تحقیق و بررسـی پزشکان متخصص در مورد پرکردن دندان
نامه دار الافتاء به دانشکده پزشکی
ریا‌ست محتـرم دانشکده دندانپزشکی زاهدان
سلام علیکم
احتراماً پاسخ به سوالات ذیل با ذکر دلایل پزشکی جهت صـدور فـتوای شرعی مورد نیاز میباشد. مستدعی است دستور فرمایند همکاری لازم را مبذول دارند:
۱- پرکردن دندان فاسدشده (خالی) از نظر پـزشکی تا چـه حـد مهم و ضروری است؟ و در صورت پرنکردن آنچه مضراتی متوجه فرد می‌شود؟
۲- آیا امکان دارد دندان فاسد شده را بدون دادن روکش روی مواد پرکننده، ترمیم کرد؟ و در این صورت چه ضررهایی دارد؟
۳- اگر دندانی قابل اصلاح نبوده مجبور به درآوردن آن شویم، عدم نصب دندان مصنوعی (پروتز) در محل آن چه مضراتی دارد؟
با تشکر
دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان
جواب سوالات از دانشکده دندانپزشکی زاهدان
سلام علیکم
عطف به نامه مورخ ۲۲/۴/۷۶ در پاسخ به سـوالات مطروحه بـه عنوان مقدمه اشاره می‌شود. همانطوری که استحضار دارند اسلام مکتبی است جـامع و علاوه بر بیان مسایل اعتقادی و کلی به تمام موارد جزئی زندگی فردی و اجتماعی انسان وارد شده و برای هرکدام آدابی ذکر نموده است.
مستحضریدکه پیامبر اسلام جدرباره رعایت بهداشت فردی چقدر تاکید فرموده‌اند، خصوصاً در مورد مسواک کردن و بهداشت دهان و دندان‌ها تا آنجا پیش رفتند که فرمودند:
«اگر امت من به مشقت نمی‌افتادند، مسواک کـردن را بـر آنها واجب می‌نمودم».
و با اینکه نتیجه و حاصل رعایت نمودن بعضی از دستورات را به هر دلیل ذکر ننموده‌اند، ولی امروزه با تحقیقات و مدارک علمی ثابت شده‌اند، اما بـرای مسواک کردن خواص زیادی برشمرده‌اند کـه دلایل آنها نیز از طـریق علمی به اثبات رسیده‌اند که به احادیث و روایات مذکور بهتر از ما واقف می‌باشـید و نیازی به ذکر آنها نمی‌باشد.
اما در پاسخ به سوال اول، ضروری است که به ساختمان دندان و رونـد و سر انجام پوسیدگی آن بطور اجمال اشاره شود.
دندان در قسمت «تاج» و ریشه‌ها از چهار بخش تشکیل شده است، بخشی از آن در دهان قابل رویت است و به آن تاج دندان می‌گوییم از مینا پوشیده شده است. در زیر «مینا» عاج دندان قرار دارد که این عاج تا ناحیه ریشه ادامه پیدا می‌کند و در قسمت ریشه که در داخل استخوان فک قرار دارد از ماده دیگری بـنام «سـمان» پوشیده می‌شود. در زیر عاج (هم در قسمت تاج و هم ریشه) مغز دندان قرار دارد که حاوی عروق و اعصاب میباشد و همانند سایر اعضاء به سیستم کلی بدن مرتبط می‌شود. در صورت عدم رعایت بهداشت دهان، پوسیدگی از مینای دندان آغاز می‌شود و زمانی که ضخامت مینا را طی کرد به عاج می‌رسد. تا این مرحله فرد شخصاً متوجه ضایعه نمی‌شود مگر اینکه توسط معاینه دندان پزشک از پوسیدگی دندان خود آگاه شود.
و این بهترین زمان ترمیم یا پرکردن دندان میباشد، در صورت عدم مراجعه و درمان و با پیشرفت پوسیدگی در عاج، دندان به بعضی محرک‌ها مـانند سـرما و شیرینی حساس می‌شود و فرد با نوشیدن آب سرد و یـا خـوردن مـواد شـیرین، احساس درد زودگذر مینماید. در این مرحله نیز دندان قابل ترمیم می‌بـاشد و براحتی می‌توان جلوی پیشرفت ضایعه را سد کرد، در غیر این صورت هر قدر کـه پوسیدگی که در واقع ضایعه عفونی تلقی می‌شود، در داخل عاج پیش می‌‌رود و به مغز دندان‌ها نزدیک‌تر شده و این حساسیت نیز افزایش می‌یابد.
با رسیدن ضایعه به مغز دندان والودگی آن، فرد مبتلا به درد شدید می‌شود که در اینجا دو راه چاره وجود دارد:
اول: اگر ساختمان دندان خیلی از بین نرفته، با ترمیـم ساده یا روکش‌نمودن قابل نگاهداری میباشد، نسج پوسیده و ضایعه دیده در قسمت‌های مـینا و عـاج حذف شده و مغـزالوده دندان نیز از قسمت تاج دندان با مواد مناسب پر می‌شوند که به این عمل در اصطلاح دندان پزشکی، معالجه ریشه و به تعبیر عامیانه، عصب‌کُشی می‌گویند.
دوم: دندان مبتلا به هیچ طریق قابل ترمیم نبوده و باید کشیده شده و بدن از یک کانون عفونی خلاصی یابد.
اما در صورتیکه به هر دلیلی برای دندان قبلا هیچکدام از دو درمـان فـوق انجام نشود و فرد با درد آن مدارا نماید، پس از مدتی که اعصاب دندان از بین رفت، به تدریج درد و ناراحتی بیمار موقتاً تخفیف می‌یابد و قضیه از طرف بیمار ناآگاه تمام شده تلقی می‌شود، اما در واقع این مـرحـله بـه آتش زیـر خـاکسـتر تـبدیل می‌گردد.
همانطوریکه می‌دانیم دهان از لحاظ تعداد و تنوع میکرب‌ها، الوده‌ترین نقطه بدن میباشد، که این میکرب‌ها تا زمانیکه در دهان زخم یا ضایعه‌ای نباشد، بی‌خطر هستند، اما بمحض پیداکردن محلی برای فعالیت، بیماری زا می‌شوند که در اینجا مغز دندان بعنوان یک کـانون عـفونی و کـانال ارتـباطی محیط خـارج بـه داخـل بدن (جریان خون) عمل مینماید و میکرب‌ها از این طریق به فک راه میابـد و در آنجا شروع به تکثیر و فعالیت نموده و موجب بروز عفونت می‌شوند که این عفونت یک اثر عمومی و یک اثر موضعی دارد. اثر عمومی آن واردشدن به جریان عـمومی خون میباشد که می‌توان روی اعضای حیاتی مانند قلب، کلیه، ریه و سایر اعضای بدن اثر سوء بگذارد.
و اثر موضعی آن ایجاد آبسه (دمل چرکین) در استخوان فک و انـتشار بـه ساختمان‌های اطراف میباشد، بطوری که در فک بالا عفونت دندان‌ها می‌توانـد بـه سینوس‌های فکی و صورتی و سپس به مغز راه یابد و عفونت دندان‌ها و فک پایین به ناحیه حلق‌گسترش می‌یابد.
یک مورد مهم ناشی از عفونت دندان‌های فک پایین وجود دارد که به آن در علم طب «(آنژین لودویک» سگویند. زمانیکه آبسه به پر زبان و طـرفین حـلق گسترش پیدا نماید، موجب بسته شدن راه هوائی و خفگی بیمار می‌گردد که این مورد یکی از فوریت‌های رشته دندان پزشکی است و اتفاقاً در همین ایام یک مورد از ابتلای اولیه آن (فرزند یکی از مدرسین محترم آن حوزه علمیه) به ایـن دانشکـده مراجعه که جهت بستری شدن به بیمارستان اعزام شد.
البته باید توجه داشت که همیشه یک دندان پوسیده باعث همه موارد فوق الذکر نمی‌گردد بلکه شرایطی می‌طلبد که ذکر آنها از حوصله این جوابیه خارج است. اما توانایی و قابلیت مشکل زایی جدی یک دندان پوسیده و بـه مـخاطره انداختن حیات بیمار، امری مسلم بوده و انکار ناپذیر میباشد.
جهت اجتناب از اطاله کلام از سایر عوارض ناشی از عدم پر کردن دنـدان، صرف نظر نموده و در پاسخ به سوال اول به همین مقدار بسنده می‌شود. در ضمن چند صفحه از مطالب ذکر شده درکتاب‌های پزشکـی و دندان پزشکی در ارتـباط بـا بحث فوق به پیوست میباشد.
در جواب سوال دوم باید به عرض برسد، تا زمانیکه ساختمان دندان بکلی از بین نرفته است و باقیمانده دندان می‌تواند مواد پرکننده را حفظ نماید و نیازی به گذاشتن روکش نیست، اما موارد زیادی پیش می‌آید که جهت حفظ دندان ترمیم شده به ناچار باید روکش گذاشته شود، همچنین در مواردی که فرد فقط یک یا چند دندان از دست داده‌است و می‌خواهد آنها را با دندان مصنوعی ثابت که تنها راه چاره و درمان بسیار ایده‌آل و عـلمی است، جایگزین‌کند باید روی بـعضی از دندان‌های سالم موجود روکش گذاشته شود و گریز از آن غیر ممکن است.
در مورد سوال سوم فهرست وار ذکر می‌شود که:
۱- استحضار دارند که دندان‌ها در علم تجوید چقدر اهمیت دارند و شخصی که برای ادای صحیح نماز و قرائت قرآن مجید می‌تواند دندان‌هایش را با پیشگیری از پوسیدگی و یا ترمیم دندان‌های پوسیده حفظ کرده و یا در صورت از دست‌دادن جایگزین نماید و در عین حال سهل‌انگاری کند، چقدر تقصیر دارد.
۲- می‌دانیم که برای هضم بهتر، لقمه غذایی که به معده می‌رسد باید کاملا جویده و خرد شود و در صورت کامل نبودن دندان‌های جونده هضم غذا بخوبی صورت نگرفته و مشکلات گوارشی و عوارض ناشی از سوء هضم و جذب مواد غذایی بروز مینماید.
۳- پر واضح است که دندان‌ها علاوه بر اهمیتشان در تغذیه صحیح در تـکلم انسان نیز نقش بسزایی دارند و حال آنکه اگر یک واعظ محترم و یا معلم گرامـی تعدادی از دندان‌هایش را از دست داده و جایگزین ننماید، آیا توانایی سخن‌‌گفتن مطلوب را خواهد داشت و یا می‌تواند درباره بهداشت دهان و دندان‌ها برای بقیه صحبت نماید.
۴- بطور ذاتی دندان‌ها خاصیتی دارند که همیشه یک تمایل حرکت به طرف فضای خالی جلوی دهان بر آنها نهفته است و تا زمانی که همه دندان‌ها در کنار هم هستند مجال این حرکت نمی‌بـاشد، امـا بـه مـحض از دست رفـتن یک دندان، دندان‌های خلفی به محل خالی حرکت می‌کنند و نظم آنها به هم می‌خورد که باعث بروز مشکلاتی برای لثه و سایر دندان‌ها می‌گردد.
۵- به نقش دندان‌ها در زیبایی چهره و اثر روانی و شخصیتی آن همگان واقفند و به کرات مشاهده می‌شود که افرادی بدلیل نداشتن دندان کم‌تر می‌خندند و یا هنگام خنده دستشان را جلوی دهانشان می‌گیرند و بطور کلی منزوی و گوشه‌گیر می‌شوند. آیا شایسته است فردی بدلیل عدم جایگزینی دندان‌های از دست داده از فعالیت اجتماعی خود بکاهد و یا دچار مشکلات روحی بشود.
در پایان تأمل و توجه به این شعار همیشگی بهداشتی که: (یک جو پیشگیری از خروارها درمان بهتر است) یادآوری می‌گردد و امیدواریم که همگان با رعایت موازین بهداشتی در ابتدا سلامت جسمی و روانی خود و خانواده را تضمین و در ثانی از سنگینی بار دولت از هزینه‌های گزاف درمان کاسته و از هدررفتن بیت المال جلوگیری نمایند.
رسالت‌دادن این آگاهی به عموم بر ما و شماست.
دکتر شیرزایی
سرپرست دانشکده دندان پزشکی