تبدیل قبرستان مندرس به فضای سبز

حوزه علمیه عین العلوم ‌گشت حضرت مولانا محمد یوسف حسین پور

سلام علیکم

احتراماً به استحضار می‌رساند که گورستان‌هایی در سطح شهر سراوان وجود دارد که به علت عدم جا و مجاورت با واحد‌های مسکونی سال‌هاست بصورت متروکه و اکنون محل تجمع زباله و بهترین محل تولید و نشر بیماری‌های مختلف می‌باشند.

در این راستا با توجه به تبصره ماده ٩٦ قانون شهردارها گورستان‌های عمومی واقع در محدوده شهر متعلق به شهرداری می‌باشد و شهرداری در خصوص حفظ و حراست آن نهایت سعی‌ و کوشش خود را معطوف داشته است وی متاسفانه تعدادی از واحدهای ‌مسکونی مجاور، به عناوین مختلف اقدام به تجاوز به اراضی‌گورستان‌های مزبور را می‌نماید لذا با عنایت به اینکه هیچ گونه تأسیسات دیگری بجز فضای سبز برروی اراضی فوق میسر نمی‌باشد و این مسئله نیز در طرح هادی شهر سراوان پیش بینی شده است‌ که این امر خود در زیبا سازی و بهبود بهداشت محیط نقش بسزائی را خواهد داشت، لذا خواهشمند است نقطه نظر خود را در این زمینه جهت اقدامات بعدی اعلام فرمائید.

الجواب باسم ملهم الصواب

اولا باید بدانیم که گورستان بر دو قسم است: ۱-‌ گورستان کفار و مشرکین. ٢-‌گورستان مسلمین، اگر مسلمین خواستند قبرستان مشرکین را به خود اختصاص بدهند این دو صورت دارد اولاً اینکه آن قبرستان‌ کلاً مندرس شده، دوم اینکه هنوز استخوان‌هایی از آثارشان باقی است، در صورت اول اشکالی ندارد اما در صورت دوم باید آن استخوان‌ها را از آنجا منتقل نموده و بعد مکان را مورد استفاده خویش قرار دهند.

کما فی التتارخانیة:

«مقبرة كانت للمشركين أرادوا أن يجعلوها مقبرة للمسلمين فهذا على وجهين:

إن كانت آثارهم فقد اندرست فلا بأس بذلك، وإن بقي من آثارهم شيء من عظامهم فإنه ينبش وينتقل ثم تجعل مقبرة للمسلمين، ألا ترى أن موضع مسجد رسول الله جكانت مقبرة للمشركين فنبش والتخذ مسجداً»‌ [التتارخانیة: ۵/۸۶۹ کذا فی الهندیة: ۲ /۴۷۱ والبحر الرائق: ۵/۲۷۵ وفی فتاوی الخانیة بهامش الهندیة: ۳/۳۱۳].

اگر قبرستان مکان مسلمین باشد احترام آن واجب است و راه رفتن و نشستن بر آنها درست نیست.

کما فی الهندیة:

«سئل القاضي الامام شمس الأئمة محمود الاوزجندي من مسجد لم يبق له قو م وخرب ماحوله واستغني الناس عنه هل يجوز جعله مقبرة؟ قال: لا، وسئل هو أيضاً عن البقرة في القري إذا اندرست ولم يبق فيها اثر الـموتي لا العظم ولا غيرها، هل يجوز زرعها وتستغلالها؟ قال: لا، ولها حكم القبرة كذا في المحيط» [الفتاوی الهندیة: ۲/۴۷۱. التتارخانیة: ۵۲/۸۷۰].

وفی فتاوی قاضیخان:

«مقبرة القديمة لـمحلة لم يبق فيها آثار الـمقبرة هل يباح لاهل الـمحلة الانتفاع بها؟ قال ابو نصر/لا يباح، قيل له: فان كان فيها حشيش؟ قال: يحتش منها ويخرج إلى الدواب فذلك ايسر من ارسال الدواب فيها» [الفتاوی الخانیة بهامش الهندیة: ۳/۳۱۴ کذا فی فتاوی قاضیخان: ۴/۳۱۰، التاتارخانیة: ۵/۸۷۰].

وفی البحر الرائق:

«لا يجوز لأهل القرية الانتفاع بالـمقبرة الدائرة فلو كان فيها حشيش يححتش ويرسل إلى الدواب ولا ترسل الدواب فيها» [البحر الرائق: ۵/۲۷۵].

و قبرستانی که در حال خراب‌شدن است و مردم نسبت به آن بی‌توجهی از خود نشان می‌دهند باید جلوگیری شود و برای تمیز نگه‌‌داشتن قبور کوشش لازم بعمل آید.

وفی التاتارخانیة:

«وإذا خربت القبور فلا بأس بتتينها لـما روي ان النبي جمر بقبر ابنه ابراهيم فرأي فيه حجراً سقط منه فسدٌه وأصلحه ثم قال: «من عمل عملاًفليتقفه» إلى ان قال: وفي كفاية الشعبي كان عصام بن يوسف يطوف حول الـمدينة يعمر القبور الخربة ويصلح الطريق والقناطر الخربة ويتعاهد الضعيف والارامل وغيرها ويقوم باسبابها.

عن حميد بن حميد عن انس س عن النبي جانه قال صفق الرياح وقطر الامطار على قبر الـمؤمن كفارة لذنوبه إلى ان قال: ويكره ان يوطأ على القبر يعني بارجل أو يقعد عليه أو يقضي حاجته وفي تنجيس الناصري: ولو وجد طريقاً في الـمقبرة ان وقع في قلبه بأنه حدث لا يمشي لانه يجب تعظيم قبر الـمسلم وان لم يقع لا بأس بان يمشي» [التاتارخانیة: ۲/۱۷۱].

«وإذا صار الـميت تراباً في القبر يكره دفن غيره في قبره لأن الحرمة باقية وان جمعوا عظامه من ناحيته ثم دفن غيره فيه تبركاً لجيران الصالحين ويوجد موضع فارغ يكره ذلك، وان كانت مقابر أهل الذمة لا تنبش وان طال الزمان بها، لأنهم اتباع الـمسلمين احياء وأمواتاً وأما اهل الحرب ان احتيج إلى نبشهم فلا بأس بذلك» [التاتارخانیة: ۲/۱۷۲].

از عبارات مذکو‌ر ثابت ‌گردید که قبور مسلمین محترم هستند گرچه اثری از مرده باقی نماند.

والله اعلم بالصواب

خدا نظر -‌عفا الله عنه-

دار الافتاء حوزه علمیه دار العلوم زاهدان ۱۱/۱۱/۱۴۱۳هـ.ق