شرکت زنان در نماز جمعه/ خروج زنان در جماعت تبلیغ
۱- آیا مستورات می‌توانند به نماز جمعه شرکت نمایند یا خیر؟ عده‌ای مخالف و عده‌ای دیگر قائل به جواز می‌باشند.
۲- خروج زنان در جماعت تبلیغ چگونه است زیرا عده‌ای جایز می‌دانند و عده‌ای مخالف‌اند.
الجواب باسم ملهم الصواب
باید دانست که اسلام به تعلیم و تـربیت زنان تاکید فراوانی دارد نقش زن در تربیت فرزندان و نسل آینده ساز بر احدی پوشیده نیست. روش حضرت رسول اکرم جو سیره گرامی‌اش در ارتباط با تعلیم و تربیت زنان و نـیز سیره و روش اصحاب کرام و سلف صالح نمونه‌ای برای نسل‌های بعدی امت است.
اختصاص دادن حضرت رسول اکرم جیک روز در هفته را به تعلیـم زنان و اجازه حضور آنان به مساجد بعد از نزول آیه حجاب و مسافرت بعضی از زنان همراه مردان در بعضی غزوات حتی پس از نزول حجاب و وجود راویان زن در کتب احادیث و وجود فاضلات عالمات در قرون گذشته، همه بر اهمیت تعلیم و تربیت و نقش آنها در اصلاح جامعه دلالت می‌کند.
واقعیت تلخی است که باید آن را پذیرفت این است که از زمانیکه برنامه‌های تعلیمی و تربیتی به عهده خود خانواده‌ها قرار گرفت و قرار بر این شد که فـقط مردان حق دارند به مساجد بروند به مدارس بروند، در مجالس وعـظ شـرکت نمایند و هرگونه شرکت زنان در مجالس وعظ و ارشاد ممنوع گردید که مـبادا دچار فتنه شوند از آن روز به بعد می‌بینیم که جامعه به‌سوی انحطاط پیش می‌رود و امروز مشاهده می‌شود که با وجود کثرت علمای دین اکثریت قاطع زنـان در جهالت بسر می‌برند و از احکام شرعی هیچگ‌ونه اطلاعی ندارند. تاثـیر چـنین وضعیتی بر کودکان و فرزندان واضح و روشن است.
علامه اقبال در همین خصوص می‌گوید:
سیرت فرزندها از امهات
جوهر صدق و صفا امـهات
از امومت پخته‌تر تعـیر ما
در خط سیمای او تقدیر ما
اینجا ذکـر ایـن نکـته لازم است که بسـیاری از عـلماء و فـقهاء دربـاره ممنوعیت رفتن زنان به مساجد و مجالس رعظ و تـبلیغ از گـفتار حضــرت ام المومنین عائشه صدیقهلاستدلال می‌کنند که فرمودند: چنانچه رسول اکرم جحیات می‌داشت و زنان این زمان (زمان حضرت عائشهل) را مشاهده می‌کرد حتماً آنها را از رفتن به مساجد منع می‌کرد.
بدون تردید عمل اکثر صحابه حجت است بهمین دلیل فقهای بعدی نیز رفتن زنان را به مساجد ممنوع کردند. اما نباید از نظر دور داشت که قرون مشهود بالخیـر، وضعیت زنان مثل زمان ما نبود از یک طرف خود زنان تعالیم اسلامی را به حد کافی فراگرفته بودند، از طرفی مردان به وظایف خود در خصوص تعلیم زنان عمل می‌کردند.
متاسفانه رفته رفته درمیان زنان جهالت شیوع پیدا کرد و از طرفی مردان در انجام وظیفه کوتاهی کردند نتیجه این شد که به فتوای فقهاء فقط در این حد عمل کردند که به مسجد، مجالس وعظ و غیره نروند اما کم کم راه بازار بـاز شـد و جاهلیت اولی به شکل‌های نوینی جایگاه پیدا کرد و در قرن بیستم حصار و چار دیواری خانه شکسته شد، زنان و دختران مسـلمان‌گــروه گـروه بـه مـدارس و آموزشکده‌های دولتی رهسپار شدند اما در این مورد هیچ نوع ممنوعیتی اعلام نگردید در اینجا علمای واقع بین و زمان شناس معتقدند که اگر ام المـومنین عائشهل‌و اصحاب رسول اکرم ججهالت امروزی زنان و دوری آنان را از تعالیم اسلام می‌دیدند قطعاً بـرای تعلیم، تربیت و آشنا ساختن زنـان تصمیم خاصی با در نظر گرفتن شرایط اتخاذ می‌کردند و جامعه رو به انحطاط را از سقوط در ورطه هلاکت و جهالت رهایی می‌بخشیدند.
لذا با توجه به تمهید فوق ممنوعیت شرکت در نماز پنجگانه کما هو فی السابق باقی است اما اگر زنان در روز جمعه به قصد شنیدن موعظه به مساجدی که جایگاه مخصوص در آن برای زنان در نظرگرفته شود بطوری که مسیر رفت و آمد آنان از مردان جدا باشد و زنان حجاب کامل را رعایت کنند و هیات امناء و انتظامات مسجد شرایط شرعی را کاملا فراهم نمایند در چنین صورتی با توجه به فوائد بیشمار تعلیمی و تربیتی، رفتن زنان به مساجد در روز جمعه جایز خواهد بود.
البته اگر خانواده‌ای می‌داند که از عهده تعلیم و تربیت بر خواهد آمـد و نیازی به رفتن به مساجد نیست نباید آنها را ملامت کرد مخصوصاً به این دلیل که خواندن نماز در خانه برای زنان افضل است.
در تفسیر «روح المعانی» تحت آیه: ﴿وَقَرۡنَ فِي بُيُوتِكُنَّ﴾چنین می‌نویسد:
«فعلم ان المراد الأمر بالاستقرار الذی یحصل به وقارهن وامتیازهن علی سائر النساء بان یلازمن البیوت في اغلب أوقاتهن ولا يكن خراجات ولاجات طوافات في الطرق والأسواق وبیوت الناس وهذا لا ینافی خروجهن للحج أو لما فیه مصلحة دینیة مع التستر وعدم الابتذال» [روح الـمعانی: ۹/۲۲].
علامه ابن کثیر در تفسیر معروفش می‌فرماید:
«الزمن بيوتكن فلا تخرجن لغير حاجة، ومن الحوائج الشرعية الصلاة في الـمسجد بشرطه كما قال رسول الله ج: لا تمنعوا إِماء الله مساجد الله وليخرجن وهن تفلات» [تفسیر ابن کثیر: ۳/۴۶۴].
اینجا ذکر این نکته لازم است که گرچه فقهاء متقدمین شرکت زنان را در مجالس وعظ ممنوع قرار داده‌اند اما فقهاء معاصر در این زمان با توجه به غلبه جهل و نا آگاهی زنان از مسائل خویش، خروج زنان را به مجالس وعظ و سخنرانی اجازه داده‌اند.
فقیه العصر حضرت علامه مفتی رشید احمد لدهیانوی مدظله العالی می‌نویسد:
«حضرات فقهاء کرام/کی عبارت مذکور سی ثابت هوا که امور دینیه کی لئی خواتین کی خروج کی ممانعت قرآن و حدیث مین منصوص نهین.... -الی قوله- چنانچه اسی کی پیش نظر مجموع النوازل مین مسائل شرعیه معلوم کرنی کی ضرورت سی خروج کی اجازت دی گی هی» [احسن الفتاوی: ۸/۵۸].
ترجمه: از عبارت مذکور فقهاء‌کرام/ثابت شد که ممنوع بودن شرکت زنها در امور دینی در قرآن و حدیث منصوص نیست.
الی قوله: چنانچه با توجه به آن در «مجموع النوازل»، جهت نیاز به تعلیم مسائل شرعیه، به زنها اجازه خروج داده شده است. خروج زنان بدون اجـازه شوهر و بدون محرم و بدون حجاب قطعاً ممنوع و گناه می‌باشد اما زنان همراه شوهر یا با اجازه شوهر همراه محرم با حفظ حجاب شرعی مسافرت نمایند، در این اشکالی نیست.
از کتاب‌های حدیث و سیر معلوم می‌شود که زنان گاهی همراه مردان به سفرهای جهاد می‌رفتند. حضرت رسول اکرم جنیز بعد از نزول حکم حجاب، ازواج مطهرات را گاهی همراه خود می‌بردند.
امروزه با توجه به اینکه عدم آگاهی از مسایل و احکام دینی درمیان زنان شیوع پیدا کرده است. لذا اگر زنان همراه مردان محرم طبق شرایط به بعضی از مناطق بروند قطعاً باعث می‌شود زنان آن منطقه نیز به طریق دین متوجه شوند.
لازم به توضیح است که خروج زنان در جماعت‌های تبلیغی شرایطی دارد که از طریق بزرگان مکرراً گفته شده و مراعات می‌گردد. عده‌ای فکر می‌کنند که زنان مبلغه گروه گروه به خانه مردم می‌روند و زنان را موعظه و ارشاد می‌نمایند در صورتیکه اصلا اینگونه نیست.
روشی که فعلا معمول است خلاصه‌اش چنین است که وقتی چند نفر از مردان به قصد تبلیغ به جایی می‌روند اگر بخواهند هر نفر یکی از محارم خود را که پایبند حجاب شرعی می‌باشد همراه خود می‌برد و قبلا با اهالی محل تماس می‌گیرند.
چنانچه خانه‌ای برای این منظور تخلیه می‌شود و تعدادی از کارکنان خانه مورد نظر را بررسی نموده و اطمینان حاصل می‌نمایند و صاحب خانه همراه مردان در مسجد اعتکاف و در اعمال تبلیغی شرکت می‌کند، زنان در خـانه آن شخص اقامت می‌نمایند و زنان محلی در اوقات تعیین شده به خانه مورد نظر می‌روند و کتاب‌های دینی و آداب اسلامی، مورد مذاکره قرار می‌گیرد و روش تربیت فرزندان و اهمیت اعمال و اخلاق اسلامی بیان می‌گردد و در آخر یکی از مردان از طریق بلندگو از اتاقی دیگر برای زنان موعظه می‌کند.
تجربه‌ها ثابت کرده است که از این طریق صدها زن که قبلا حجاب شرعی را رعایت نمی‌نمودند اکنون صد در صــد پایبند حجاب شده‌انـد و بـر مـردان خانواده و فرزندان نیز اثر گذاشته‌اند، منکران و تجمل‌پرستی از خانه‌ها کم کم دور شده است و تحولات خوبی بوقوع پیوسته است.
خارج‌شدن زنان به این صورت که بیان کردید و در جماعت تبلیغ به شدت و با احتیاط کامل معمول است نه تنها باعث فتنه نشده بلکه باعث دفع فتنه‌های بیشمار گشته است لذا رفتن زنان بصورت مذکور در جماعت تبلیغ جایز است. البته اگر کسی مطمئن نباشد و احساس ابتلاء فتنه کند در صورت نرفتن، او را مجبورکردن و ملامت‌نمودن درست نیست. ﴿قُلۡ كُلّٞ يَعۡمَلُ عَلَىٰ شَاكِلَتِهِۦ فَرَبُّكُمۡ أَعۡلَمُ بِمَنۡ هُوَ أَهۡدَىٰ سَبِيلٗا ٨٤﴾[الإسراء: ۸۴].
مفتی بزرگ دارالعلوم دیوبند علامه مفتی محمود الحسن گنگوهی/می‌فرماید:
«اگر بجائی مسافرت لازم باشد همراه شوهر یا محرم بروند تا ضرر دینی لاحق نشود و از فتنه در امان باشند و مقصود تربیت زنان حاصل شود».
والله أعلم بالصواب
محمد قاسم -عفا الله عنه-
دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان ۲۰/۷/۱۴۱۹هـ.ق
لقد أصاب من أجاب خدا نظرعفا الله عنه