ماده سیزدهم: بحث نماز کسوف:
(کسوف، یعنى از بین رفتن روشنى ماه)
۱- احکام و وقت آن:
نماز کسوف (خورشید گرفتگى) و خسوف (ماه گرفتگى) براى مردان و زنان سنت مؤکده است. رسول اکرمصبراى خواندن این نماز مىفرماید: «إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لاَ يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلاَ لِحَيَاتِهِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ فَصَلُّوا»(بخارى) «خورشید و ماه، نشانههایى از قدرت خدا مىباشند. براى موت و زندگى هیچکس نور خود را از دست نمىدهند، هرگاه خورشید یا ماه گرفتگى را مشاهده کردید، نماز بخوانید».
نماز خورشید گرفتگى مانند نماز عید فطر و قربان است، و هر وقت که خورشید گرفتگى و ماه گرفتگى پیش آید، خوانده شود، و تا برطرف شدن تاریکى و بیرون آمدن نور باید ادامه یابد، اگر خورشید گرفتگى در قسمت پایانى روز که نماز در آن مکروه است، پیش بیاید، بجاى نماز، به ذکر، دعا و تضرع پرداخته شود.
مستحبات نماز کسوف:
در نماز کسوف مستحب است به کثرت دعا، ذکر، صدقه، آزاد کردن غلام و کنیز، صله رحمى و انواع کارهاى نیک انجام داده شود. رسول اکرمصمىفرماید: «فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلكَ فَادْعُوا اللّهَ وَكَبِّرُوا وَتَصَدَّقُوا وَصَلُّوا» (بخاری). «هرگاه خورشید یا ماه گرفتگى پیش آید بکثرت دعا کنید، تکبیر گوئید، صدقه کنید و نماز بخوانید».
نحوه برگزارى نماز کسوف:
مردم بدون اذان و اقامه در مسجد جمع شوند، اگر براى این منظور اعلام شود مانعى ندارد. دو رکعت نماز با جماعت و در هر رکعت دو رکوع و دو قیام وجود دارد. قرائت، رکوع و سجده بسیار طولانى خوانده شوند، هرگاه کسوف در اثناى نماز برطرف شد، نماز به صورت نفل به اتمام رسانده شود.
نماز کسوف خطبه مخصوصى ندارد، البته امام مردم را تذکر داده و آنان را به ترک معاصى و گناه تشویق کند و این عمل مطلوب است. از حضرت عایشهلروایت است: «خَسَفَتِ الشَّمْسُ فِى حَيَاةِ رَسُولِ اللَّهِ جفَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ جإِلَى الْمَسْجِدِ فَقَامَ وَكَبَّرَ وَصَفَّ النَّاسُ وَرَاءَهُ فَاقْتَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ جقِرَاءَةً طَوِيلَةً ثُمَّ كَبَّرَ فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ. ثُمَّ قَامَ فَاقْتَرَأَ قِرَاءَةً طَوِيلَةً هِىَ أَدْنَى مِنَ الْقِرَاءَةِ الأُولَى ثُمَّ كَبَّرَ فَرَكَعَ رُكُوعًا طَوِيلاً هُوَ أَدْنَى مِنَ الرُّكُوعِ الأَوَّلِ ثُمَّ قَالَ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ. ثُمَّ سَجَدَ، ثُمَّ فَعَلَ فِى الرَّكْعَةِ الأُخْرَى مِثْلَ ذَلِكَ حَتَّى اسْتَكْمَلَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ وَأَرْبَعَ سَجَدَاتٍ وَانْجَلَتِ الشَّمْسُ قَبْلَ أَنْ يَنْصَرِفَ ثُمَّ قَامَ فَخَطَبَ النَّاسَ فَأَثْنَى عَلَى اللَّهِ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ ثُمَّ قَالَ: إِنَّ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لاَ يَخْسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَلاَ لِحَيَاتِهِ فَإِذَا رَأَيْتُمُوهَا فَافْزَعُوا لِلصَّلاَةِ» (مسلم). «در دوران زندگى رسول اکرمصخورشید گرفتگى پیش آمد رسول اللّهصبه مسجد تشریف برد و تکبیر گفت مردم پشت سر ایشان صف بستند، رسول اکرمصقرائت را طولانى نمود، سپس تکبیر گفت و رکوع را بسیار طولانى انجام داد. البته این رکوع از قرائت رکعت اول اندکى کمتر بود، بعد سر را از رکوع برداشت، «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ورَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ» گفت. سپس به سجده رفت، رکعت دوم را مانند رکعت اول انجام داد، چهار رکوع و چهار سجده انجام گرفت. هنوز نماز تمام نشده بود که خورشید گرفتگى بر طرف گردید. رسول اللّهصبه ایراد خطبه پرداخت. خدا را ثنا گفت. بعد فرمود: ماه و خورشید، هر دو نشانههایى از قدرت لایزال الهى هستند، آن‌ها براى مردن یا زنده شدن هیچکس نور خود را از دست نمىدهند، هرگاه خورشید یا ماه گرفتگى را مشاهده کردید به نماز و دعا روى آورید».
ماه گرفتگى:
نماز خسوف مانند نماز کسوف است، در حدیث آمده است: «فَإِذَا رَأَيْتُمُوهَا فَافْزَعُوا لِلصَّلاةِ» «هرگاه ماهگرفتگى را مشاهده کردید، به نماز روى آورید». (مسلم).
البته بعضى از علماء بر این باورند که نماز ماه گرفتگى مانند سایر نوافل منفردا در خانهها خوانده شود و براى آن تجمعى صورت نگیرد، زیرا ثابت نیست که رسول اللّهصبراى ماه گرفتگى مانند خورشید گرفتگى، نماز با جماعت خوانده باشد، البته محدودیت خاصى وجود ندارد، هرکس مایل باشد منفردا بخواند و هرکس تجمع را دوست دارد، با جماعت بخواند، هدف این است که زنان و مردان مسلمان به نماز و دعا پناه برده و فریاد و تضرع کنند تا اینکه مشکل برطرف گردد.