روش زندگی مسلمان

ماده سوم‏: اعمال بعد از دفن:‏

۱- دعاء و استغفار براى میت:‏

براى کسانى که به هنگام دفن حضور دارند، مستحب است که بعد از دفن در حق میت دعاى مغفرت و استقامت کنند، رسول اکرمصمعمولا بعد از تدفین میت مى‏فرمود: «اِسْتَغْفِرُوا لِأَخِيْكُمْ وَسَلُوا لَهُ التَّثْبِيْتَ فَإِنَّهُ الآنَ يُسْألُ» «براى برادرتان طلب مغفرت کنید و براى او استقامت بخواهید، زیرا اکنون مورد بازخواست قرار خواهد گرفت». بعضى از سلف چنین مى‏گفتند: «اللَّهُمَّ عَبْدُكَ وَوَلَدُ عَبْدِكَ نَزَلَ بِكَ وَأَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ وَسَّعْ لَهُ مُدْخَلَهُ وَاغْفِرْ لَهُ ذَنْبَهُ» (ابن ماجه بسند حسن). «پروردگارا! این بنده تو و فرزند بنده تو نزد تو آمده است و تو بهترین‏ میزبان او هستى، مغفرتش کن و جایگاهش را وسعت ده».

مسطح گردانیدن قبر:

بهتر است قبر مسطح و برابر با زمین باشد، زیرا رسول اکرمصبه آن دستور داده‌است. همچنین تسنیم، یعنى بلند کردن قبر به اندازه یک وجب بصورت کوهان شتر جایز است. قبر مبارک رسول اکرمصبه همین صورت است.

گذاشتن علامت روى قبر براى شناسایى ایرادى ندارد، رسول اکرمصقبر عثمان بن مظعون را با سنگى، علامت گذارى کرده فرمود: با این نشانى قبر برادرم را شناسائى مى‏کنم و هرکس از فامیلم فوت کند او را در آنجا دفن مى‏کنم. (ابن ماجه).

حرمت گچ کارى، سیمان کارى و ساخت و ساز قبر:

گچ سازى و ایجاد اطاقک و گنبد روى قبر حرام و ناجایز است. در حدیث مسلم آمده است: «نَهَى رسول الله جأَنْ يُجَصَّصَ قَبْرٌ أَوْ يُبْنَى عَلَيْهِ» «رسول اللّهصاز گچ سازى و ساختن بناء روى قبر منع کرده است».

عدم جواز نشستن و راه رفتن روى قبر:

نشستن روى قبر و راه رفتن بر آن ناجایز است. رسول اکرمصمى‏فرماید: «لَا تَجْلِسُوا عَلَى الْقُبُورِ وَلَا تُصَلُّوْا إِلَيْهَا» (مسلم). «روى قبرها ننشینید و به‌سوى آن‌ها نماز نخوانید» و مى‏فرماید: «لَأَنْ يَجْلِسَ أَحَدُكُمْ عَلَى جَمْرَةٍ فَتُحْرِقَ ثِيَابَهُ فَتَخْلُصَ إلَى جِلْدِهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَجْلِسَ عَلَى قَبْرٍ» «اگر کسى روى اخگر بنشیند و لباسهایش از آن بسوزد و به جسمش سرایت کند بهتر است از اینکه روى قبر بنشیند».

حرمت ساخت مساجد بر قبرها و چراغانى آنها:

رسول اللّهصمى‏فرماید: «لَعَنَ اللّهُ زُوَّارَاتِ الْقُبُورِ وَالْمُتَّخِذِينَ عَلَيْهَا الْمَسَاجِدَ وَالسُّرُجَ» (ترمذی و حاکم). «زنانى که قبور را زیارت مى‏کنند و آن‌هائى که بر قبور مساجد مى‏سازند و قبور را چراغان مى‏کنند، ملعون‏اند». و مى‏فرماید: «لَعَنَ اللَّهُ الْيَهُودَ، اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ» «خداوند یهود را لعنت کند. آنان قبور پیامبران را مسجد قرار دادند». (متفق علیه).

نبش قبر و انتقال میت‏:

نبش قبر و انتقال جسد یا ریزه‏هاى آن بدون ضرورت حرام است، مانند اینکه جسدى بدون غسل دفن شود، حتى میتى که هنوز دفن نشده است انتقال آن از شهرى به شهرى دیگر مکروه است، البته اگر میت از یک شهر به حرمین، مکه، مدینه و بیت المقدس انتقال داده شود، مانعى ندارد. رسول اللّه مى‏فرماید: «اَدْفِنُوا القَتْلَى فِى مَصَارِعِهِمْ» «شهدا و مقتولین را در محل شهادتشان دفن کنید». (ابوداود و غیره و هو صحیح).

استحباب تعزیت:

تسلیت و تعزیت گفتن بازماندگان میت مستحب است، مرد باشند چه زن، قبل از دفن میت باشد یا بعد از دفن، بهتر است تسلیت در سه روز اول انجام گیرد، البته اگر تعزیت کنندگان در شهرى دیگر زندگى مى‏کنند و دور هستند، مى‏توانند جهت تسلیت بعد از سه روز بیایند، رسول اللّهصمى‏فرماید: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُعَزِّى أَخَاهُ بِمُصِيبَةٍ إِلاَّ كَسَاهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مِنْ حُلَلِ الْكَرَامَةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» (ابن ماجه، سندش بسیار خوب است). «هر مؤمنى که هنگام مصیبت به برادرش تسلیت گوید، خداوند روز قیامت او را لباس کرامت و عزت خواهد پوشاند».

تعزیت یعنى چه؟

تعزیت، یعنى تلقین به صبر و آماده کردن بازماندگان براى تحمل مشکل و پذیرفتن صبر بوسیله ذکر آنچه که مصیبت را آسان کند و شدت اندوه را از آنان بکاهد. تعزیت با هر تعبیر و کلماتى رواست. در حدیث داریم، دختر رسول اکرمصنزد او قاصد فرستاد و او را از مرگ پسرش باخبر کرد. رسول اکرمصبا شخصى پیغام فرستاد به دخترم بگو: «إِنَّ لِلَّهِ مَا أَخَذَ وَلَهُ مَا أَعْطَى وَكُلُّ شَىْءٍ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّى فَمُرْهَا فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ» (مسلم). «براى خداوند است آنچه که از ما مى‏گیرد و براى او است‏ آنچه که بما مى‏دهد، هر چیز نزد او مدت مشخصى دارد، باید صبر کنى و از خداوند در برابر این مصیبت انتظار پاداش داشته باشى».

یکى از سلف به مناسبت در گذشت فرزند دوستش به ایشان چنین مى‏نویسد: از فلان... به فلان.... سلام بر شما. بدینوسیله من خدا را سپاس و ستایش مى‏گویم. خداوند به شما اجر بزرگ عنایت کرده و نیز صبر عنایت فرماید، و به من و شما توفیق شکر نعمت‌هایش را بدهد، بى‏تردید جانها، مال‌ها و اولادهاى ما، بخشش‌ها و امانت‌هاى الهى بحساب مى‏آیند، خداوند او را از تو در حالى گرفت که او را دوست داشتى و به وجودش افتخار مى‏نمودى ولى خداوند در عوض به تو پاداش بزرگى خواهد بخشید، رفتن و براى تو عبادت، رحمت و هدایت است اگر بدان معتقد باشى، پس صبر را پیشه‌گیر، و با آه و فغان اجر و پاداش خود را، کم مکن که پشیمان خواهى شد، و بدان که آه و فغان مرده را زنده نمى‏کند و غم و اندوه را نمى‏زداید و آنچه که اتفاق افتاده برنخواهد گشت.

اجتماع براى تعزیت:‏

آنچه که باید ترک شود و اجتناب از آن لازم است، بدعتى است که مردم بدلیل فرط جهالت در آن مبتلا هستند و آن این است که مردم به قصد تعزیت در خانه اجتماع مى‏کنند و بمنظور تظاهر و فخرفروشى سفره رنگین ترتیب مى‏دهند و مال‌هاى هنگفت هزینه مى‏کنند، این عمل، ریا، تظاهر و بدعت است. زیرا بزرگان اصحاب رسول للّهصبراى تعزیت در خانه‏ها تجمع نمى‏کردند بلکه در مقبره یا در جاهائى بیرون از خانه وقتى همدیگر را ملاقات مى‏کردند، به یکدیگر تعزیت مى‏گفتند. البته اگر در مقبره و بازار امکان ملاقات نباشد مانعى ندارد که تعزیت در خانه گفته شود. زیرا آنچه بدعت است، این است که خانه و منزل براى این کار اختصاص داده شود و اجتماع بخصوصى براى این منظور تشکیل گردد. (و سفره‏هاى رنگین چیده شود).

کمک به بازماندگان:‏

پختن طعام و آماده کردن غذا براى بازماندگان میت مستحب است. این کار بوسیله خویشاوندان و همسایگان در روز وفات باید انجام گیرد. رسول للّهصدر روز شهادت حضرت جعفر بن ابى‌طالب فرمود: «اِصْنَعُوْا لِآلِ جَعْفَرَ طعامًا فَإِنَّهُ أَتَاهُمْ أَمْرٌ يُشْغِلُهُمْ» «براى فرزندان جعفر غذا آماده کنید، چون آنان مواجه با مصیبتى‏ شدند که آنان را بخود مشغول کرده است». (احمد، ترمذى، حاکم). اما اینکه اهل میت و بازماندگان براى دیگران طعام و غذا درست کنند مکروه است، بهیچ وجه شایسته نیست چشم به غذاى آنان بدوزند، این امر مصیبت آنان را چند برابر مى‏کند. اگر افرادى از راه دور براى تعزیت آمدند، بهتر است که همسایگان و خویشاوندان از آنان پذیرائى کنند نه اهل میت.

صدقه براى میت:

صدقه براى میت مستحب است. از ابى هریرهس مروى است که شخصى از رسول للّهصسوال کرد: «إِنَّ أَبِى مَاتَ وَتَرَكَ مَالاً وَلَمْ يُوصِ فَهَلْ يُكَفِّرُ عَنْهُ أَنْ أَتَصَدَّقَ عَنْهُ؟ قَالَ: نَعَمْ». «یا رسو اللّهصپدرم فوت کرده و مال زیادى گذاشته است، براى او صدقه کنم، مفید خواهد بود؟ رسول اللّهصفرمود:: آرى». حضرت سعد بن عبادهس بعد از وفات مادرش از رسول اللّهصپرسید، «يَا رَسُولَ اللَّهِ إنَّ أُمِّي مَاتَتْ أَفَأَتَصَدَّقُ عَنْهَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْت: فَأَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: سَقْيُ الْمَاءِ» «اى پیامبر خدا! مادرم فوت کرده، آیا براى او صدقه کنم؟ پیامبرصفرمود: آرى، سوال شد کدام صدقه بهتر است فرمود: آب دادن». (احمد و نسائى).

خواندن قرآن براى میت:

اگر مسلمان قرآن را در خانه یا در مسجد بخواند و در پایان تلاوت براى میت دعاى مغفرت کند، مانعى ندارد.

اما تجمع کردن قاریان در خانه میت و تلاوت کردن دستجمعى و اهداء ثواب به میت و دادن اجره به قاریان از طرف خویشاوندان میت، بدعت و منافى با روش صحابه و ائمه سلف مى‏باشد، باید مسلمانانى که مبتلا به چنین رسمى هستند، به ترک آن دعوت شوند. چنین روشى در سلف صالح شناخته نشده و از علماء و ائمه خیرالقرون چنین چیزى نقل نشده است. آنچه که در اول این امت بعنوان دین مروج نبوده است، براى آخر این امت، دین بحساب نمى‏آید.

زیارت قبور:

سر زدن به قبرستان مستحب و یادآور آخرت است و سبب دعاء و استغفار براى میت مى‏شود، رسول اکرمصمى‏فرماید: «كُنْت نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبُورِ فَزُورُوهَا فَإِنَّهَا تُذَكِّرُ الْآخِرَةَ» (ترمذی). «من شما را از زیارت قبور منع کرده بودم، اکنون به شما اجازه مى‏دهم، زیرا زیارت قبور شما را بیاد آخرت مى‏اندازد». البته اگر قبرستان یا میت خیلى دور باشد که براى زیارت آن نیاز به شد رحال و اهتمام به سفر دارد، درین صورت، زیارت قبور درست نیست، چرا که رسول اللّهصمى‏فرماید: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إلَّا إلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ، وَمَسْجِدِي هَذَا، وَالْمَسْجِدُ الْأَقْصَى» (متفق علیه). «اهتمام به مسافرت و شد رحال نکنید، مگر بسوى سه مسجد: مسجد حرام، مسجد النبى و مسجد اقصى».

دعاى قبرستان:

هرکس به دیدن قبرستان مى‏رود، همان کلماتى را گوید که رسول اللّهصبه هنگام زیارت قبرستان بقیع گفته است که عبارت‏اند از: «السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الدِّيَارِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُسْلِمِينَ وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَلاَحِقُونَ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَنَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ فَنَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمُ الْعَافِيَةَ اللهم اغفرلهم، اللهم ارحمهم» «سلام بر شما، اهالى این شهر، از مؤمنان‏ و مسلمانان. ما انشاءللّه به شما خواهیم پیوست، شما طلیعه ما هستید و ما پیرو شما، عاقبت را از خداوند براى خود و براى شما خواستاریم بارالها! آنان را مورد مغفرت و مورد ترحم قرار بده». (احمد).

زیارت قبور براى زنان:

حرمت رفت و آمد مکرر زنان به گورستان نزد همه علماء متفق است. زیرا رسول اللّهصمى‏فرماید: «لَعَنَ اللّهُ زُوَّارَاتِ الْقُبُورِ» «خداوند زنانى را که به زیارت قبرها مى‏روند، لعنت کرده است».

اما مطلق در مورد رفتن زنان به قبرستان، بعضى آن را مجاز دانسته‏اند. و برخى مطلقا زیارت قبور را براى زنان بدلیل حدیث مذکور ممنوع قرار داده‏اند. اما مجوزین مى‏گویند: زیارت بدون کثرت و بدون تکرار مانعى ندارد. زیرا حضرت عایشهلکه قبر برادرش عبدالرحمن را زیارت کرده بود از وى در این مورد سوال شد، فرمود: آرى، رسول للّهصنخست از زیارت قبور منع کرده بود ولى بعدا زیارت قبور را مباح دانسته حتى براى آن امر کرده است. (حاکم، ترمذى).

آنانى که زیارت قبور را براى زنان مجاز مى‏دانند، مشروط است باینکه زنان در زیارت هیچگونه فعل منکرى مانند، نوحه جیغ کشیدن، تظاهر به آرایش و استعانت و طلب حاجت از میت، را مرتکب نشوند. معمولا زنان اینگونه معصیت‌ها را مرتکب مى‏شوند.