انتقال مرده پس از دفن به جای دیگر
چه می‌فرمایند علمای دین مبین اسلام در مورد مسئله ذیل:
در یک مدرسه راهنمایی، چاهی جهت فاضلاب حفر شده است و در دو و نیم متری آن آثار قبری مشاهده شده و به این خاطر مسیر چاه را تغییـر داده‌اند حالا پس از حفر چند متر دیگر باز هم آثار قبری مشاهده می‌شود. حال باید چکار کرد؟ آیا کار را ادامه بدهند یا نه؟ اگر چاهی دیگر حفـر کنیم دولت هـزینه در اخـتیار نمی‌گذارد و برای حفر همین چاه مبلغ شصت هزار تومان هزینه شده است، پس در صورت رها کردن این چاه هزینه مصرف شده را چه کسی بدهد؟
الجواب باسم ملهم الصواب
انتقال جسد مرده از جایی به جای دیگر بعد از دفن آن بـدون عذر جایز نمی‌باشد، زیرا که در آن بی‌احترامی میت است. اما اگر عذری موجه موجود باشد در انتقال آن اشکالی وجود ندارد، پس در صورت مذکور قبر را بار کرده، تمام استخوان‌های میت را جمع کرده در قـبرستان مسـلمین دفـن نـمایند. چونکه اگر استخوان بماند در فاضلاب قرار میگیرد و این بی‌احترامی بزرگ‌تری می‌بـاشد، و عذر موجهی هم وجود دارد و آن اینکه این چاه از بیت المال مسلمین حفر شده و برای حفر چاه دیگری دولت هزینه نمی‌دهد.
والدلیل:
«قلنا: وفي الـمؤطا للامام مَالِكٍ/عَنْ عَبْدِ الرَّحْمنِ بْنِ أَبِي صَعْصَعَة، أَنَّهُ بَلَغَهُ، أَنَّ عَمْرو بْنَ الْجَمُوحِ، وعَبْدَ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو الأَنْصَارِيَّـيْنِ ثُمَّ السَّلَمِيَّيْنِ كَانَا قَدْ حَفَرَ السَّيْلُ قَبْرَهُمَا، وَكَانَ قَبْرُهُمَا مِمَّا يَلِي السَّيْلَ، وَكَانَا فِي قَبْرٍ وَاحِدٍ، وَهُمَا مِمَّنْ اسْتُشْهِدَ يَوْمَ أُحُدٍ، فَحُفِرَ عَنْهُمَا لِيُغَيَّرَا مِنْ مَكَانِهِمَا، فَوُجِدَا لَمْ يَتَغَيَّرَا كَأَنَّمَا مَاتَا بِالأَمْسِ، وَكَانَ أَحَدُهُمَا قَدْ جُرِحَ فَوَضَعَ يَدَهُ عَلَى جُرْحِهِ فَدُفِنَ وَهُوَ كَذلِكَ، فَأُمِيطَتْ يَدُهُ عَنْ جُرْحِهِ، ثُمَّ أُرْسِلَتْ فَرَجَعَتْ كَمَا كَانَتْ، وَكَانَ بَيْنَ أُحُدٍ، وَبَيْنَ يَوْمَ حُفِرَ عَنْهُمَا سِتٌّ وَأَرْبَعُينَ سَنَةً» [مؤطا امام مالک کتاب الجهاد].
وأ‌خرج ابخاری: «عَنْ جَابِرٍس قَالَ دُفِنَ مَعَ أَبِى رَجُلٌ فَلَمْ تَطِبْ نَفْسِى حَتَّى أَخْرَجْتُهُ فَجَعَلْتُهُ فِى قَبْرٍ عَلَى حِدَةٍ» [صحیح بخاری کتاب الجنائز، باب هل یخرج الـمیت من القبر واللحد لعلة].
وفی روایة أبی داود قا‌ل:
«دُفِنَ مَعَ أبِي رَجُلٌ فَكَانَ في نَفْسِي مِنْ ذَلِكَ حَاجَةٌ فَأَخْرَجْتُهُ بَعْدَ سِتَّةِ أشْهُرٍ فَمَا أنْكَرْتُ مِنْهُ شَيْئاً إلاَّ شُعَيْرَاتٍ كُنَّ في لِحْيَتِهِ مِمَّا يَلِي الأَرْضَ» [ابو داود کتاب الجنائز، تحویل الـمیت من موضع لأمر حدث].
وفی العمدة شرح البخاری فی شرح الحدیث الـمذکور:
«وفیه جواز نقل الـمیت عن قبـره إلی موضع آخر. وقال قبل ذالك بحدیث: فيه: جواز إخراج الـميت من قبره لعلة، وقد ذكرناه مستوفىً، ومن العلة أن يكون دفن بلا غسل أو لحق الأرض الـمدفون فيها سيل أو نداوة، قاله الـماوردي في أحكامه» [عمدة القاری شرح بخاری: ۸/۱۶۷، ۱۶۵].
والله أعلم بالصواب
خدانظر -عفا الله عنه-
دارالافتاء حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان