ماده پنجم: لقطه و لقیط (چیز یا شخص گم شده):
۱- لقطه: لقطه چیزى یافته شده از محلى که در ملک کسى نیست، مانند اینکه یک فرد مسلمان در معبر و محل گذر مردم مبلغى پول یا چیز دیگرى را مىیابد و بگمان اینکه ضایع نشود، آن را بر مىدارد.
۲- حکم لقطه: برداشتن کالاى یافته شده جایز است. وقتى از رسول اکرمصدر این باره سوال شد، فرمود: «اعْرِفْ عِفَاصَهَا وَوِكَاءَهَا ثُمَّ عَرِّفْهَا سَنَةً، فَإِنْ جَاءَ صَاحِبُهَا، وَإِلَّا فَشَأْنُك بِهَا» (متفق علیه). «در باره گوسفند گم شده فرمود: «خذها فهى لک او لاخیک او للذئب» پوست و طناب آن را براى مردم معرفى کن و تا یک سال تمام کالاى پیدا شده را براى مردم بیان کن، اگر مالک آن پیدا شد بهتر و اگرنه تو در آن اختیار دارى». و فرموده: «خُذْهَا فَإِنَّمَا هِىَ لَكَ أَوْ لأَخِيكَ أَوْ لِلذِّئْبِ»(ابن ماجه).
البته برداشتن کالاى یافته شده براى کسى که به امانتدارى خود اعتماد دارد مستحب است و کسى که به امانتدارى خود اعتماد ندارد براى او مکروه است، زیرا قرار دادن اموال مسلمانان در معرض تلف جایز نیست.
۳- احکام لقطه:
الف) اگر کالاى گم شده کالاى با ارزشى نیست و مردم طبقه متوسط در صدد یافتن آن بر نمىآیند، مانند یک دانه خرما، یا یک دانه انگور، یا یک پارچه کهنه یا یک چوب دست و عصا است، برداشتن آن مانعى ندارد و یابنده در حال مىتواند از آن استفاده کند، شناساندن و نگهدارى آن نیز لازم نیست. حضرت جابرس مىفرماید: «رَخَّصَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ جفِى الْعَصَا وَالسَّوْطِ وَالْحَبْلِ وَأَشْبَاهِهِ يَلْتَقِطُهُ الرَّجُلُ يَنْتَفِعُ بِهِ» (ابوداود). «رسول اکرمصبر داشتن عصا، چوب دست، طناب و امثال آن را براى ما اجازه دادند، تا شخص این نوع گم شده را بردارد و از آن استفاده کند».
ب) اگر گم شده با ارزش است بگونهاى که مردم طبقه متوسطه در صدد یافتن آن هستند، بر یابنده واجب است که تا یک سال تمام آن را معرفى کند. آن را در بلندگوهاى مساجد یا در محل تجمعهاى مردم یا بوسیله رسانههاى گروهى اعلام کند، اگر مالکى که علامات و ویژگی‌هاى آن را بیان کند پیدا شود، از آن اوست اگر بعد از یک سال کامل صاحبى براى آن پیدا نشد، یابنده مىتواند از آن استفاده کند یا آن را صدقه نماید البته با این اراده که هرگاه صاحبى برایش پیدا شود و آن را بطلبد، ضمانش را بپردازد.
ج) برداشتن کالاى پیدا شده در حرم مکه جایز نیست مگر در صورتى که احتمال ضایع شدن آن قوى باشد. یابنده مادام که در حرم مکه است، بر وى لازم است که آن را معرفى کند و هرگاه از حرم بیرون رود، آن را به حاکم مکه یا نماینده آن بسپارد، یابنده نمىتواند آن را در ملک خود یا ملک کسى دیگر داخل کند، رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّ هَذَا الْبَلَدَ حَرَّمَهُ اللَّهُ، لاَ يُعْضَدُ شَوْكُهُ، وَلاَ يُنَفَّرُ صَيْدُهُ، وَلاَ يَلْتَقِطُ لُقَطَتَهُ إِلاَّ مَنْ عَرَّفَهَا» (بخاری). «و همانا این شهر محترم است، خار و گیاه آن کنده نمىشود شکار آن تعقیب و گم شده آن برداشته نمىشود، مگر بقصد معرفى و شناساندن».
د) لقطه حیوان، که آن را ضالة الحیوان نیز مىگویند، اگر گوسفند است و در بیابان پیدا شده است، تحویل گرفتن و استفاده از آن در راه حلال جایز است. رسول اکرمصمىفرماید: «و هِىَ لَكَ أَوْ لأَخِيكَ أَوْ لِلذِّئْبِ» «آن از تو و یا از برادر تو و یا از آن گرگ است». یعنى یابنده باید آن را بردارد، چرا که اگر مالکى برایش پیدا نشود و یابنده آن را بر ندارد، یقینا طعمه گرگ خواهد شد، اگر حیوان گم شده شتر است، تحویل گرفتن و بردن آن در هیچ حال جایز نیست، رسول اکرمصمىفرماید: «وَمَا لَكَ وَلَهَا مَعَهَا سِقَاؤُهَا وَحِذَاؤُهَا، تَرِدُ الْمَاءَ، وَتَأْكُلُ الشَّجَرَ، حَتَّى يَلْقَاهَا رَبُّهَا» (متفق علیه). «با آن کار داشته نباشید زیرا شتر با خود کفش و مشکیزه به همراه دارد، بر آبها وارد مىشود و از برگ و شاخه درختان مىخورد تا وقتى مالکش بیاید و با خود مىبرد».
(یعنى احتمال ضایع شدن شتر بسیار کم است، اغلب درندهها از شکار آن ناتواناند، آب مىخورد، از برگ درخت‌ها تغذیه مىکند، ضایع نمىشود و نیازى به حفاظت ندارد).
و الاغ، قاطر و اسب گم شده، شرایط شتر را دارند، این‌ها هوامل نام دارند، بدست گرفتن گم شده آن‌ها مانند گم شده شتر جایز نیست.
نحوه تنظیم لقطه نامه: بدینوسیله تائید مىگردد آقاى ... در تاریخ.... اقرار و اعتراف نموده است مبنى بر اینکه در فلان محله.... مبلغى یا کالائى یافته است و بلافاصله براى معرفى آن در مساجد، خیابان‌ها و مراکز تجارى و محل تجمع مردم، اقدام لازم را انجام داده‌است، و همواره به مدت بیش از یک سال بوسیله روزنامهها، مجلهها، جرائد، صدا و سیما آن را اعلام نموده است. و بخاطر اینکه مالک آن یافت نشده است، دو انسان عادل را به عنوان گواه تعیین کرده است، هرگاه مدعى پیدا شود و اثبات ملک کند، از آن اوست و مسئولیت یابنده به پایان مىرسد و با تحویل دادن آن به مالک طبق مقررات و ضوابط شرعى، کسى حق ادعا در خصوص آن علیه یابنده را ندارد.
تاریخ تنظیم لقطه نامه....
ب) لقیط:
۱- تعریف لقیط: لقیط به کودک و نوزادى گفته مىشود که یافته شود و پدر و مادر او را کسى نمىشناسد و هیچکس مدعى نیست که پدر و یا مادر او است.
۲- حکم لقیط: حفاظت، تربیت و نگهدارى آن فرض کفایه است، خداوند مىفرماید: ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰ﴾[المائدة: ۲]. دلیل دوم اینکه او نیز یک موجود زنده و قابل احترام است، لذا حفاظت و نگهدارى از آن واجب است.
۳- احکام لقیط:
الف) یابنده باید بر یافتن او و آنچه همراه دارد، گواه بگیرد.
ب) کودک نوزاد اگر در یک کشور اسلامى پیدا شود، مسلمان است اگر چه غیر مسلمان همراه او باشد.
ج) اگر کودک یافته شده (لقیط) مال، همراه دارد، از همان مال براى او هزینه شود، در غیر این صورت از بیتالمال برایش هزینه شود، اگر بیتالمال مشکل دارد، بر جماعت مسلمانان لازم است که نفقه او را تدارک ببینند.
د) میراث کودک یافته شده و خونبهاى او در صورت کشته شدن به بیتالمال مسلمین تعلق مىگیرد. و در قصاص و دیه، امام قیم او است. بنابراین امام در صورت قتل عمد مىتواند قصاص او را بگیرد و مىتواند بجاى قصاص دیه، خون بها، گرفته به بیتالمال مسلمین واریز کند.
نحوه تنظیم لقیط نامه: بدینوسیله تائید مىگردد، مبنى بر اینکه آقاى... گواهى داده‌است که در فلان روز و در فلان محله کودکى را با این ویژگی‌ها.... در حالى که بر زمین افتاده بود پیدا کرده است و هیچکس مالک او نیست و احتمال اینکه مملوک کسى باشد نیز وجود ندارد اینک لقیط (بچه گم شده) در دست یابنده مىباشد که ایشان حق او را شناخته و بدان اعتراف دارد و طبق مقرارت شرعى از کلیه حقوق دفاع مىکند و در تاریخ .... این نامه تنظیم گشته و به امضاى گواهان رسیده است.