پارچه فروخته شده از دست بائع هلاک شد

چه می‌فرمایند علمای دین در این مسئله:

شخصی به مغازه ‌کسی آمد و گفت من پارچه شال پشم دارم، صاحب مغازه ‌گفت: چند طاقه هستند گفت ٢١٠ صاحب مغازه ‌گفت چند رنگ هستند صاحب پارچه ‌گفت چهار رنگ هستند و بعد از آن قیمتش ۰۰۰/۱۲۸ تومان طی شد بعد از آن صاحب مغازه ‌گفت: برویم پارچه‌ها را ببینیم، صاحب مغازه و صاحب پارچه هردو رفتند به خانه صاحب پارچه وقتی‏که پارچه‌ها را حساب‌ کردند از تعداد ۳۰۰ طاقه بیشتر شدند و رنگ پارچه‌ها ده تا شد صاحب مغازه ‌گفت این پارچه‌ها زیاد شدند و رنگشان هم از چهار اضافه شد صاحب پارچه گفت هرچه هستند همین هستند بعد از شمار عدد طاقه‌ها و یاردگیری صاحب مغازه‌ گفت که طریقه بردنش به مغازه چه طور باشد صاحب پارچه ‌گفت: می‌بریم اشکالی ندارد این پارچه‌ها قاچاق نیستند کاغذ سبز دارند.

سپس صاحب مغازه که با خود ماشین داشت ١١٠ طاقه ‌را گرفت در ماشین خود انداخت‌ و بقیه در منزل صاحب پارچه ماندند یک‌ شخص که از متعلقین ‌صاحب پارچه ‌بود گفت ‌شما ماشین ‌کرایه نکنید ما خود ماشین داریم می‌آوریم سپس مشتری رفت بعد از رفتن او همین شخص در حدود ١٠٠ تاقه ‌در ماشین‌خود انداخت ‌و ‌خواست ‌به ‌مغازه ببرد در وسط ‌راه پلیس ‌او را دستگیر کرد و به ‌گمرک برد، این شخص ادعا دارد که ما برگه سبز داریم و این مال قاچاق نیست گمرک بعد از نگاه‌ کردن ‌کاغذها گفت این ‌کاغذها تقلبی است و پارچه‌ها را نداد.

سؤال این است ‌که: این پارچه‌هایی که هلاک شده‌اند از مال مشتری رفته‌اند و یا از مال فروشنده؟

الجواب باسم ملهم الصواب

در اینجا باید تحقیق ‌کرده شود که ‌آیا معامله درمیان مشتری ‌و بایع انجام‌گرفته است یا خیر؟

و اگر معامله صورت ‌گرفته در مغازه بوده یا در منزل صاحب ‌پارچه؟ ‌و دوٌم ‌آیا بعد از معامله‌کردن صاحب مغازه پارچه‌ها را قبض‌کرده یا خیر؟ و اگر قبض‌کرده است این قبضش معتبر است یا خیر؟

درباره انجام‌گرفتن، معامله درمیان صاحب مغازه ‌و صاحب پارچه تحریر می‌شود که ‌انجام‌گرفتن بیع یا به ایجاب و قبول می‌شود یا به تعاطی در مغازه، معلوم است‌ که ‌ایجاب ‌و قبول ‌نشده است و اگر شده هم اعتباری ندارد مقدار پارچه معلوم نیست که چند طاقه یا چند یارد می‌شود. و در منزل صاحب خانه وقتی که رفته‌اند بعد از حساب ‌کردن تعداد طاقه‌ها و یاردگیری ایجاب و قبول‌ لفظاً ‌نشده است البته همان ١١٠ طاقه که ‌صاحب مغازه ‌برده است در آن بیع ‌تعاطی شده است و صاحب مغازه قبض هم ‌کرده است.

علٌامه ‌خالد الأتاسی در شرح ماده ۲۷۱‌ می‌نویسد:

«إذا سلمه البائع نفس الـمبيع فتسلٌمه الـمشتري قبضه فإن ذلك قبض وان لم يقل البائع شيئاً» [شرح المجلة للاتاسی: ۰۰/۲].

و در بقیه پارچه‌ها نه ایجاب و قبول شده و نه بیع تعاطی صورت ‌گرفته است لهذا در میان صاحب مغازه و صاحب پارچه معامله بیع و شراء اصلاٌ انجام نگرفته است.

و اگر بالفرض در مابقی طاقه‌ها ایجاب و قبول شده باشد مشتری قبض نکرده است چراکه شرط برای قبض‌کردن مشتری تخلیه است.

در شرح مجله ماده ۲۳۶‌ می‌فرماید:

«تسليم الـمبيع يحصل بالتخليه وهو ان يأذن البائع للمشتري يقبض الـمبيع مع عدم وجود الـمانع يعني تسليم الـمشتري اياه».

در شرح همین ماده علامه اتاسی می‌نویسد:

«يعتبر في صحة التسليم ثلاثة معان، أن يقو ل خلٌيت بينك وبين المبيع الخ... والمراد بقوله خلٌيت بينك وبين المبيع كما في ردالمحتار أن يأذن له البائع بالقبض لا خصوص لفظ التخلية كما في البحر ولوقال البائع للمشتري بعد البيع خذ لا يكون قبضاً ولو قال خذه يكون تخليه اذاكان يصل الي اخذه ويدل لهذا فروع كثيرة».

و نیز بعد از ماده ۲۷۰ می‌فرماید:

«قال له البائع سلٌمته إليك كان قوله ذلك تسليماً، ليس الـمراد خصوص هذا اللفظ بل الـمر اد الاذن له بالقبض فكل لفظ يدل عليه يكون تسليماً كخذه أو إقبضه وما أشبه ذلك».

و اگر بالفرض درمیان مشتری و مبیعه تخلیه شده باشد هم اعتبار ندارد چرا که مشتری این همه جنس را بغیر کمک‌گرفتن از شخص دیگر نمی‌تواند ببرد و در اینجا از افراد مشتری ‌کسی حاضر نبوده و نه وسیله‌ای موجود بوده که همه اجناس را یکدفعه و تنها ببرد.

وفی شرح المجلة لخالد الأتاسی تحت مادة ۲۷۴:

«وفي التتارخانيه: من إشتري من آخر صرة عظيمة مشاراً إليها وخل البائع بينها وبين الـمشتري يصير الـمشتري قابضاً لها ان كان يقدر على أخذها وحده وان كان لايقدر على أخذها وحده ويقدر لو كان معه أعوان والفرس ينظر ان الأعوان والفرس معه يصير قابضاً وان لم يكن الأعوان والفرس معه لا يكون» [شرح المجله لخالد الأتاسی تحت مادة: ۲۷۴].

باز هم در اینجا اگر همه شرایط موجود باشند مبیعه از دست شخصی هلاک شده که از وابستگان صاحب منزل بوده است لهذا ضمان بر مشتری لازم نمی‌شود.

علامه خالد اتاسی در شرح ماده ۲۷۳‌ می‌نویسد:

«ولو اشتري دهناً ودفع القارورة إلى اللدٌهان وقال للدٌهان ابعث القارورة إلى منزلي فبعث فانكسرت في الطريق قال الشيخ الامام ابوبكر محمد بن فضل/ان كان قال للدهان ابعث على يد غلامي ففعل فانكسرت القارورة في الطريق فانٌها تهلك على الـمشتري ولو قال ابعث على يد غلامك فبعث فهلكت في الطريق فالهالك يكون على البائع لأن حضرة غلام الـمشتري تكو ن كحضرة الـمشتري وامّا غلام البائع بمنزلة البائع كذا في الخانية».

خلاصه: ‌مال هلاک‌شده از بائع رفته‌اند زیرا که درمیان صاحب مغازه و صاحب پارچه در بقیه طاقه‌ها بیع انجام نگرفته است و اگر بالفرض انجام می‏‎گرفت مبیعه تسلیم مشتری نشده است و اگر فرض بکنیم تسلیم شده است این تسلیم غیر معتبر است.

والله أعلم بالصواب

خدا نظر -‌عفا الله عنه-

دار الافتاء حوزه علمیه دار العلوم زاهدان ۱۹/۳/۱۴۱۱هـ.ق