ماده سوم: خوردنىها ونوشیدنىها:
الف) طعام:
۱- تعریف طعام: منظور از طعام، تمام خوردنىها از نوع حبوبات، خرما و گوشت و غیره مىباشند.
۲- حکم طعام: اصل در تمام خوردنىها حلال بودن است. خداوند مىفرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا﴾[البقرة: ۲٩]. «خداوند کسى است که همه چیز روى زمین را براى شما آفریده است». روى این اصل هیچ چیزى نباید حرام باشد بجز آنچه که دلیلى از قرآن، حدیث و قیاس آن را از دایره حلت بیرون آورده باشد، بىگمان بعضى خوردنىها را شارع حرام کرده است، چون آن‌ها ضرر جسمانى یا عقلى دارند، یعنى خوردن آن‌ها منجر به اختلال حواس یا نقض اعضاء جسم مىشود، همانطور که براى امتهاى سابق، خداوند بسیارى از طعامها را بخاطر امتحان حرام کرده بود.
خداوند مىفرماید:
﴿فَبِظُلۡمٖ مِّنَ ٱلَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمۡنَا عَلَيۡهِمۡ طَيِّبَٰتٍ أُحِلَّتۡ لَهُمۡ﴾[النساء: ۱۶۰]. «در اثر ظلم و ستم یهودیها رزق پاکى که براى آنان حلال بود، حرام کردیم».
خوردنی‌هاى حرام:
(خوردنىهاى که حرام هستند)
الف) آن‌هائى که قرآن آن‌ها را حرام قرار داده‌است.
۱- طعامى که متعلق به دیگران است و شخص هیچگونه ملکى که آن را مباح کند، در آن ندارد، خداوند مىفرماید: ﴿وَلَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَكُم بَيۡنَكُم بِٱلۡبَٰطِلِ﴾[البقرة: ۱۸۸]. «اموال دیگران را از راه باطل نخورید»، رسول اکرمصمىفرماید: «فَلاَ يَحْلُبَنَّ أَحَدٌ مَاشِيَةَ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِهِ» (ابوداود و ترمذی). «هیچکس حیوان دیگرى را بدون اجازه او ندوشد».
۲- مردار، حیوانى که بدون ذبح مرده باشد، حیوان خفه شده، زده شده، افتاده از بالا به پائین، یا در اثر ضربه حیوانى دیگر مرده است، همه این‌ها از نوع مردار هستند.
۳- خون مسفوح: خونى که موقع ذبح کردن حیوان جارى مىشود، هم چنین خون کلیه حیواناتى که ذبح نشدهاند، حرام است.
۴- گوشت خنزیر و اجزاء آن: مانند خون، چربى پوست و غیره.
۵- حیوانى که براى غیر خدا ذبح شده باشد: یعنى موقع ذبح آن نامى غیر از نام اللّه ذکر شده باشد.
۶- آنچه که بر نصب ذبح شده باشد: ذبح شده بر نصب، تمام حیوان‌هایى را در بر مىگیرد که بر سر قبور، گنبدها و زیارت‌ها و هرآنچه که به عنوان نشانى و رمز براى عبادت غیر اللّه شناخته شود، ذبح شده باشد، در قرآن آمده است:
﴿وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ﴾[المائدة: ۳]. «هر آنچه که بر علامتها ذبح شود». این شش نوع محرمات به نص صریح قرآن حرام هستند.
ب) خوردنى و نوشیدنىهائى که توسط رسول اکرم حرام شدهاند:
۱- الاغ اهلى: حضرت جابرسمىگوید: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ جيَوْمَ خَيْبَرَ عَنْ لُحُومِ الْحُمُرِ الْأَهْلِيَّةِ وَأَذِنَ فِي لُحُومِ الْخَيْلِ» (متفق علیه). «رسول اکرمصدر غزوه خیبر از خوردن گوشت خر اهلى منع فرمود و خوردن گوشت اسب را جایز قرار داد».
۲- قاطر: حرمت قاطر بخاطر الاغ اهلى است. چون حکم هر دوتا یکى است، خداوند مىفرماید: ﴿وَٱلۡخَيۡلَ وَٱلۡبِغَالَ وَٱلۡحَمِيرَ لِتَرۡكَبُوهَا﴾[النحل: ۸]. آیه دلیل نقلى است و بر حرمت گوشت قاطر دلالت دارد. اگر سوال شود، آیه مذکور بطور یکسان بر حرمت الاغ اهلى، قاطر و اسب دلالت دارد، شما چگونه اسب را حلال مىدانید؟ جواب این است که اسب بخاطر دستور صریح و اجازه آشکار رسول اللّهصاز حکم این آیه مستثنى است. در حدیث حضرت جابرسگذشت.
۳ و ۴- هر درنده پنجهدار، مانند: شیر، پلنگ، ببر، فیل، گرگ، سگ، روباه، سنجاب و غیره، یعنى کلیه درندگانى که بوسیله پنجههاى خود شکار مىکنند، همچنین پرندگان پنجه دار، مانند: شاهین، عقاب، باز، جغد و کلیه پرندگانى که با چنگ‌هاى خود شکار مىکنند.
از حضرت ابن عباسبروایت است: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ جعَنْ كُلِّ ذِى نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ وَعَنْ كُلِّ ذِى مِخْلَبٍ مِنَ الطَّيْرِ» (مسلم). «رسول اکرمصاز خوردن گوشت هر درنده پنجهدار و از هر پرنده چنگدار منع کرده است».
۵- جلاله حیوانى است که از نجاستها تغذیه مىکند و اکثر از گوشت جانوران مرده زندگى را سپرى مىکند و مانند آن است ماکیان. از حضرت عبداللّه بن عمربروایت است: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ جعَنْ لُحُومِ الْجَلاَّلَةِ وَأَلْبَانِهَا فَلا تُؤْكَلُ حَتَّى تُحْبَسَ عَنِ النَّجَاسَةِ أيَّامًا يَطِيْبُ فِيْها لَحْمُها، وَلَا يَشْرَبُ لَبَنَها إلَّا بَعدَ إبْعادِها عَنِ النَّجاسَةِ أَيَّامًا يَطِيْبُ فِيْها لَبَنُهَا».
ج) آنچه که بدلیل ضرر منع شده است:
۱- کلیه انواع سمها. چون ضرر آن‌ها براى جسم به ثبوت رسیده است.
۲- خاک، گل و لا، سنگ، ذغال، خوردن همه این‌ها مضر است و اندک سودى ندارد (بنابراین حرام و ناجایز است).
۳- چیزها و حشرات ناپاکى که طبع انسان آن‌ها را نمىپسندد و از خوردن آن‌ها کراهیت دارد. مانند انواع حشرات خوردن آن‌ها باعث بیمارى شده منجر به اذیت و آزار جسم و جان مىگردد.
د) آنچه که بدلیل اجتناب از نجاسات منع شدهاند:
۱- هر خوردنى و نوشیدنى که آمیخته با نجاسات باشد. رسول اکرمصدرباره موشى که در روغن مىافتد، مىفرماید: «إِنْ كَانَ جَامِدًا فَأَلْقُوهَا وَمَا حَوْلَهَا وَإِنْ كَانَ مَائِعًا فَلَا تَقْرَبُوهُ» (نسائی). «اگر روغن بسته و جامد است (موش و روغن اطراف آن را) انداخته و بقیه را بخورید و اگر مایع است، به آن نزدیک نشوید».
۲- هر آنچه که ذات آن نجس باشد، مانند مدفوع انسان و سایر حیوانها، خداوند مىفرماید: ﴿وَيُحَرِّمُ عَلَيۡهِمُ ٱلۡخَبَٰٓئِثَ﴾[الأعراف: ۱۵٧]. «نجاستها و گندگی‌ها براى آنان حرام کرده شدهاند».
ﻫ) خوردنی‌هاى حرامى که براى مضطر مباح مىگردند:
براى کسى که مضطر، (بشدت دچار گرسنگى) است و اگر نخورد احتمال از دست دادن جانش وجود دارد، جایز است که از هرگونه خوردنى حرام، بجز سمّ و زهر، استفاده کند، البته باندازهاى که جان خود را از نابودى نجات دهد، خواه مال غیر باشد یا مردار یا گوشت خنزیر باشد، بشرط اینکه از مقدار لازم تجاوز نکند. و با کراهیت و دل واپسى از آن استفاده کند نه با لذت و خوشى، خداوند مىفرماید: ﴿فَمَنِ ٱضۡطُرَّ فِي مَخۡمَصَةٍ غَيۡرَ مُتَجَانِفٖ لِّإِثۡمٖ﴾[المائدة: ۳]. مگر کسیکه سخت ناچار شد بشرطیکهمیل به گناه داشته نباشد.
شراب:
۱- تعریف شراب: منظور از شراب تمام نوشیدنىهاى مایع است.
۲- حکم شراب: اصل در نوشیدنىها همان است که در خوردنىها بود، یعنى اینکه در اصل مباح هستند، بدلیل اینکه خداوند مىفرماید: ﴿هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا﴾[البقرة: ۲٩]. «اوست که همه موجودات روى زمین را براى شما خلق کرده است»بجز نوشیدنىهائى که دلیل خارجى آن‌ها را از دایره حلت بیرون آورده باشد. مانند:
۱- خمر: (شراب) خداوند درباره آن مىفرماید: ﴿إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ﴾[المائدة: ٩۰]. «همانا شراب، قمار تقسیم بوسیله کپنهاى نابرابر، همه این‌ها نامطلوب، نجس و از کارهاى شیطانى هستند، از آن‌ها بپرهیزید». رسول اکرمصمىفرماید: «لَعَنَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَلَعَنَ شَارِبَهَا وَسَاقِيَهَا وَعَاصِرَهَا وَمُعْتَصِرَهَا وَبَائِعَهَا وَمُبْتَاعَهَا وَحَامِلَهَا وَالْمَحْمُولَةَ إِلَيْهِ وَآكِلَ ثَمَنِهَا» (ابوداود و حاکم با سند صحیح). «خداوند شراب، و کسى را که شراب مىنوشد، تقسیم مىکند، مىفروشد، مىخرد، مىفشارد، دستور فشردن را مىدهد، حمل مىکند، بسویش حمل کرده مىشود، و یا از قیمت آن استفاده مىکند، همه را مورد لعن و نفرین قرار داده‌است».
۲- هرگونه مایع مسکر و نشئهآور و انواع نوشیدنىهائى که در آن‌ها الکل آمیخته باشد. رسول اکرمصمىفرماید: «كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْرٌ وَكُلُّ خَمْرٍ حَرامٌ» «هر مسکر و مخدر در حکم خمر است و هر خمر حرام است».
۳- عصاره مخلوط: عصاره خرماى نارسیده با عصاره خرماى رسیده یا عصاره کشمش و خرما که در یک ظرف آمیخته شده بعد روى آن آب ریخته شود و تبدیل به شراب گردد، این آمیخته خواه مسکر و مخدر باشد یا نباشد حرام است. چون رسول اکرمصاز این منع کرده است: مىفرماید: «لاَ تَنْتَبِذُوا الزَّهْوَ وَالرُّطَبَ جَمِيعًا وَلاَ تَنْتَبِذُوا الزَّبِيبَ وَالتَّمْرَ جَمِيعًا وَانْتَبِذُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَى حِدَتِهِ» (مسلم). «خرماى نارسیده و سفت را همراه با خرماى رسیده داخل ظرف آب (مشک) نریزید و خرما را همراه با کشمش در داخل، مشک آب، قرار ندهید، البته هرکدام را جداگانه مىتوانید، در داخل مشک آب بریزید» دلیل نهى این است که در صورت آمیزش خرماى نرسیده با خرماى رسیده یا خرما با کشمش، صلاحیت سکر و مخدر بودن به سرعت در آن بوجود مىآید، از این جهت رسول اکرمصمنع فرمود.
۴- پیشاب کلیه حیواناتى که حرام گوشت هستند، زیرا پیشاب آن‌ها نجس است و هر نجس حرام است.
۵- شیر کلیه حیواناتى که گوشت آن‌ها حرام است بجز انسان که شیرش حلال است.
۶- انواع دخانیات مانند: بنگ، چرس، حشیش و سیگار، زیرا بعضى از این دخانیات مسکراند و بعض دیگر براى جسم ضرر دارند، بعضىها بوى بد دارند و موجب اذیت آن عده از انسان‌ها و فرشتگان مىشوند که با معتادان همراهاند، و هر چه که مایه اذیت و آزار باشد شرعا ممنوع است.
٧- سایر مشروبات محرم بوقت اضطرار حلال مىشوند.
مثلا اگر استخوانى یا هر چیزى دیگر در گلو گیر کرده باشد و براى رفع آن راه حلى جز استفاده از نوشیدنىهاى حرام وجود ندارد، جایز است که از شراب یا سایر نوشیدنىهاى حرام، بخاطر نجات جان شخص مبتلا به استفاده شود، همانطور که در صورت تشنگى شدید جایز است که انسان از مشروبات حرام بنوشد و جان خود را نجات دهد.