ماده پنجم: بحث صدقه فطر:
۱- احکام صدقه فطر:
صدقه فطر بر تک تک مسلمانان واجب عینى است، از حضرت ابن عمربروایت است: «أن رسول الله جفَرَضَ زَكَاةَ الْفِطْرِ مِنْ رَمَضَانَ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ عَلَى كُلِّ حُرٍّ أَوْ عَبْدٍ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى مِنَ الْمُسْلِمِينَ» (متفق علیه). «رسول اکرمصصدقه فطر رمضان را به میزان یک صاع خرما یا یک صاع جو بر عبد، آزاد، مرد، زن، کوچک و بزرگ، از مسلمانان فرض کرده است».
۲- فلسفه و حکمت صدقه فطر:
از جمله فلسفه صدقه فطر این است که شخص روزه دار را از آلودگىها و آثار کارهاى لغو، بیهوده و ناسزا پاک مىسازد و فقراء و مساکین را از تکدى و سوال در روز عید مستغنى و بى‌نیاز مىکند، حضرت ابن عباسبمىفرماید: «فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِجزَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ، وَالرَّفَثِ، وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ» (ابوداود، ابن ماجه حاکم). رسول اللّه مىفرماید: «اُغْنُوهُمْ عَنِ السُّؤالِ فِى هَذا الْيَوْمِ» (بیهقی). «مستمندان را در این روز از سوال بى نیاز کنید».
۳- مقدار و نوع طعامى که صدقه فطر از آن داده مىشود:
مقدار واجب صدقه فطر براى هر نفر یک صاع است، صاع معادل چهار مد (حفنات) است. صدقه فطر باید از نوع طعامى که بیشتر در شهر مورد مصرف است پرداخته شود. خواه گندم باشد، خرما باشد، برنج باشد، کشمش باشد، یا کشک. از حضرت ابى سعیدس روایت است «كُنَّا نُخْرِجُ إِذَا كَانَ فِينَا رَسُولُ اللَّهِ جزَكَاةَ الْفِطْرِ عَنْ كُلِّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ حُرٍّ أَوْ مَمْلُوكٍ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ أَوْ صَاعًا مِنْ أَقِطٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ زَبِيبٍ» (متفق علیه). «حضرت ابى سعیدس مىگوید: در دوران رسول اللّهصاز هر بزرگ و کوچک، آزاده، غلام یک صاع از گندم، یا از کشک یا از جو یا از خرما و یا از کشمش، صدقه فطر پرداخت مىکردیم».
۴- غیر از طعام داده نشود:
واجب این است که جز از طعام در صدقه فطر چیز دیگرى داده نشود، بدون ضرورت از طعام به نقد و پول عدول نمىشود، چون ثابت نیست که رسول اللّهصجز از طعام چیز دیگرى داده باشد حتى صحابه نیز در عوض طعام حتى براى یک بار هم نقد و وجه براى صدقه فطر ندادهاند.
۵- وقت وجوب و وقت پرداخت صدقه فطر:
با فرا رسیدن شب عید صدقه فطر واجب مىشود، و وقت جواز پرداخت آن یک روز یا دو روز پیش از عید است و بهترین موقع پرداخت آن از طلوع فجر عید تا پیش از برگذارى نماز عید است، زیرا رسول اللّه امر کرده بود تا صدقه فطر قبل از برگذارى نماز عید پرداخته شود و از ابن عباسبروایت است: «فَمَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِيَ زَكَاةٌ مَقْبُولَةٌ، وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِيَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ» «هرکس قبل از نماز آن را بپردازد، آن زکات پذیرفته شده است و هرکس بعد از نماز آن را بپردازد، صدقهاى از صدقات است». اگر بعد از نماز داده شود، قضا است، واجب ادا مىگردد، اما کراهیت دارد.
مصرف صدقه فطر:
مصرف صدقه فطر همان مصرف زکات است، البته فقراء و مساکین از سایر اقشار در صدقه فطر استحقاق بیشتر دارند، زیرا رسول اللّهصمىفرماید: «اُغْنُوهُمْ عَنِ السُّؤالِ فِى هَذا الْيَوْمِ» (بیهقی). «فقراء و مساکین را در این روز از سوال مستغنى کنید»، پس صدقه فطر بغیر فقراء و مساکین داده نشود مگر آن وقت که فقیرى نباشد یا نیاز آنان از سایر اقشار کم‌تر باشد یا اینکه نیاز سایر اقشار شدیدتر باشد.
توجه:
۱- زن مستطیع مىتواند صدقه فطرش را به شوهر فقیر خود بدهد، البته شوهر مستطیع نمىتواند صدقه فطرش را به همسر فقیر خود بدهد، چرا که نفقه همسر بر شوهر واجب است اما نفقه شوهر بر همسر واجب نیست.
۲- صدقه بر کسانى که مالک قوت و غذاى روز خود نیستند واجب نیست، چرا که خداوند مىفرماید: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَا﴾[البقرة: ۲۸۶]. «خداوند مکلف نمىسازد هیچکس را مگر به اندازهى توان او».
۳- اگر کسى از غذاى روز خود اندکى را پس انداز کند یا فاضل بماند و آن را بعنوان صدقه فطر بپردازد، روا است، خداوند مىفرماید: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾[التغابن: ۱۶]. «در حد توان از خداوند بترسید».
۴- دادن صدقه فطر یک نفر به چند نفر مانعى ندارد و هم چنین دادن صدقه چند نفر به یک نفر نیز بلامانع است.
۵- زکات فطر، صدقه فطر، بر آنانى که در آن شهر مقیم است، واجب است.
۶- صدقه فطر یک شهر را به شهرى دیگر دادن، مانند زکات روا نیست.