ماده چهارم: ارکان حج و عمره:
حج چهار رکن دارد، احرام، طواف، سعى صفا و مروه، و وقوف عرفه، اگر یکى از این ارکان فوت شود، حج باطل است. عمره سه رکن دارد، که عبارتاند از: احرام، طواف و سعى که بدون این سه رکن کامل نمىگردد. تفصیل ارکان حج و عمره بشرح زیر است:
رکن اول ارکان حج، عمره و احرام، نیت وارد شدن به یکى از این دو منسک یعنى حج و عمره است که باید همزمان با لبیک گفتن و پوشیدن لباس احرام انجام گیرد، حج مشتمل بر اعمال واجب، سنن و داراى ممنوعاتى است که عبارتاند از:
واجبات احرام:
واجبات حج، اعمالى هستند که اگر یکى از آن‌ها ترک شود، دم واجب (دم : یعنى ذبح گوسفندى که شرایط قربانى را داشته باشد. مترجم) مىگردد و در صورت عدم توان، ده روز، روزه بگیرد و واجبات احرام عبارتاند از:
۱- احرام از میقات: میقات، جائى است که شارع آن را براى احرام و محرم شدن مشخص نموده است و هرکس به قصد حج و عمره وارد مکه شود نمىتواند بدون احرام از آنجا رد شود، از ابن عباسبروایت است، مىفرماید: «وَقَّتَ رَسُولُ اللَّهِ جلأَهْلِ الْمَدِينَةِ ذَا الْحُلَيْفَةِ، وَلأَهْلِ الشَّأْمِ الْجُحْفَةَ، وَلأَهْلِ نَجْدٍ قَرْنَ الْمَنَازِلِ، وَلأَهْلِ الْيَمَنِ يَلَمْلَمَ، فَهُنَّ لَهُنَّ وَلِمَنْ أَتَى عَلَيْهِنَّ مِنْ غَيْرِ أَهْلِهِنَّ، لِمَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ، فَمَنْ كَانَ دُونَهُنَّ فَمُهَلُّهُ مِنْ أَهْلِهِ، وَكَذَاكَ حَتَّى أَهْلُ مَكَّةَ يُهِلُّونَ مِنْهَا» (بخاری). ابن عباس بمىگوید: «رسول اکرمص«ذالحلیفه» را براى اهالى مدینه، «جحفه» را براى اهالى شام، «قرن منازل» را براى اهالى نجد، «یلملم» را براى اهالى یمن به عنوان میقات معین نموده فرمود: این مواضع محل احرام هستند براى اهالى مناطق مذکور و براى کلیه کسانى که از این مناطق وارد مکه مىشوند و قصد حج و عمره را دارند، کسانى که داخل مواضع زندگى مىکنند، میقات آنان محل سکونت‌‌شان است. هرچند که نزدیک مکه باشند، اهالى شهر مکه از منازل خود محرم شوند».
۲- ترک استفاده از لباس‌هاى دوخته: محرم، قمیص، شلوار، کلاه و عمامه (و پیراهن) نپوشد، از کفش و جوراب استفاده نکند. رسول اللّهصمىفرماید: «لاَ تَلْبَسُوا الْقُمُصَ وَلاَ السَّرَاوِيلاَتِ وَلاَ الْبَرَانِسَ وَلاَ الْعَمَائِمَ وَلاَ الْخِفَافَ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ أَحَدٌ لَيْسَتْ لَهُ نَعْلاَنِ فَلْيَلْبَسِ الْخُفَّيْنِ وَلْيَقْطَعْهُمَا مَا أَسْفَلَ مِنَ الْكَعْبَيْنِ وَلاَ تَلْبَسُوا شَيْئًا مِنَ الثِّيَابِ مَسَّهُ الزَّعْفَرَانُ وَلاَ الْوَرْسُ وَلاَ تَنْتَقِبِ الْمَرْأَةُ الْحَرَامُ وَلاَ تَلْبَسِ الْقُفَّازَيْنِ» (ترمذی). «محرم از لباس دوخته، عمامه، شلوار، کلاه جوراب استفاده نکند، البته اگر کسى کفش ندارد مىتواند جوراب بپوشد ولى آن‌ها را از کعبین قطع کند، یعنى قسمت پشت پا (قدم) را ظاهر کند، هم چنین از پوشیدن پارچهاى که با زغفران یا هر رنگ خشبودار دیگرى رنگ شده است، استفاده نکید، زن محرمه، قرص چهرهاش را پنهان نکند و دستکش نپوشد» چنین عملى در حدیث منع شده است.
۳- تلبیه: و آن عبارت است از گفتن این کلمات: «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَك لَبَّيْكَ، إنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَك وَالْمُلْكَ، لَا شَرِيكَ لَك» (لبيك: بمعنى قبول کردن و پذیرفتن مکرر است).گفتن این کلمات به هنگام وارد شدن به احرام در میقات واجب است، تکرار آن و بلند کردن صدا، موقع تلفظ این کلمات به مناسبتهاى زیر، مانند، سوار شدن، پیاده شدن، بالا رفتن از بلندى، پائین آمدن از بلندى، دیدن دوستان و رفقاء و فارغ شدن از نماز یا شروع کردن نماز، مستحب است.
سنتها:
منظور از سنتها اعمالى هستند که اگر محرم آن‌ها را ترک کند، دم بر او واجب نمىگردد ولى از پاداش معنوى بزرگى محروم مىشود و آن‌ها از این قرارند:
۱- غسل به هنگام داخل شدن در احرام: حتى براى زنانى که در حالت قاعدگى یا نفاس هستند، زیرا یکى از همسران حضرت ابوبکرس وضع حمل کرده بود و قصد حج را داشت، رسول اللّه به ایشان امر کرد که غسل کند. (مسلم).
۲- پوشیدن دو چادر سفید و نظیف براى احرام.
۳- گرفتن ناخنها، کوتاه کردن سبیل، (فقط براى مردان. مترجم) بر طرف ساختن موهاى زائد بدن، قبل از داخل شدن در احرام.
۴- تکرار تلبیه (لبیک) و تجدید آن در هر تحول مانند، بالا رفتن، پائین آمدن و شروع کردن به نماز و غیره، رسول اکرمصمىفرماید: «هرکس تا غروب آفتاب لبیک گوید، در حالى وارد شب مىشود که تمام گناهانش بخشوده شدهاند».
۵- دعا و درود براى رسول اللّه بعد از لبیک، رسول اکرم بعد از فارغ شدن از تلبیه، بهشت را از خداوند طلب مىنمود و از دوزخ به او پناه مىجست.
ممنوعات احرام:
منظور از ممنوعات، اعمالى هستند که اگر محرم مرتکب یکى از آن‌ها شود، فدیه بر وى واجب مىگردد، ذبح کند، یا ده روز، روزه گیرد یا ده مسکین را اطعام کند و این اعمال بشرح زیر هستند:
۱- پوشیدن سر (فقط براى مردان).
۲- تراشیدن یا کوتاه کردن موهاى بدن و سر.
۳- گرفتن ناخنها.
۴- استفاده از خوشبو و عطر.
۵- پوشیدن لباس دوخته. (فقط براى مردان).
۶- شکار کردن، خداوند مىفرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡتُلُواْ ٱلصَّيۡدَ وَأَنتُمۡ حُرُمٞ﴾[المائدة: ٩۵]. «اى مؤمنان در حالت احرام شکار را مکشید».
٧- مقدمات جماع: مانند بوسه گرفتن، بازى کردن صحبت کردن پیرامون جماع، خداوند مىفرماید: ﴿فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي ٱلۡحَجِّ﴾[البقرة: ۱٩٧]. «در حج آمیزش جنسى و بدکارى و مناقشه کردن [روا] نیست». و منظور از رفث، مقدمات جماع و هرآنچه که زمینه جماع را فراهم سازد هستند.
۸- عقد نکاح و پیغام نکاح، رسول للّهصمىفرماید: «لَا يَنْكِحُ الْمُحْرِمُ وَلَا يُنْكَحُ وَلَا يَخْطِبُ»(مسلم). «محرم نکاح نکند، کسى دیگر او را نکاح ندهد و پیغام نکاح، یعنى خواستگارى هم نکند».
٩- جماع: خداوند مىفرماید: ﴿فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي ٱلۡحَجِّ﴾[البقرة: ۱٩٧]. رفث شامل جماع و مقدمات آن است.
هرکس هرکدام از ممنوعات ردیف یک تا پنج را مرتکب شود، بر وى فدیه لازم مىگردد، فدیه عبارت است از: روزه گرفتن سه روز یا اطعام شش مسکین، براى هر مسکین یک صاع گندم یا ذبح گوسفندى. خداوند مىفرماید: ﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ بِهِۦٓ أَذٗى مِّن رَّأۡسِهِۦ فَفِدۡيَةٞ مِّن صِيَامٍ أَوۡ صَدَقَةٍ أَوۡ نُسُكٖ﴾[البقرة: ۱٩۶]. «هرکس از شما بیمار باشد یا موهاى سر او شپش داشته (و ناچار به تراشیدن موها شود) بر وى فدیه (جریمه) واجب مىگردد، (و آن عبارت است از:) روزه یا صدقه و یا ذبح گوسفندى».
البته اگر کسى در حالت احرام شکار کرد، جریمهاش این است که شبیه جانور شکار شده، حیوانى را در محدوده حرم ذبح کند، خداوند در این خصوص مىفرماید: ﴿فَجَزَآءٞ مِّثۡلُ مَا قَتَلَ مِنَ ٱلنَّعَمِ﴾[المائدة: ٩۵]. «مجازاتش حیوانى شبیه حیوان ذبح شده مىباشد». اگر کسى مرتکب مقدمات جماع شود، بروى دم، یعنى ذبح گوسفندى که شرایط قربانى را داشته باشد واجب مىگردد.
اگر محرم قبل از وقوف به عرفه، جماع کند حجش باطل است و او اعمال حج را ترک نکند بلکه مانند سایر حجاج تمام مناسک حج را انجام دهد با پایان رساندن احکام حج از حالت احرام خود را بیرون آورد و بدنه نیز بر وى واجب مىگردد. (بدنه: ذبح کردن یک شتر یا یک گاو).
اگر توان ذبح (گاو یا شتر) را نداشت، ده روز روزه گیرد و قضا آوردن حج بهر حال در سال آینده بر وى لازم است.
امام مالک در مؤطا نقل کرده است: که از حضرت على، حضرت عمر و ابوهریرهش در باره شخصى که در حالت احرام حج با همسرش جماع کرده بود، سوال شد، فرمودند: این دو همسر و شوهر، اعمال حج را کماکان ادامه بدهند تا آن را به پایان برسانند و در سال آینده حج را قضا بیاورند و علاوه بر این هدى، (بدنه) نیز بر آنان واجب است. اما عقد نکاح، خواستگارى و سایر گناهان، مانند، غیبت، نمامى و سخن چینى و تمام حرکات نامطلوبى که واژه فسوق آن‌ها را در بر مىگیرد، ممنوعاند، اگر محرم مرتکب آن‌ها شود باید توبه و استغفار کند. زیرا در این گونه اعمال کفاره بخصوصى بحز توبه و استغفار، از رسول اللّهصبه ثبوت نرسیده است.