ماده هشتم: عقد ذمه و احکام آن:
۱- عقد ذمه: عقد ذمه عبارت است از پناه دادن کفار و تسلیم شدن آنان در برابر حکومت اسلامى و پرداختن مالیات بنام جزیه و التزام آنان نسبت به احکام اجتماعى و انتظامى شریعت اسلام، مانند حدود، قتل، سرقت و غیره.
۲- مسئول عقد ذمه چه کسى است؟ عقد ذمه توسط امام یا قائم مقامش برگزار مىگردد، سواى این دو مجاز به برگزارى چنین قراردادى نیستند، بر خلاف، اجاره و تأمین (پناه دادن و امان دادن) زیرا هر فرد مسلمان، مرد یا زن، مىتواند پناه دهد یا امان نامه جارى کند. زیرا حضرت ام هانى دختر ابى طالب، یکى از مشرکین را پناه داده بود و بعد به محضر رسول اللّهصآمد و جریان را براى رسول اللّهصبازگو کرد، رسول اللّهصفرمود: «قَدْ أَجَرْنَا مَنْ أَجَرْتِ وَأَمَّنَّا مَنْ أَمَّنْتِ يَا أُمَّ هَانِي» «به هرکس که تو امان و پناه دادى ما نیز او را پناه و امان دادهایم». (بخاری).
۳- تمییز اهل ذمه از غیر اهل ذمه، لازم است که اهل ذمه بوسیله لباس یا وجه امتیازى دیگر از مسلمانان جدا باشند تا شناخته شوند و در مقبره مسلمانان دفن نشوند. و آنان ابتداء به سلام نشوند و در صدر جلسه جاى داده نشوند، رسول اللّهصمىفرماید: «لاَ تَبْدَءُوا الْيَهُودَ وَلاَ النَّصَارَى بِالسَّلاَمِ فَإِذَا لَقِيتُمْ أَحَدَهُمْ فِى طَرِيقٍ فَاضْطَرُّوهُ إِلَى أَضْيَقِهِ» (مسلم). «براى یهود و نصارى ابتداء به سلام نکنید، هرگاه کسى از آنان را درمیان راه دیدید به تنگناترین مسیر او را وادار کنید».
۴- اهل ذمه از انجام این کارها منع شوند:
۱- ساختن کنیسه و معابد و تجدید بناء معابدى که در حال انهدام و از بین رفتن است. رسول اللّهصمىفرماید: «لَا تُبْنىَ بِيْعَةٌ فِى الإسلامِ وِلَا يُجَدَّدُ ما خَرِبَ مِنْها» «هیچ کنیسهاى (معابد یهود و نصارى) در اسلام ساخته نشود و آنچه که در حال انهدام است تجدید بنا نیز نشود». (صاحب مغنى ونیل الأوطار).
۲- بلندتر ساختن منازل از منازل مسلمانان، رسول اللّهصمىفرماید: «الإِسْلامُ يَعْلُوْ وَلَا يُعْلَى عَلَيْهِ» «اسلام از هر چیز برتر است و هیچ چیزى بر اسلام برترى ندارد». (بیهقى وهو حسن).
۳- شراب نوشى، خوردن گوشت خنزیر و آشکار خوردن و نوشیدن در ماه مبارک رمضان در انظار مسلمانان بلکه هرآنچه که براى مسلمانان حرام است بر اهل ذمه واجب است که بخاطر اجتناب از آلوده کردن مسلمانان آن‌ها را مخفیانه انجام دهند.
۵- عوامل نقص عقد ذمه، عقد ذمه با این کارها نقض مىگردد:
۱- خوددارى از دادن جزیه.
۲- عدم التزام نسبت به آن احکامى که در متن عقد مشروط بودهاند.
۳- هرگونه حرکت زیانآورى براى مسلمانان، مانند: قتل، قطع طریق، جاسوسى، پناه دادن جاسوس خارجى یا ارتکاب زنا با زن مسلمان.
۴- توهین نسبت به خدا، رسول و قرآن.
حقوق اهل ذمه:
اهل ذمه حق دارند که مسلمانان از جان، مال و عرض و آبروى آنان حفاظت کرده و از هر گونه اذیت و آزار آنان اجتناب کنند، البته این تعهد در حق آنان تا زمانى است که آنان به عهد و پیمان خود وفا نموده مرتکب نقض عهد نشدهاند. رسول اللّهصمىفرماید: «مَنْ آذَى ذِمِّيًا فَأَنَا خَصْمُهُ يَومَ الْقِيَامَةِ» «هرکس اهل ذمه را اذیت کند، من روز قیامت دشمن او خواهم بود». (خطیب در تاریخ خود از ابن مسعود با سند حسن). اگر آنان مرتکب خلافى شدند که موجب نقض عهد باشد، خون و مال آنان حلال مىگردد. اما زنان و فرزندان آنان تحت عقد ذمه هستند. زیرا انسان در برابر گناه دیگران مسئول نیست.