احکام مفصل سجده تلاوت در ماشین برای راننده و مسافران
سؤ‌ال: سجده تلاوت در مورد شنونده و خواننده در حالت ذیل در چـه صورتی واجب می‌شود لطفاً آن را بیان بفرمایید.
۱- اگر کسی در ماشینی که در حال حرکت است آیه سجده تلاوت را بـار بـار خواند و راننده هم شنید بر او و راننده چند بار سجده تلاوت واجب می‌شود؟
۲- اگر راننده ماشین در حال حرکت و یا شخص سوار بر چهار پا آیـه سـجده تلاوت را بارها خواند درحالی که کنترل سواریشان بدست شان بود بر آنها چند سجده تلاوت واجب می‌شود؟
۳- اگر راننده ماشین یا شخص سوار بر چهارپا کنترل خود را از دست داد و آن سواری بدون کنترل حرکت می‌کرد و در این حـالت آیـه سـجده تـلاوت را چندین بار خواند چند سجده تلاوت واجب می‌شود؟
۴- اگر در صورت فوق (مورد سوم) خود راننده یا سوار آیه سجده تلاوت را نخواند بلکه از دیگری به دفعات زیاد شنید حکم آنها چیست؟
الجواب باسم ملهم الصواب
۱- بر راننده تکرار سجده واجب می‌شود زیـرا کنترل ماشین بدست اوست لهذا ماشین حکم چهارپا را دارد و بر مسافر فقط یک سجده واجب می‌شود زیرا کنتـرل ماشین بدست او نیست، و حکم‌کشتی را دارد.
و فی الرد:
«قوله: «ولو لم یصل تكرر» لان سیرها مضاف إلیه حتی یـجب علیه ضمان ما اتلفت بخلاف سیر السفینة» [رد المحتار: ۱/۵۷۵].
۲- در این صورت بر راننده و سوار بر چهارپا سجده‌های مـتعدد واجب می‌شود زیـرا که کنترل حیوان و یا ماشین را در دست دارند.
وفی الرد:
«قوله: «ولو لم یصل تكرر» لان سیرها مضاف إلیه حتی یـجب علیه ضمان ما اتلفت بخلاف سیر السفینة»[رد المحتار:۱/۵۷۵].
۳- در این صورت بر راننده و سوار فقط یک سجده واجب می‌شود زیراکه کنترل حیوان و یا ماشین را از دست داده‌اند.
وفی الدر المختار:
«أو انفلتت دابة بنفسها فأصابت مالاً أو آدمياً نهاراً أو ليلاً لا ضمان في الكل لقوله: «العَجْماء جبار». أي الـمنفلتة هدر كما لو حجمت الدَّابة به أي بالرَّاكب ولو سكران ولم يقدر الراكب على ردها فإنَّه لا يضمن كالـمنفلتة، لأنَّه حينئذ ليس بمسير لها فلا يضاف سيرها إليه حتى لو أتلفت إنساناً فدمه هدر» [الدر المختار مع الرد: ۵/۴۳۰].
در صورت از دست‌دادن کنترل ماشین و حیوان نسبت سیر به طرف راکب نمی‌باشد و به همین خاطـر بر او ضمان نمی‌آید.
۴- بـر راکب تلاوت‌کننده و بر راننده و مسافر یک سجده واجب می‌شود زیـرا هیچ یک کنترل ماشین و حیوان را بدست ندارد پس در عدم نسبت سیـر به این‌ها حکم کشتی بر این‌ها اطلاق می‌شود.
[وفـی الطحطاوی:على الـمراقی الفلاح: ص۴۰۵، کذا فی الشامیة: ۵/۴۳۰].
«ولا بسیر سفینة لان سیر السفینة لا یضاف إلیه» [طحطاوی على الـمراقی الفلاح: ص۴۰۵، کذا فی الشامیة: ۵/۴۳۰].
والله أعلم بالصواب
خدانظر -عفا الله عنه-
دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان ۲۲/۶/۱۴۲۰هـ.ق