ماده دهم: تقسیم غنیمت، فئى، خراج، جزیه و نفل:
تقسیم غنائم:
غنیمت به اموالى گفته مىشود که در دارالحرب (میدان جنگ) بدست مسلمانان مىافتد و حکم آن این است که به پنج قسمت تقسیم شود. یک پنجم آن در اختیار امام مسلمین قرار گرفته و در مصالح عامه صرف شود و چهار پنجم دیگر آن متعلق به آن دسته از افراد سپاه است که در معرکه و جنگ حضور داشتهاند، چه عملا قتال کرده یا نکردهاند، حضرت عمرس مىفرماید: «اَلْغَنِيْمَةُ لِمَنْ شَهِدَ الْوَقْعَةَ» (بخاری). «مال غنیمت به آن کسانى متعلق است که در معرکه حضور داشتهاند»، به هرکدام از سپاهیان اسلام که با اسبهاى خود علیه دشمن جنگیدهاند، سه سهم و آنانى که بدون اسب بوده و پیاده جنگیدهاند، یک سهم داده مىشود، خداوند مىفرماید: ﴿وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَا غَنِمۡتُم مِّن شَيۡءٖ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُۥ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ إِن كُنتُمۡ ءَامَنتُم بِٱللَّهِ وَمَآ أَنزَلۡنَا عَلَىٰ عَبۡدِنَا يَوۡمَ ٱلۡفُرۡقَانِ يَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِ﴾[الأنفال: ۴۱]. «و بدانید که آنچه از هر غنیمتى که به دست آورید -اگر به خداوند و آنچه روز فرقان، روزى که دو گروه به هم رسیدند، بر بنده خود نازل کردیم، ایمان دارید- یک پنجمش از آن خدا و رسول [او] و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است».
توجه: دستههایى از لشکر که براى جنگ با دشمن اعزام مىشوند، اگر غنیمتى بدست آوردند، تمام افراد لشکر در آن شریک هستند این غنیمت تنها مختص افراد سریه نیست.
فیء:
فیء به اموالى گفته مىشود که کفار و محاربین آن را رها کرده بدون اینکه جنگى صورت گیرد از میدان فرار کنند، حکم آن این است که امام در آن تصرف مىکند، یعنى مانند خمس مال غنیمت در اختیار امام قرار مىگیرند. امام در مصالح خاصه و عامه مسلمانان بر حسب تشخیص آن را هزینه مىکند، خداوند در این خصوص مىفرماید: ﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡ﴾[الحشر: ٧]. «آنچه خداوند از [اموال] اهل آبادیها بر رسولش ارزانى داشت، خاص خداوند و رسول و خویشاوندان [پیامبر] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است. تا بین توانگرانتان دستگردان نباشد».
خراج:
خراج، آن مقدار یا مبلغى است که بر زمین‌هائى تعیین مىگردد که حکومت اسلامى قهراً آن‌ها را به تصرف در آورده است. این گونه اراضى که قهراً در اختیار امام و حکومت اسلامى قرار مىگیرند، امام اختیار دارد که آن‌ها را میان مجاهدین تقسیم کند یا اینکه آن‌ها را وقف تمام مسلمانان نموده و هرکس که آن‌ها را در دست دارد، مبلغى مشخص در سال به عنوان خراج بطور مستمر و دائم از آنان وصول کند و بعد از جمعآورى این مبلغ، وجه مذکور در مصالح عامه مسلمانان هزینه شود، حضرت عمرس در خصوص اراضى که از سرزمین شام، عراق و مصر، فتح کردند، چنین عمل کرد.
توجه: اگر حکومت با دشمن در عوض خراج مشخصى از اراضى آنان صلح کرد و بعد مالکان آن اراضى مسلمان شدند، به محض مسلمان شدن خراج از آنان ساقط مىگردد، بر خلاف زمین‌هاى که قهراً فتح شده باشند، مالکان این گونه اراضى که قهراً فتح شدهاند، همواره باید مبلغ مشخص شده را بپردازند ولو اینکه بعداً مسلمان شوند.
جزیه:
جزیه مبلغ مشخصى است که در پایان سال از اهل ذمه وصول مىشود، مقدار آن، این است که از کسانى که شهرهاى‌‌شان قهراً فتح گردیده و در تصرف حکومت اسلامى در آمدند، چهار دینار طلا یا چهل درهم نقره در سال اخذ مىشود، البته این وجه از هر مرد بالغ وصول مىشود، مردان نابالغ و زنان مستثنىاند و جزیه از آنان گرفته نمىشود، و همچنین مساکین نادار و کسانى که توان کسب را ندارند، مانند بیماران و افراد مسن نیز از حکم جزیه مستثنى هستند، البته اهل صلح یعنى کسانى که طرف قرار داد صلح هستند از کفار، آنچه که در قرارداد صلح مورد توافق طرفین بوده است از آنان وصول مىشود و به محض مسلمان شدن، این مبلغ از آنان ساقط مىشود، و حکم جزیه این است که براى مصالح عامه مسلمانان صرف شود، و دلیل آن این آیه است، مىفرماید: ﴿قَٰتِلُواْ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَلَا بِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ ٱلۡحَقِّ مِنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ حَتَّىٰ يُعۡطُواْ ٱلۡجِزۡيَةَ عَن يَدٖ وَهُمۡ صَٰغِرُونَ ٢٩﴾[التوبة: ۲٩]. «با آن دسته از اهل کتاب که بر خدا و روز قیامت ایمان ندارند و حرام خدا و رسول خدا را حرام نمىدانند و از دین حق (اسلام) پیروى نمىکنند، بجنگید تا در حالت زبونى و ذلت (به حکومت اسلامى) جزیه بپردازند».
نفل (جایزه جهاد):
جایزهاى است که امام یا فرمانده، براى کسانى که او آن‌ها را جهت انجام یک کار مهم نظامى رزمى مىطلبد، اعلام کند، و نفل از مال غنیمت مازاد از سهم و بعد از جدا کردن خمس به کسانى که شایستگى آن را دارند، داده مىشود. نفل یا جایزه اگر موقع اعزام سپاهیان به سرزمین دشمن اعلام مىگردد از یک چهارم کل مال غنیمت بیشتر نباشد و اگر بعد از رجوع لشکر از سرزمین دشمن اعلام مىگردد از یک سوم کل مال غنیمت بیشتر نباشد، حبیب بن مسلمه مىگوید: «شَهِدْتُ النَّبِىَّ جنَفَّلَ الرُّبُعَ فِى الْبَدْأَةِ وَالثُّلُثَ فِى الرَّجْعَةِ» «در اعلام جایزه رسول اکرمصحاضر بودم، یک چهارم در ابتدا و یک سوم بعد از مراجعت اعلام مىشد». (احمد و ابوداود).