استفاده از مال دیگران بدون اجازه وی

چه می‌فرمایند علمای دین در مسئله ذیل:

۱- زید برای شخصی از تفتان پارچه آورده و در بین راه برای خود فروخته است، حال توبه کرده اما صاحب پارچه‌ها را نمی‌شناسد ولی نماینده او را می‌شناسد، آیا قیمت پارچه‌ها را به فقیر و با کسی دیگر می‌تواند صدقه کند؟

۲- ‌شخصی از تفتان برای فردی دیگر کالا و لوازم آورده اما حالا فوت کرده است و ورثه مرحوم، صاحب مال را نمی‌شناسند آیا برای فرزندان مرحوم جایز است که مال را برای خود بردارند و مصرف نمایند یا به فقیر دیگری تحویل دهند؟

الجواب باسم ملهم الصواب

در صورت اول صاحب پارچه‌ها را جستجو کند اگر او را یافت پول پارچه‌ها را به او بدهد و اگر نیافت به ورثه اش تحویل دهد و اگر آنها را نیز نمی‌شناسد به اندازه قیمت پارچه‌ها بر فقراء و مساکین صدقه کرده و از ظلمی‌ که نسبت به بردن مال مردم بدون اجازه انجام داده توبه کند و اگر بعداً صاحب پارچه‌ها را دید و او پول پارچه‌ها را طلب‌کرده او قیمت آنها را بدهد.

وفی الدر:

«وعليه ديون ومظالم جهل أربابها وأيس من عليه ذلك من معرفتهم فعليه التصدق بقدرها من ماله.....ومتى فعل ذلك سقط عنه الـمطالبة من أصحاب الديون في العقبي».

وفی الرد:

«قوله: «جهل أربابها» يَشْمَل ورثتهم، فلو علمهم لزمه الدفع إليهم لأن الدين صار حقهم. قوله: «سقط عنه المطالبة الخ» كأنَّه واللّه تعالى أعلم لأنَّه بمنزلة المال الضائع والفقراء مصرفه عند جهل أربابه، وبالتوبة يسقط إثم الإقْدام على الظلم» [رد المحتار: ۴/۲۸۳ط دارالفکر].

در صورت دوم اگر صاحب آن مال را بعد از جستجو نیافتند و نیز وارثانش را نمی‌شناسند، اگر اولاد مرحوم فقیر بودند می‌توانند از آن مال استفاده ‌کنند و گرنه به فقراء بدهند.

وفی الدر:

«فينتفع الرافع بها لو فقيراً وإلا تصدق بها على فقير ولو على أصله وفرعه وعرسه».

وفی الرد:

«قوله: «وفرعه» الضمير عائد إلى الغني الـمفهوم من قوله: «وإلاَّ تصدق بها» فلا بدَّ أن يراد بفرعه الكبير الفقير، لـما علمت من أنه لا يجوز على طفل الغنيّ، ولو فقيراً» [رد المحتار: ۴/۲۷۹ کتاب اللقطة ط دارالفکر].

والله أعلم بالصواب

خدانظر -عفا الله عنه-

دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان ۳/۸/۱۴۱۳هـ.ق