عشر محصولات قنات‌ها و موتورهای آب
چه می‌فرمایند علمای دین در مسئله ذیل:
زمینی است که بیشتر اوقات از آب قنات آبیاری می‌شود، گاهی هم از آب چاه آبیاری می‌شود و گاه استفاده بطور مساوی است. در محصولات چنین زمینی عشر لازم است یا نصف عشر؟
الجواب باسم ملهم الصواب
اگر بیشتر سال، مزرعه از آب قنات آبیاری شده، در محصول آن عشر است و اگر بیشتر سال از آب چاه آبیاری شده است، در محصول آن نصف عشر است.
وفی الدر:
«ولو سقی سیحاً وبالة اعتبر الغالب».
وفی الرد:
«قوله: «اعتبر الغـالب» أی اكثر السنة كـما مـن فــی السـائمة والعلوفة، زيلعي. أی اذا أسامها في بعض السنة وعلفها في بعضها یعتبر الاكثر» [رد المحتار: ۲/۵۵].
اگر بطور مساوی نصف سال از آب چاه آبیاری شده، و نصف دیگر سال از آب قنات آبیاری شده است، یا شک و تردید دارد که بیشتر از کدام نوع آبیاری کرده است، در این صورت نصف عشر لازم است.
وفی الدر المختار:
«ولو استویا فنصفه وقیل ثلاثة ارباعه».
وفی الرد:
«قوله: «ولو استويا فنصفه» كذا في «القهستاني» عن «الاخْتيار»، لأنَّه وقع الشَّك في الزيادة على النِّصف فلا تجب الزيادة بالشَّكِّ» [رد المحتار: ۲/۵۵].
علامه زیلعی این رأی نصف عشر را بر قول (ثلاثة اربـاعه) تـرجــیح داده‌است.
«ورجَّح الزَّيلعي الأول قياساً على السَّائمة إذا علفها نصف الحول فإنه تردد بين الوجوب وعدمه فلا يجب بالشك» [رد المحتار: ۲/۵۵. الزیلعی: ۲/۲۹۴، ۲۹۳. الهندیة: ۱/۱۸۶].
وفی حاشیة الشیخ شلبی علی الزیلعی:
«فان استویا یجب نصف العشر نظراً للمالك كالسائمة اهـ. قلت وهذا النقل یؤید ما قاله الزیلعی» [حاشیة الشیخ شلبی على الزیلعی: ۱/۲۹۳].
والله أعلم بالصواب
خدانظر -عفا الله عنه-
دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان ۲۲/۱/۱۴۱۸هـ.ق