القصد.