ماده سوم: بحث روزههاى مستحب، مکروه و حرام:
۱- روزههاى مستحب:
روزه گرفتن در روزههایى که در زیر نوشته مىشوند مستحب است:
۱- روزه گرفتن، روز عرفه براى غیر حجاج، روز عرفه نهم ذیحجه است. رسول اللّهصمىفرماید: «صَوْمُ يَوْمِ عَرَفَةَ يُكَفِّرُ سَنَتَيْنِ مَاضِيَةً وَمُسْتَقْبَلَةً وَصَوْمُ عَاشُورَاءَ يُكَفِّرُ سَنَةً مَاضِيَةً» (مسلم). «روزه عرفه گناهان دو سال، سال گذشته و سال آینده را از بین مىبرد و روزه عاشورا گناهان یک سال را از بین مىبرد».
۲- روزه گرفتن، عاشورا و تاسوعا، یعنى دهم و نهم ذیحجه. رسول اکرمصمىفرماید: روزه عاشورا گناهان یک سال، یعنى سال گذشته را از بین مىبرد، رسول اللّه روز عاشورا روزه گرفته و براى روزه گرفتن آن امر کرده است و درباره تاسوعا فرموده است: «فَإِذَا كَانَ الْعَامُ الْمُقْبِلُ صُمْنَا الْيَوْمَ التَّاسِعَ» (مسلم). «سال آینده نهم ذیحجه «تاسوعا» را نیز روزه خواهیم گرفت».
۳- شش روز از شوال، رسول اکرمصمىفرماید: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ ثُمَّ أَتْبَعَهُ سِتًّا مِنْ شَوَّالٍ كَانَ كَصِيَامِ الدَّهْرِ» (مسلم). «روزه رمضان و شش روز، شوال مانند روزه گرفتن در تمام عمر است».
۴- روزه گرفتن نیمه اول شعبان، حضرت عایشهلمىفرماید: رسول اکرمصهیچ ماهى غیر از رمضان را بطور تمام روزه نگرفته است و در ماه شعبان بیش از ماههاى دیگر روزه گرفته است. (متفق علیه).
۵- ده روز اول ذیحجه، یعنى عشره اول، رسول اکرمصمىفرماید: «مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ هَذِهِ الأَيَّامِ. (يَعْنِى أَيَّامَ الْعَشْرِ الأول من ذالحجة). قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلاَ الْجِهَادُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ: وَلاَ الْجِهَادُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ إِلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَمَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَىْءٍ»(ترمذی و ابوداود)«در هیچ روزهائى اعمال نیکو مانند این روزها (ده روز اول ذیحجه) نزد خداوند پسندیده نیست، سوال شد حتى جهاد یا رسول اللّه؟ فرمود: آرى، حتى جهاد در راه اللّه، البته کسى مىتواند اعمالش برابر با اعمال نیکوى این روز باشد که با مال و جان خود به جهاد رفته و بر نگردد، یعنى تمام مال و جانش را در جهاد هزینه کرده باشد».
۶- ماه محرم: از رسول اللّه سوال شد، بعد از رمضان چه روزهاى بهتر است؟ فرمود: روزه گرفتن در آن ماه که شما آن را محرم نامیدهاید.
٧- روزه گرفتن ایام بیض که عبارتند: از سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه، حضرت ابىذرس مىگوید: رسول اکرمصبه ما امر مىکرد تا ایام بیض هر ماه را روزه بگیریم (سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم) و فرمود: روزه گرفتن در این ایام، مساوى با روزه گرفتن در تمام عمر است.
۸ - ٩- روزه گرفتن روزهاى دوشنبه و پنجشنبه: در روایات آمده است که رسول اکرمصاکثر روزهاى دو شنبه و پنجشنبه را روزه مىگرفت، وقتى در این باره سوال شد، فرمود: هر دوشنبه و پنجشنبه، اعمال انسان به دربار الهى عرضه مىشوند، خداوند تمام مسلمانان یا تمام مؤمنان را مورد مغفرت قرار مىدهد، مگر آن دو نفر که از همدیگر قهر هستند و قطع رابطه نمودهاند، درباره آنان مىفرماید: مهلت بدهید تا آشتى کنند. (احمد با سند صحیح).
۱۰- روزه گرفتن یک روز و افطار کردن روز دیگر یعنى روز در میان روزه گرفتن، این روزه، روزه داودى نام دارد، رسول اکرمصمىفرماید: بهترین روزه نزد اللّه روزه داودى است و بهترین نماز نزد اللّه، نماز حضرت داود÷ است. در باره حضرت داود آمده است: «كَانَ يَنَامُ نِصْفَهُ وَيَقُومُ ثُلُثَهُ وَيَنَامُ سُدُسَهُ وَكَانَ يُفْطِرُ يَوْمًا وَيَصُومُ يَوْمًا» (ابوداود و احمد). «حضرت داود÷ نصف شب مىخوابید و یک سوم شب را در عبادت سپرى مىکرد، یک روز، روزه مىگرفت و یک روز مىخورد».
۱۱- روزه گرفتن شخص مجردى که توان ازدواج را ندارد، رسول اکرمصمىفرماید: « مَنْ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ. فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ» (متفق علیه). «هرکس توان مالى براى ازدواج را دارد، باید ازدواج کند چون ازدواج چشم و فرج را حفاظت مىکند، هرکس توان مالى براى ازدواج را ندارد، روزه گیرد، چرا که روزه غلبه غریزه جنسى را تعدیل مىکند».
روزه مکروه:
۱- روزه گرفتن روز عرفه براى حجاج: رسول اللّهصمنع کرده است، روزه گرفتن روز عرفه براى کسى که در عرفه حضور دارد و بزرگ‌ترین رکن حج، یعنى وقوف عرفه را انجام مىدهد.
۲- روزه گرفتن تنها روز جمعه، رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّ يَومَ الْجُمُعَةِ عِيدُكُمْ فَلا تَصُومُوهُ إِلَّا أَنْ تَصُومُوا قَبْلَهُ أَوْ بَعْدَهُ» «همانا روز جمعه عید شما است، جمعه را روزه نگیرید، مگر اینکه روز قبل یا روز بعدش را روزه گرفته باشید». (بزاز، سندش خوب و اصل حدیث در صحیحین است).
۳- تنها روز شنبه را روزه گرفتن: رسول اللّه مىفرماید: «لَا تَصُومُوا يَوْمَ السَّبْتِ إلَّا فِيمَا اُفْتُرِضَ عَلَيْكُمْ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ أَحَدُكُمْ إلَّا لِحَاءَ عِنَبٍ أَوْ عُودَ شَجَرَةٍ فَلْيَمْضُغْهَا» (اصحاب السنن، ترمذى آن را حسن گفته است). «شنبه را بجز در روزهایى که براى شما فرض شدهاند، روزه نگیرید، حتى اگر چیزى را براى افطار پیدا نکردید سواى پوست انگور یا چوب درخت، آن را بجوید ولى روزه نگیرید».
۴- روزه نیمه دوم شعبان، رسول اللّهصمىفرماید: «إِذَا انْتَصَفَ الشَّعبانُ فَلَا تَصُومُوا» «وقتى شعبان به نیمه رسید، دیگر روزه نگیرید».
توجه: روزه گرفتن در این روزها، مکروه تنزیهى است روزهائى که در زیر ذکر مىشوند، روزه گرفتن در آن‌ها مکروه تحریمى است.
۱- روزه و صال: یعنى روزه دو روز یا بیش از دو روز را، با هم وصل کردن، رسول اکرمصمىفرماید: «لَا تُوَاصِلوا» و مىفرماید: «إِيَّاكُمْ وَالْوِصَالُ» (بخاری). روزه وصال نگیرید و از روزه وصال اجتناب کنید.
۲- روزه گرفتن در روز شک: یعنى سىام شعبان، رسول اللّهصمىفرماید: «مَنْ صَامَ يَوْمَ الشَّكَّ فَقَدْ عَصَى أَبَاالْقَاسِمَ» (بخاری). «هرکس روز شک را روزه گیرد اباقاسمصرا معصیت کرده است».
۳- صوم دهر، یعنى روزه گرفتن در تمام روزهاى سال، رسول اکرمصمىفرماید: «لَا صِيَامَ مَنْ صَامَ الأَبَدَ» (مسلم). «هرکس تمام روزهاى سال را روزه گیرد، روزهاش اعتبارى ندارد»، مىفرماید: «مَنْ صَامَ الأَبَدَ، فَلَا صَامَ وَلَا أَفْطَرَ» «هرکس تمام عمر را روزه گیرد نه روزه گرفته است (ثواب ندارد) و نه افطار کرده است (چون بظاهر روزه بوده است)». (احمد و نسائى).
۴- روزه گرفتن همسر بدون اجازه شوهر اگر شوهر حاضر است به مسافرت نرفته است. رسول اکرمصمىفرماید: «لاَ تَصُومُ الْمَرْأَةُ وَزَوْجُهَا شَاهِدٌ يَوْمًا مِنْ غَيْرِ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلاَّ بِإِذْنِهِ» (ترمذی). «زن غیر از رمضان یک روز را بدون اجازه شوهر روزه نگیرد، اگر شوهر در خانه حضور دارد». روزه حرام:
در این روزهها روزه گرفتن حرام است
۱- روزه گرفتن، روز عید فطر و عید قربان، از حضرت عمرس روایت است: «هَذَانِ يَوْمَانِ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ جعَنْ صِيَامِهِمَا يَوْمُ فِطْرِكُمْ مِنْ صِيَامِكُمْ، وَالْيَوْمُ الآخَرُ تَأْكُلُونَ فِيهِ مِنْ نُسُكِكُمْ» (بخاری). «رسول اکرمصاز روزه گرفتن در این دو روز، منع کرده است، روزى که شما روزهتان را افطار مىکنید (عید فطر) و روزى که شما در آن روز گوشت قربانى خود را مىخورید، (عید قربان)».
۲- روزه گرفتن سه روز تشریق، (ده، یازده و دوازده) ذیحجه، رسول اکرمصمنادى را در منى مأمور کرد تا چنین ندا دهد، «أَنْ لاَ تَصُومُوا هَذِهِ الأَيَّامَ فَإِنَّهَا أَيَّامُ أَكْلٍ وَشُرْبٍ وَذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ» «این روزهها را روزه نگیرید، این‌ها، روزهاى خوردن، نوشیدن و یاد خدا هستند». (احمد).
۳- روزه گرفتن، در حالت حیض و نفاس: زیرا بر فساد روزه در حالت حیض و نفاس اجماع برگزار شده است. رسول اکرمصمىفرماید: «أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ، وَلَمْ تَصُمْ فَذَلِكَ نُقْصَانُ دِينِهَا» (بخاری). «غیر از این است که زنان در حالت حیض نماز نمىخوانند و روزه نمىگیرند، این امر دلیل بر ناقص بودن دین آن‌هاست».
۴- روزه گرفتن بیمار که باحتمال قوى روزهاش موجب ازدیاد بیمارى و نابودى او مىشود، خداوند مىفرماید: ﴿وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِكُمۡ رَحِيمٗا﴾[النساء: ۲٩]. «خود را به هلاکت نیندازید، بىتردید، خداوند نسبت به شما مهربان است».