ماده دوازدهم: بحث نماز عیدین:
حکم و وقت آن:
نماز عید فطر و عید قربان سنت مؤکده و واجب مىباشند. خداوند بدان امر کرده و فرموده است: ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ ١ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَٱنۡحَرۡ ٢﴾[الکوثر: ۱-۲]. «همانا ما به تو حوض کوثر دادهایم. پس تو براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى ذبح کن». و رستگارى مؤمن را به اداء نماز و نمازهاى عید منوط کرده است، مىفرماید: ﴿قَدۡ أَفۡلَحَ مَن تَزَكَّىٰ ١٤ وَذَكَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ ١٥﴾[الأعلی: ۱۴-۱۵]. «همانا رستگار شد کسى که خود را تزکیه کرد و به یاد پروردگارش نماز خواند». رسول اللّهصنماز عید را خوانده و بر آن مواظبت کردهاست حتى زنان و کودکان را نیز براى نماز عید بسیج نمودهاند. نماز عید فطر و عید قربان از جمله شعائر دین و مظاهر ایمان و تقوى هستند.
وقت نماز عیدین:
وقت نماز عید فطر و قربان از بلند شدن آفتاب تا زوال آن است. بهتر این است که نماز عید قربان در اول وقت برگزار شود تا مردم براى ذبح قربانى فرصت پیدا کنند. و نماز عید فطر در آخر وقت خوانده شود تا مردم بتوانند قبل از نماز صدقه فطر را ادا کنند. چنانکه جندبس مىگوید: «كانَ رَسُولُ للّهِ جيُصَلِّى بِنَا الفِطْرَ وَالشَّمْسُ عَلى قيد رمحين والأضحى على قَيْدِ رِمْحٍ». «رسول اکرمصنماز عید فطر را وقتى برگزار مىکرد که خورشید به اندازه دو نیزه بلند شده بود و عید قربان را زمانى برگزار کرد که خورشید به اندازه یک نیزه بلند شده بود».
آدابى که در نماز عید باید رعایت شوند:
۱- غسل، خوشبوئى استفاده از لباس زیبا. از حضرت انسس مروى است، مىفرماید: «أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ جفِي الْعِيدَيْنِ أَنْ نَلْبَسَ أَجْوَدَ مَا نَجِدُ، وَأَنْ نَتَطَيَّبَ بِأَجْوَدَ مَا نَجِدُ، وَأَنْ نُضَحِّيَ بِأَسْمَنَ مَا نَجِدُ» (حاکم). «رسول اکرمصدر عید فطر و عید قربان به ما امر کرد تا بهترین لباس را بپوشیم، از بهترین خشبو استفاده کنیم و چاقترین و گران قیمتترین گوسفند را ذبح کنیم». اضافه مىکنم مىگوید: رسول اکرمصدر هر عید از یک چادر کتانى زیبا استفاده مىکرد.
۲- در عید فطر سنت است که قبل از رفتن به مصلى چیزى خورده شود و در عید قربان بهتر است بعد از نماز از جگر قربانى خویش میل کند، یعنى نخستین خوردنى در روز عید قربان جگر گوسفند باشد. از حضرت بریدهس مروى است: «كَانَ النَّبِىُّ جلَا يَغْدِرُ يَومَ الفِطْرِ حَتَّى يَأْكُلَ وَلَا يَأْكُلَ يَوْمَ الأَضْحَى حَتَّى يَرْجِعَ فَيَأْكُلَ مِنْ أُضْحِيَّتِهِ» (ترمذی و غیره). «رسول اکرمصروز عید فطر به مصلى نمىرفت تا اینکه چیزى تناول نمىفرمود، و در روز عید قربان تا مراجعت از مصلى چیزى نمىخورد و بعد از برگشتن نخستین چیزى که میل مىفرمود، گوشت قربانى بود».
۳- تکبیر گفتن در شبهاى عید. تکبیر عید قربان تا آخر ایام تشریق یعنى تا ۱۳ عصر ذیحجه و تکبیر عید فطر تا زمانى که امام براى اقامه عید به مصلى مىرود باید ادامه پیدا کند.
تکبیرات تشریق عبارتاند از: «اللّهُ أَكْبَر، اللّه أَكْبر، لا إلَهَ إِلَّا اللّهُ، اللّه أَكْبَر، اللّه أَكْبَر وَلِلّهِ الْحَمْدُ» «موقع خروج از عیدگاه و بعد از نمازهاى فرض در سه روز تشریق، تکبیر بگوید. خداوند مىفرماید: ﴿وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ فِيٓ أَيَّامٖ مَّعۡدُودَٰتٖ﴾[البقرة: ۲۰۳]. «در روزهاى مشخص، (که همانا روزهاى تشریق هستند)، خدا را به کثرت یاد کنید». و مىفرماید: ﴿وَذَكَرَ ٱسۡمَ رَبِّهِۦ فَصَلَّىٰ ١٥﴾[الأعلی: ۱۵]. و مىفرماید: ﴿وَلِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡ﴾[البقرة: ۱۸۵].
«خدا را همانطور که به شما نشان داده‌است، تکبیر گویید، یعنى به عظمت و بزرگى یاد کنید».
۴- رفتن به مصلى از یک مسیر و برگشتن از مسیرى دیگر. چنانکه از جابرس روایت است، مىگوید: «كانَ رَسُولُ اللّهِ جإِذَا كانَ يَومُ عِيدٍ خالفَ الطَّرِيقَ» رسول اکرمصروز عید از یک مسیر مىرفت و از مسیرى دیگر بر مىگشت.
۵- نماز عیدین در فضاى باز خوانده شود، مگر به هنگام نیاز در گرما، سردى و باران مىتوان نماز عید را در مساجد برگزار کرد، رسول اکرمصهمواره نماز عیدین را در فضاى باز خوانده است.
۶- تبریک و تهنیت گفتن: مسلمان به برادر مسلمانش بگوید: «تَقَبَّلَ اللّهُ مِنَّا وَمِنْكَ» «خداوند از من و تو بپذیرد». (احمد با سند خوب).
٧- در خوردن، نوشیدن، بازىها و سرگرمىها مجاز تنگ نظرى به خرج داده نشود. رسول اکرمصدر باره عید قربان مىفرماید: «أَيَّامُ التَّشْرِيْقِ، أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ وَذِكرُاللّهِ عَزَّ وَجَّلَ» «روزهاى قربانى، روزهاى خوردن، نوشیدن و یاد خدا هستند». (مسلم). و از حضرت انس مروى است، مىفرماید: «قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ جالْمَدِينَةَ، وَلَهُمْ يَوْمَانِ يَلْعَبُونَ فِيهِمَا فَقَالَ: قَدْ أَبْدَلَكُمْ اللَّهُ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا: يَوْمَ الْأَضْحَى وَيَوْمَ الْفِطْرِ» (ابوداود و نسائی). «وقتى رسول اکرمصوارد مدینه شدند، مردم مدینه دو روز داشتند که در آن‌ها بازى مىکردند و جشن مىگرفتند رسول اکرمصفرمود: خداوند بجاى این دو روز، دو روز بهتر به شما عنایت کرده است، عید فطر و عید قربان».
نحوه برگزارى نماز عیدین:
مردم تکبیر گویان بسوى عیدگاه بروند، وقتى خورشید چند متر بالا مىزند، امام بلند شده نماز را بدون اذان و اقامه برگذار کند، در رکعت اول همراه با تکبیر تحریمه امام هفت تکبیر گوید و مردم نیز به پیروى از او تکبیر بگویند، سپس امام فاتحه و سوره اعلى را با صداى بلند بخواند و در رکعت دوم بعد از فاتحه و سوره تکبیر گفته به رکوع برود. در رکعت دوم سوره «غاشیه» یا «والشمس» را بخواند، وقتىنماز را تمام کرد سلام گوید و بعد به ایراد خطبه بپردازد. درمیان خطبه براى مدت کوتاهى بنشیند. در خطبه مردم را نصیحت کند و احکام و مسائل عید را به مردم یاد بدهد و در خلال خطبه تکبیرات عید را بگوید. خطبه را با حمد و ثنا شروع کند، در خطبه عید فطر مردم را براى پرداختن صدقه فطر تشویق کند و احکام آن را بیان نماید، در خطبه عید قربان مردم را براى بجا آوردن واجب قربانى تشویق کند و سن و سال حیوان قربانى را براى مردم توضیح دهد. بعد از خطبه همراه با مردم به خانه برگردد، روز عید نه قبل از نماز و نه بعد از نماز سنت و نفل خوانده نشود مگر کسى که نماز عید از او فوت شده است. چهار رکعت بخواند، ابن مسعودس مىگوید: «مَنْ فَاتَتْهُ صَلاةُ الْعِيْدِ فَلْيُصَلِّ أَرْبَعًا» اما کسى که از نماز عید حتى تشهد را دریافته است، بعد از سلام امام همان دو رکعت را تکمیل کند.