فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد ششم

۱٠- باب: الْقَصْدِ وَالمُدَاوَمَةِ عَلَى العَمَلِ
باب [۱٠]: میانه روی و مداومت بر کار

۲۱٠۴- وعَنْهُ س، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَنْ يُنَجِّيَ أَحَدًا مِنْكُمْ عَمَلُهُ» قَالُوا: وَلاَ أَنْتَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «وَلاَ أَنَا، إِلَّا أَنْ يَتَغَمَّدَنِي اللَّهُ بِرَحْمَةٍ، سَدِّدُوا وَقَارِبُوا، وَاغْدُوا وَرُوحُوا، وَشَيْءٌ مِنَ الدُّلْجَةِ، وَالقَصْدَ القَصْدَ تَبْلُغُوا» [رواه البخاری: ۶۴۶۳].

۲۱٠۴- و از ابو هریرهسروایت است که گفت: پیامبر خدا جفرمودند: «هیچکس را عملش نجات نمی‌دهد».

پرسیدند: یا رسول الله! حتی شما را؟

فرمودند: «حتی مرا، مگر آنکه رحمت خداوند شامل حالم گردد، ولی به راه صواب بروید و بخدا نزدیک شوید، در صبحگاه و نیم روز، و چیزی از شب عبادت کنید، و میانه روی را اختیار کنید، به مقصد می‌رسید» [۲۵۱].

۲۱٠۵- عَنْ عَائِشَةَ ل، أَنَّهَا قَالَتْ: سُئِلَ النَّبِيُّ ج: أَيُّ الأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ؟ قَالَ: «أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ» [رواه البخاری: ۶۴۶۵].

۲۱٠۵- از عائشهلروایت است که گفت: از پیامبر خدا جپرسیده شد که: کدام عمل در نزد خدا محبوب‌تر است؟

فرمودند: عمل دوامدار، ولو آنکه اندک باشد» [۲۵۲].

[۲۵۱] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) سبب تعجب صحابه و سؤال کردن آن‌ها که گفتند: (یا رسول الله! حتی شما را)؟ آن بود که پیامبر خدا جاز همگان بیشتر طاعت و عبادت می‌کردند، و رهنمای خیر برای همگان بودند، و چون کسی که برای دیگران رهنمای خیر باشد، برایش بمانند هرکس دیگری که آن کار خیر را انجام می‌دهد ثواب و مزد داده می‌شود، از این جهت ثواب و مزد پیامبر خدا جبه اندازۀ ثواب و مزد همۀ نیکو کاران امت است، و اینقدر مزد و ثواب ایجاب می‌کند که شخص مستحق جنت گردد، از این جهت صحابهشتوقع داشتند که اعمال پیامبر خدا جسبب داخل شدن‌شان به جنت گردد. ۲) پیامبر خدا جدر این حدیث کسی را که می‌خواهد به بهشت برود به مسافری تشیبه کرده‌اند که می‌خواهد به وطنش برود، و برایش ارشاد نموده‌اند که چنین شخصی همۀ و قتش را به راه پیمائی صرف نکند، بلکه راه پیمودنش باید در اوقات نشاط و قوتش باشد، و این اوقات، اول و آخر روز و چیزی از شب است، و در غیر این اوقات باید بخوابد و استراحت کند، و وسائل زندگی‌اش را تهیه نماید، و از افراط و تفریط دست برداشته و مینه‌روی را سر مشق زندگی خود قرار دهد. [۲۵۲] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: معنی حدیث نبوی شریف این است که: عملی در نزد خداوند متعال پسندیده‌تر است که بر آن مداومت شود، نه آنکه چند روزی به آن عمل شده و سپس ترک گردد، مثلا: کسی که در هر روز به طور مداوم یک پاره قرآن می‌خواند، بهتر از کسی است که تنها در ماه رمضان ده قرآن را ختم می‌کند، ولی بعد از رمضان قرآن خواندن را ترک می‌نماید، و کسی که هرشب به طور مداوم چند رکعت نمازی در تهجد می‌خواند، بهتر از کسی است که فقط در چند شبی ده‌ها رکعت نماز می‌خواند، و بعد از آن نماز شب را فراموش می‌کند، و همچنین کارهای دیگر، زیرا کار نیک ولو آنکه اندک باشد، در صورتی که به آن مداومت شود، خدا را همیشه بیاد انسان نگه می‌دارد، و انسان را از آن عمل نیک دلسرد نمی‌سازد، و با لمقابل اگر عمل، بسیار ولی موقت باشد، فایدۀ چندانی از آن مرتب نمی‌گردد.