ماده دوم: فرایض، سنن و مکروهات وضو:
۱- فرایض وضو:
الف) نیت: عبارت است از عزم و اراده قلبى بر انجام عمل وضو بخاطر اطاعت از دستور خدا، بدلیل اینکه آنحضرتصمىفرماید: «إنَّما الأعْمالُ بِالنَّياتِ» «عمل‌ها به نیت‌ها وابسته است» (متفق علیه).
ب) شستن صورت: از بالاترین نکته پیشانى تا زیر چانه و از بن این گوش تا بن آن، بدلیل اینکه قرآن مىفرماید: ﴿فَٱغۡسِلُواْ وُجُوهَكُمۡ﴾«صورت تان را بشویید».
ج) غسل یدین: شستن دست‌ها با آرنج، بدلیل اینکه در آیه وضو خداوند فرموده است. ﴿وَأَيۡدِيَكُمۡ إِلَى ٱلۡمَرَافِقِ﴾«دستهایتان را تا آرنج بشوئید».
د) مسح سر از پیشانى تا پشت گردن، بدلیل اینکه در آیه وضو آمده است: ﴿وَٱمۡسَحُواْ بِرُءُوسِكُمۡ﴾«سرهاى تان را مسح کنید».
ﻫ) شستن پاها تا کعبین: بدلیل اینکه در آیه وضو آمده است: ﴿وَأَرۡجُلَكُمۡ إِلَى ٱلۡكَعۡبَيۡنِ﴾«پاها را تا شتالنگ بشوئید».
ر) ترتیب میان اعضاء مغسوله، باین صورت که نخست صورت بعد دست‌ها، بعد مسح سر و بعد پاها به ترتیبى که در آیه کریمه آمده است.
ز) پى در پى وضو گرفتن: یعنى میان شستن اعضاء فاصله ایجاد نشود، بعد از شستن صورت بلافاصله دست‌ها شسته شوند، و هنوز دست خشک نشده است، سر مسح گردد و... زیرا قطع عبادت بعد از شروع ممنوع است چنانکه خداوند مىفرماید: ﴿وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَكُمۡ﴾[محمد: ۳۳]. البته فاصله اندک قابل عفو است، هم چنین اگر تاخیر بخاطر عذرى باشد، مثلا بعد از شستن صورت، آب تمام شد یا به زمین ریخت، پس در این صورت اگر زمانى طولانى بگذرد، اشکالى ندارد، زیرا خداوند مىفرماید: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَا﴾[البقرة: ۲۸۶]. «خداوند بیش از توان هیچکس را مکلف نمىکند».
فایده: بعضى از علماء «دلک» یعنى مالیدن را از جمله فرایض یا سنن وضوء مىدانند اما واقعیت این است که دلک (مالیدن) عمل مستقل و جدا از وضو نیست بلکه مکمل و متمم وضو است.
۲- سنن وضو:
۱- بسم اللّه گفتن در ابتداى وضو: زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «لا وضوءَ لِمَنْ لَمْ يَذْكُرِ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ». (امام احمد و ابوداود آن را روایت کردهاند، سندش ضعیف است اما بدلیل کثرت طرق، علماء آن را شایسته عمل قرار دادهاند).
۲- شستن دست‌ها تا مچ، قبل از داخل کردن آن‌ها در ظرف آب: زیرا رسول اکرم مىفرماید: «إِذَا اسْتَيْقَظَ أَحَدُكُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلاَ يَغْمِسْ يَدَهُ فِى الإِنَاءِ حَتَّى يَغْسِلَهَا ثَلاَثًا فَإِنَّهُ لاَ يَدْرِى أَيْنَ بَاتَتْ يَدُهُ» (متفق علیه). «هرگاه کسى از شما از خواب بیدار مىشود، دستش را در ظرف آب فرو نبرد، تا سه بار نشسته است، چون نمىداند که دستش شب در چه جاهائى گذرانده است». اما اگر از خواب نبوده، بلکه از قبل بیدار بوده است و مىخواهد وضو بگیرد، در این صورت اگر دست‌ها را داخل ظرف آب کرده و آب بردارد، مانعى ندارد.
۳- مسواک زدن: زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «لولا أَنْ أَشُقَّ على أُمَّتِى لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّواكِ مَعَ كُلُّ وُضُوءٍ» (مؤطاء امام مالک). «اگر براى امت من گران تمام نمىشد، آنان را امر مىکردم تا براى هر نماز مسواک بزنند».
۴- مضمضه: منظور از مضمضه تحریک آب در دهن است، زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «إذا تَوَضَّأْتَ فَمَضْمِضْ» «در وضو مضمضه کن». (ابوداود با سند صحیح).
۵- استنشاق: یعنى داخل کردن آب در بینى و استنشار یعنى انداختن آب بعد از داخل کردن، زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «بَالِغْ فِى الاِسْتِنْشَاقِ إِلاَّ أَنْ تَكُونَ صَائِمًا» «در داخل کردن آب در بینى مبالغه کن مگر در حالت که روزه باشی». (احمد، اوداود و ترمذى).
۶- تخلیل اللحية: یعنى خلال کردن ریش، در حدیث آمده است حضرت عمار بن یاسربریش خود را خلال مىکرد، کسى او را دید و این عملش را شگفت‌انگیز دانست، عمار باو گفت: من نباید از خلال کردن ریشهایم خود دارى کنم، زیرا رسول اکرمصرا دیدم که ریش مبارکش را خلال مىکرد. (احمد و ترمذى).
٧- شستن هر عضو سه بار: زیرا یک بار شستن فرض و سه بار سنت است.
۸- مسح کردن پشت و داخل گوش‌ها، زیرا رسول اکرمصچنین کرده است.
٩- خلال کردن انگشتهاى دست و پا، زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «إذا تَوَضَّأْتَ فَخَلَّلْ أصابِعَ يَدَيْكَ وَرِجْلَيْكَ» «هرگاه وضوء مىگیری، انگشتهاى دست و پا را خلال کن».
۱۰- تیامن، یعنى در شستن دست و پا از راست شروع کند. چون در حدیث آمده است: «إذا تَوَضَّأْتُمْ فَابْدُوا بِمَيامِنِكُمْ». «هرگاه وضو مىگیرید، از جانب راست شروع کنید» (متفق علیه). و از حضرت عایشهلمروى است: «كَانَ النَّبِيُّ جيُعْجِبُهُ التَّيَمُّنُ فِي تَنَعُّلِهِ، وَتَرَجُّلِهِ، وَطَهُورِهِ وَفِي شَأْنِهِ كُلِّهِ» (متفق علیه). «رسولاکرمصشروع از دست راست را پسند مىکرد در کفش پوشیدن، شانه زدن و طهارت و در تمام امور».
۱۱- اطالة الغرة والتحجيل: یعنى در شستن هر عضو، از مقدار فرض بگذرد مثلا از قرص چهره گذشته و صفحه گردن شسته شود از آرنج دست‌ها و از شتالنگ پا تجاوز نماید بازو و قسمتى از ساق پا را نیز بشوید، زیرا در حدیث آمده است، رسول اکرمصفرمود: «إنَّ أُمَّتِي يَأْتُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ غُرًّا مُحَجَّلِينَ، مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ، فَمَنْ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يُطِيلَ غُرَّتَهُ فَلْيَفْعَلْ» (متفق علیه). «امت من روز قیامت از آثار وضو با دست و پا و چهرهاى نورانى و سفید، از دور شناخته مىشوند، پس اگر مىخواهید درخشندگى و سفیدى بیشترى داشته باشید، آثار وضو را بیشتر کنید».
۱۲- مسح سر را از قسمت جلو شروع کند: یعنى از ابتداى پیشانى شروع کرده و به طرف گردن ببرد، زیرا رسول اکرمصدر مسح سر از قسمت جلو شروع کرده و دست‌ها را به عقب برده و باز برگردانده است. (متفق علیه).
۱۳- بعد از تکمیل وضوء بگوید: «أشهَدُ أنْ لا إلهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، وَأشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ، وَاجْعَلْنِي مِنَ المُتَطَهِّرِينَ» (مسلم). زیرا رسول اکرمصمىفرماید: هرکس وضو گیرد، وضویش را کامل کند، بعد، دعا مذکور را بخواند، درهاى هشتگانه بهشت براى او باز کرده مىشوند، از هر درى که بخواهد وارد شود.
۳- مکروهات وضو:
۱- وضو گرفتن درجاى پلید و نجس، زیرا احتمال دارد که قطرههاى ناپاک به لباس یا بدن شخص اصابت کند.
۲- شستن هر عضو بیش از سه بار: زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «فَمَنْ زَادَ عَلَى هَذَا أَوْ نَقَصَ فَقَدْ أَسَاءَ وَظَلَمَ» «هرکس بیش از سه بار بشوید یا کم از سه بار، بد کرده و مرتکب ستم شده است». (ابوداوود).
۳- اسراف و زیاده روى در بکار بردن آب، زیرا رسول خدا با اندک مقدار از آب وضو مىساخت. و اسراف در تمام امور ممنوع و رسول اللّهصآن را منع کرده است.
۴- ترک دادن سنت یا سنت‌هایى از وضو، زیرا ترک سنت باعث از دست دادن اجر و ثواب است که نباید فوت شود.
۵- وضو گرفتن از باقیمانده آب وضوى زن: زیرا رسول اکرمصاز وضو گرفتن از چنین آبى منع کرده است. (ترمذى).
(برخى از علماء این عمل را بدلیل اینکه خود آنحضرتصچنین کرده است بدون کراهیت جایز مىدانند).