دلایل نقلى:
خداوند در خصوص این عقیده (توسل) در آیات متعدد قرآن سخن گفته و آن را روشن ساخته است، از جمله در آیه ۱۰ سوره فاطر، مىفرماید:
﴿إِلَيۡهِ يَصۡعَدُ ٱلۡكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلۡعَمَلُ ٱلصَّٰلِحُ يَرۡفَعُهُۥ﴾[فاطر: ۱۰].
«سخن پاکیزه به سوى خدا اوج مىگیرد (صعود مىکند) و خدا کردار پسندیده را بالا مىبرد».
در آیه ۵۱ سوره مؤمنون، مىفرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلرُّسُلُ كُلُواْ مِنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَٱعۡمَلُواْ صَٰلِحًا﴾[المؤمنون: ۵۱].
«اى پیامبران! روزى حلال بخورید و کارهاى شایسته انجام دهید».
در آیه ۳۵ سوره مائده، مىفرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱبۡتَغُوٓاْ إِلَيۡهِ ٱلۡوَسِيلَةَ﴾[المائدة: ۳۵].
«اى مؤمنان! از خدا بترسید و براى تقرب به او وسیله بجویید».
در آیه ۵٧ سوره اسراء مىفرماید:
﴿أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ يَبۡتَغُونَ إِلَىٰ رَبِّهِمُ ٱلۡوَسِيلَةَ﴾[الإسراء: ۵٧].
«کسانى را که شما با فریاد، صدا مىزنید (یعنى از آن‌ها کمک مىخواهید که مشکل شما را بر طرف سازند) خود آن‌ها براى تقرب به پروردگارشان، وسیله مىجویند (عبادت و طاعت مىکنند)».
در آیه ۳۱ سوره آل عمران، مىفرماید:
﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡ﴾[آل‌عمران: ۳۱].
«(اى پیامبر! به مردم) بگو: اگر شما خدا را دوست دارید، از من (پیامبر) پیروى کنید، تا خدا شما را دوست بدارد و گناهان شما را ببخشد».
در آیه ۵۳ سوره آل عمران، مىفرماید:
﴿رَبَّنَآ ءَامَنَّا بِمَآ أَنزَلۡتَ وَٱتَّبَعۡنَا ٱلرَّسُولَ فَٱكۡتُبۡنَا مَعَ ٱلشَّٰهِدِينَ ٥٣﴾[آل‌عمران: ۵۳].
«پروردگارا! ما به آنچه نازل کردهاى، ایمان آوردهایم و از پیامبر تو پیروى نمودهایم، پس ما را از زمره گواهان قرار بده».
در آیه ۱٩۳ سوره آل عمران، مىفرماید:
﴿رَّبَّنَآ إِنَّنَا سَمِعۡنَا مُنَادِيٗا يُنَادِي لِلۡإِيمَٰنِ أَنۡ ءَامِنُواْ بِرَبِّكُمۡ فَ‍َٔامَنَّاۚ رَبَّنَا فَٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرۡ عَنَّا سَئَِّاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ ٱلۡأَبۡرَارِ ١٩٣﴾[آل‌عمران: ۱٩۳].
«پروردگارا! ما (از پیامبر بزرگوار تو) شنیدیم که (مردم را) به ایمان آوردن به خدا، فرا مىخواند، ما ایمان آوردیم (و نداى او را لبیک گفتیم) خداوندا! گناهان ما را بیامرز و بدىهاى ما را بپوشان و ما را همراه با نیکان بمیران».
در آیه ۱۸۰ سوره اعراف، مىفرماید:
﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُواْ ٱلَّذِينَ يُلۡحِدُونَ فِيٓ أَسۡمَٰٓئِهِۦۚ سَيُجۡزَوۡنَ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ١٨٠﴾[الأعراف: ۱۸۰].
«خداوند داراى نام‌هاى زیبایست. او را با همان نام‌هاى یاد کنید، و از کسانى که نام‌هاى خدا را تحریف مىکنند، اجتناب ورزید. (زیرا) آنان در آینده نزدیک کیفر کار (بد) خود را خواهند دید».
در آیه ۱٩ سوره علق، مىفرماید:
﴿وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب﴾[علق: ۱٩].
«خدا را سجده کن و (بدین وسیله) به پروردگارت نزدیک شو».
۳- رسول خداصنیز از تقرب به خدا بوسیله عبادات و اعمال صالح، سخن گفته است: «إِنّ اللّهَ طَيّب فَلاَ يَقْبَلُ إِلاّ طَيّبا» «خداوند پاک است و غیر از پاکى چیز دیگرى را نمىپذیرد». (مسلم، ترمذى و احمد).
در حدیثى دیگر، مىفرماید: «تَعَرّفْ إلَى اللّهِ فى الرّخَاءِ يَعْرِفْكَ فِى الشّدّة» «خدا را هنگام آسایش و خوشحالى بشناس تا او تو را در وقت مصیبت و گرفتارى، بشناسد». (ترمذى، حدیث حسن).
در حدیث قدسى آمده است که خداوند مىفرماید: «وَمَا تَقَرّبَ إلىّ عَبْدِى بشىءٍ أَحبّ إِلَىّ مِمّا افتَرَضْتُهُ عَليهِ وَلايَزَال عَبْدِى يَتَقَرّبُ إِلَىّ بِالنّوافِل حتّى أَحبّهُ» «بهترین وسیله تقرب بنده با من اداى فریضه است. بنده همواره با انجام عبادات نفلى (عباداتى که واجب نیست) خودش را با من نزدیک مىکند و سرانجام محبوب من قرار مىگیرد». (بخارى و مسلم).
در حدیث قدسى دیگر، خداوند مىفرماید: «وإِنّ تَقَرّب مِنّى شِبْرا تَقَرّبْتُ إليهِ ذِرَاعًا وَإن تَقَرّبَ إِلىّ ذِرَاعا تَقَرَّبْتُ مِنه بَاعًا وإن أَتَانِى يَمْشِى أتَيتُهُ هَرْوَلَةً» «اگر بنده، یک وجب به سوى من بیاید، من یک ذراع به او نزدیک مىشوم. و اگر یک ذراع به‌سوى من بیاید، من چندین برابر آن، به او نزدیک مىشوم، و اگر آرام آرام به سوى من بیاید، من دوان، دوان، به‌سوى او خواهم رفت». (بخارى و مسلم).
براى روشن شدن بیشتر مسأله توسل، در اینجا به حدیث اصحاب غار اشاره مىکنیم، نقل است که سه جوان وارد غارى شدند، ناگهان غار بوسیله سنگى که از بالا بر دهانه آن افتاد، مسدود شد و آن‌ها در آن غار گرفتار شدند. هر چه کوشش کردند که آن را از در غار بردارند، نتوانستند. بیکدیگر گفتند: فقط یک راه وجود دارد، که هرکدام به اعمال شایسته خود نگاه کنید و بواسطه یکى از خالص‌ترین آن‌ها از خدا بخواهید تا این مشکل را بر طرف سازد، بدین جهت دست بدعا شدند و هرکدام از آن‌ها به عمل صالحى که انجام داده بود، متوسل شد و از خدا خواست تا آن‌ها را نجات دهد.
یکى از آن‌ها به کار نیکى (خدمتى) که براى پدر و مادر خود انجام داده بود متوسل شد.
دیگرى به ترک آنچه که خدا برایش حرام کرده بود، متوسل شد.
سومى به گردانیدن حق، صاحب حقى پس از اینکه آن را نگهدارى کرده و رشد داده بود، متوسل شد. پس از آن، بدستور خدا صخره از در غار برداشته شد و آن سه نفر جان سالم بدر بردند. (بخارى و مسلم).
حدیثى دیگر در مسلم و بعضى کتب حدیث چنین ذکر شده: «أَقربُ ما يَكونُ العبدُ من رّبِه وَهو سَاجِدٌ» «نزدیکترین حالت بنده با خدا، حالت سجده است».
در مسند امام احمد، در باب دعا حدیثى به این مضمون آمده است: «أسألُكَ اللهم بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَكَ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِى كِتَابِكَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِى عِلْمِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبِيعَ قَلْبِى وَنُورَ صَدْرِى وَجَلاَءَ حُزْنِى وَذَهَابَ هَمِّى وَغَمِّى». «پروردگارا! بوسیله هر اسمى که تو بر خود نهادهاى، یا در کتاب خود آن را نازل کردهاى، یا آن را به یکى از مخلوقات خود آموختهاى یا آن را بصورت غیبى براى خود برگزیدهاى، از تو مىخواهم که قرآن عظیم را باعث شادابى دل من، و روشنى سینهام و زدودن غم و اندوه و پریشانى من، قرار دهى».
و در حدیثى دیگر، آنحضرتصمىفرماید: «لَقَدْ سَأَلَ هذَا باسْمِ اللّهِ الأعظمِ، الّذِى مَا سُئِلَ بِه إلا أعْطَى وَمَا دُعِىَ بِهِ إِلاّ أَجَابَ» «او خدا را توسط اسم اعظمش خواند که هرکس او را با این نام بخواند خواستهاش برآورده مىشود و دعایش قبول مىگردد».
۴- توسل تمام پیامبران خدا که در قرآن ذکرى از آن‌ها بمیان آمده، یا بوسیله اسماء و صفات خدا بوده و یا بوسیله ایمان و عمل صالح صورت گرفته است.
هیچ پیامبرى غیر از اسماء و صفات خداوند، و ایمان و عمل صالح، هرگز به چیز دیگرى، توسل نجسته است.
حضرت یونس÷ در دعاى توسل خود که در آیه ۸٧ سوره انبیاء آمده، مىفرماید:
﴿أَن لَّآ إِلَٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبۡحَٰنَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ﴾[الأنبیاء: ۸٧].
«خداوندا! غیر از تو، معبودى وجود ندارد، تو پاک و منزهى، همانا من جز ستمکاران بودهام».
در جاى دیگر، مىفرماید:
﴿إِنِّي عُذۡتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُم﴾[غافر: ۲٧ و الدخان: ۲۰].
«من به ذاتى که پروردگار من و شماست، پناه مىبرم».
حضرت ابراهیم و اسماعیل†، در دعاى توسل خود که در آیه ۱۲٧ سوره بقره آمده، چنین فرمودند:
﴿رَبَّنَا تَقَبَّلۡ مِنَّآۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ﴾[البقرة: ۱۲٧].
«پروردگارا! از ما بپذیر، بى‌گمان تو شنوا و دانا هستى».
حضرت آدم و حوا†نیز در دعاى توسل خود که در آیه ۲۳ سوره اعراف آمده، چنین فرمودند: ﴿قَالَا رَبَّنَا ظَلَمۡنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمۡ تَغۡفِرۡ لَنَا وَتَرۡحَمۡنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ ٢٣﴾[الأعراف: ۲۳].
«پروردگارا! ما بر خویشتن ستم کردهایم، اگر ما را نبخشى و بر ما رحم نکنى، قطعا ما از زیانکاران خواهیم بود».