ماده هشتم: ارکان، سنن و مکروهات روزه:
ارکان روزه:
۱- نیت: نیت عبارت است از تصمیم و اراده قلبى براى روزه گرفتن بمنظور اطاعت از فرمان خداوند و تقرب به خدا، رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَاتِ» در روزهى فرضى لازم است که نیت قبل از طلوع فجر انجام گیرد، رسول اکرمصمىفرماید: «مَنْ لَمْ يُبَيِّتِ الصِّيَامَ مِنَ اللَّيْلِ فَلاَ صِيَامَ لَهُ» (ترمذی). «هرکس از شب نیت روزه را نکند روزهاش اعتبارى ندارد». در روزه نفل لازم نیست که نیت روزه از شب و قبل از طلوع فجر باشد، اگر چیزى نخورده است بعد از طلوع فجر و حتى بعد از بلند شدن آفتاب نیز نیت روزه معتبر است، از حضرت عایشهلروایت است: «دَخَلَ عَلَىَّ رَسُولُ اللّهِ جذَاتَ يَوْمٍ، فَقَالَ: هَلْ عِنْدَكُمْ شَىْءٌ؟ قُلْنا: لَا، قَالَ فَإِنِّىْ صَائِمٌ»(مسلم). «روزى رسول اکرمصوارد خانه شده سوال فرمود، آیا چیزى براى خوردن دارید؟ در جواب عرض کردیم، خیر، فرمود: پس من روزه مىگیرم».
۲- الإمساک: رکن دوم روزه امساک است، امساک یعنى خوددارى از شکنندههاى (مفطرات) روزه مانند خوردن، نوشیدن و آمیزش جنسى.
۳- زمان: زمان روزه، روز است، یعنى از طلوع فجر تا غروب آفتاب، اگر کسى شبها را روزه گیرد روزهاش قبول نیست. خداوند مىفرماید:
﴿ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِ﴾[البقرة: ۱۸٧]. «روزه را تا شب ادامه دهید».
سنتهاى روزه:
۱- تعجیل الفطر: افطار کردن بلافاصله بعد از تحقق غروب آفتاب. بدلیل حدیث رسول اکرمصکه مىفرماید: «لَا تَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوالْفِطْرَ» (متفق علیه). «مردم همواره در خیر و خوبى هستند مادام که روزه را با تعجیل افطار کنند». و از حضرت انسس روایت است که مىفرماید: «مَا رَأَيْتُ النَّبِيَّ جقَطُّ صَلَّى الْمَغْرِبَ حَتَّى يُفْطِرَ، وَلَوْ كَانَ عَلَى شَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ» (مسند ابو یعلی). «رسول اکرمصندیدم که تا افطار نمىکرد نماز مغرب را بر گذار کرده باشد ولو با یک لیوان آب».
۲- افطار با خرما و آب، خرماى تازه ترجیح دارد و آب در ردیف آخر قرار دارد. مستحب است که افطار با سه یا پنج یا هفت دانه خرما صورت پذیرد، از حضرت انس بن مالک روایت است، مىفرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ جيُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّىَ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ رُطَبَاتٌ فَعَلَى تَمَرَاتٍ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ» (ابوداود). «رسول اکرمصقبل از نماز مغرب با خرماى تازه و اگر نبود، کهنه و اگر نبود با آب افطار مىکرد».
۳- دعا به هنگام افطار: رسول اکرمصموقع افطار این دعا را مىخواند: «اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَعَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»(دار قطنی). «بارالها! براى تو روزه گرفتم و به روزى تو افطار کردیم از ما بپذیر، همانا تو شنوا و دانا هستى» و عبداللّه بن عمربدر دعاى افطار چنین مىگفت: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِرَحْمَتِكَ الَّتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْءٍ أَنْ تَغْفِرَ لِى» (ابن ماجه). «پروردگارا! با توسل به رحمت گسترده تو، از تو مىخواهم که گناهان مرا مورد عفو و مغفرت قرار بدهى».
۴- سحرى: یعنى خوردن و نوشیدن در قسمت پایانى شب همراه با نیت روزه، رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّ فَصْلَ مَا بَيْنَ صِيَامِنَا وَصِيَامِ أَهْلِ الْكِتَابِ أَكْلَةُ السَّحَرِ» (مسل). «فرق میان روزه مسلمانان و روزه اهل کتاب خوردن سحرى است». و مىفرماید: «تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِى السَّحَرِ بَرَكَةٌ» «سحرى بخورید، همانا سحرى خوردن برکت دارد».
۵- تأخیر انداختن سحر تا واپسین لحظات شب: رسول اکرمصمىفرماید: « لَا تَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوالْفِطْرَ وَأَخَّرُوا السُّحُورَ» «امت من همواره از خیر و خوبى بهرهمند است، اگر افطار را با تعجیل و سحرى را با تاخیر بخورد». (احمد و هو صحیح).
وقت سحرى از نصف آخر شب شروع مىشود و چند دقیقه قبل از طلوع فجر پایان مىپذیرد، حضرت زیدبن ثابتس مىگوید: «تَسَحَّرْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج، ثُمَّ قَامَ إِلَى الصَّلاَةِ قُلْتُ: كَمْ كَانَ بَيْنَ الأَذَانِ وَبَيْنَ السُّحُورِ؟ قَالَ: قَدْرُ خَمْسِينَ آيَةً» (متفق علیه). حضرت زیدبن ثابتس مىگوید: «همراه با رسول اکرمصسحرى خوردیم، بعد از صرف سحرى رسول اکرمصبراى نماز بلند شد، از ایشان سوال شد: چقدر میان سحرى و اذان فاصله بود؟ گفت: به اندازه قرائت پنجاه آیه».
توجه: هرکس درباره طلوع فجر شک دارد، مىتواند بخورد و بنوشد تا اینکه طلوع فجر برایش متیقن شود. خداوند مىفرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِ﴾[البقرة: ۱۸٧]. «بخورید و بنوشید تا اینکه سپیده صبح از تاریکى شب پیدا شود». به ابن عباسبشخصى گفت: «أَتَسَحَّرُ فَإِذَا شَكَكْتُ أَمْسَكْتُ» سحرى مىخورم وقتى شک پیدا کنم، دست از خوردن مىکشم. فرمود: هنگام شک بخور تا اینکه به یقین برسى، آنگاه دست از خوردن بکش. (ابو شیبه و حافظه).
مکروهات روزه:
کارهاى که احیانا منجر به فساد روزه مىشوند، انجام دادن آن‌ها براى روزهدار مکروه است:
۱- مبالغه در مضمضه و استنشاق براى وضو و غسل: رسول اللّهصمىفرماید: «وَبَالِغَ فِي الِاسْتِنْشَاقِ إلَّا أَنْ تَكُونَ صَائِمًا» «در داخل کردن آب در بینى مبالغه کن مگر در حالت روزه» (اصحاب السنن وابن خزیم). رسول للّهصمبالغه در مضمضه و استنشاق را به احتمال داخل شدن آب در شکم مکروه قرار داده‌است.
۲- بوسه گرفتن: زیرا ممکن است غریزه جنسى را تحریک نموده و منجر به فساد روزه شود. یعنى منجر به خروج مذى یا جماع که موجب کفاره نیز است بگردد.
۳- نگاه مستمر و با لذت بسوى همسر (یا کسى دیگر)
۴- اندیشیدن در باره جماع و آمیزش جنسى
۵- دست زدن به زن یا جسم خود با جسم ایشان.
۶- جویدن آدامس (ساجق) و امثال آن زیرا ممکن است طعم آن در گلو فرو رود.
٧- چشیدن شوربا یا هر طعامى دیگر.
۸- مضمضه براى غیر وضو و بدون ضرورت.
٩- سرمه کشیدن در اول روز، اما در پایان روز اشکالى ندارد.
۱۰- خون کشیدن و خون دادن، زیرا ممکن است که این عمل منجر به ناتوانى و در نتیجه منجر به افطار گردد.