ماده دوم: اموالى که زکات به آنها تعلق مىگیرد:
۱- طلا و نقره:
و کالائى که با طلا و نقره قیمت گذارى مىشوند، معادنى که ملحق به طلا و نقره هستند و چکها و اسکناسهایى که قائم مقام طلا و نقره مىباشند. خداوند مىفرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ يَكۡنِزُونَ ٱلذَّهَبَ وَٱلۡفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٖ﴾[التوبة: ۳۴]. «آنانى که طلا و نقره را مىاندوزند و در راه خدا انفاق نمىکنند، به آنان بگو که: عذاب بس دردناکى در انتظار آنها است». رسول اکرمصمىفرماید: «لَيْسَ فِيْمَا دُونَ خَمْسِ أَواقٍ صَدَقَةٌ» (متفق علیه). «کمتر از پنج وسق زکات ندارد»، و مىفرماید: «وَفِى الرِّكَازِ زَكاةٌ» (بخاری). «معدن طلا و نقره زکات دارد».
۲- زکات جانوران:
منظور از انعام، شتر، گاو و گوسفند است. خداوند مىفرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبۡتُمۡ﴾[البقرة: ۲۶٧]. «اى مؤمنان انفاق کنید از اموال حلالى که شما آن را بدست آوردهاید»، رسول اکرمصخطاب به شخصى که درباره هجرت از وى سوال کرد. فرمود: «وَيْحَكَ، إِنَّ شَأْنَهَا شَدِيدٌ، فَهَلْ لَكَ مِنْ إِبِلٍ تُؤَدِّى صَدَقَتَهَا قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: «فَاعْمَلْ مِنْ وَرَاءِ الْبِحَارِ فَإِنَّ اللَّهَ لَنْ يَتِرَكَ مِنْ عَمَلِكَ شَيْئًا» (بخاری). «واى بر تو، هجرت بسیار مشکل است، آیا تو شتر دارى که زکات آنها را بدهى؟ آن شخص گفت: آرى! رسول اللّه فرمود: پس از آنسوى دریاها عمل کن، خداوند عمل تو را بى‌سود نخواهد گذاشت».
و مىفرماید: «مَا مِنْ رَجُلٍ تَكُونُ لَهُ إِبِلٌ أَوْ بَقَرٌ أَوْ غَنَمٌ لاَ يُؤَدِّى حَقَّهَا إِلاَّ أُتِىَ بِهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْظَمَ مَا تَكُونُ وَأَسْمَنَهُ، تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا، وَتَنْطَحُهُ بِقُرُونِهَا، كُلَّمَا جَازَتْ أُخْرَاهَا رُدَّتْ عَلَيْهِ أُولاَهَا، حَتَّى يُقْضَى بَيْنَ النَّاسِ» (بخاری). «سوگند به خداوند یکتا هرکس زکات شتر، گاو و گوسفندان خود را نپردازد، آنها روز قیامت با بیشترین تعداد و چاق‌ترین حالت خود، مالکان خود را زیر سمهایشان لِه مىکنند و بوسیله شاخهاى خود آنان را مىزنند، هرگاه آخرین شتر، گاو و گوسفند گله از روى مالکان خود رد شود، اولى مجددا بر مىگردد».
حبوبات و میوهجات:
حبوبات، یعنى خوردنىهائى که ذخیره مىشود، مانند گندم، جو، عدس، لوبیا، برنج، ذرت و غیره.
و میوه شامل خرما، زیتون و کشمش است که در آنها زکات واجب است. زیرا خداوند مىفرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبۡتُمۡ وَمِمَّآ أَخۡرَجۡنَا لَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ﴾[البقرة: ۲۶٧]. «اى مؤمنان انفاق کنید از روزى حلالى که بدست آوردهاید، یعنى از آنچه که از زمین براى شما بیرون آوردهایم». ﴿وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ يَوۡمَ حَصَادِهِۦ﴾[الأنعام: ۱۴۱]. «روزى که محصول را برداشت مىکنید حق خدا را از آن بردارید». رسول اکرمصمىفرماید: «لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ» و مىفرماید: «فِيمَا سَقَتْ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا الْعُشْرُ، وَفِيمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ نِصْفُ الْعُشْرِ» (بخاری). «در محصولى که بوسیله آب باران یا چشمهها آبیارى مىشود یا زمین آن عشرى است، عشر واجب است و محصولى که بوسیله حیوان (یا موتور آب) آبیارى مىشود نصف عشر واجب است».
اموالى که زکات ندارند:
۱- غلام، اسب، قاطر و الاغ چه یکى چه بیشتر وقتى براى معامله نباشند زکات ندارند. رسول اللّهصمىفرماید: «لَيْسَ عَلَى الْعَبْدِ فِى فَرَسِهِ وَغُلَامِهِ صَدَقَةٌ» (بخاری). و ثابت نیست که رسول اکرمصاز قاطر و الاغ زکات گرفته باشد.
۲- مالى که به حد نصاب نرسیده است، در آن زکات واجب نیست، مگر اینکه مالک آن احسان کرده زکات بپردازد، رسول اکرمصمىفرماید: «لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ ذَوْدٍ صَدَقَةٌ وَلَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسِ أَوَاقٍ صَدَقَةٌ» (متفق علیه). «در کمتر از پنج وسق (در حبوبات) و در کمتر از پنج اوقیه در نقره و در کمتر از پنج شتر زکات واجب نیست».
۳- سبزیجات: درباره سبزیجات ثابت نیست که رسول اللّه زکات وصول کرده باشد، البته مستحب است که مقدارى از آنها را در راه خداوند انفاق کند زیرا ظاهر آیه: ﴿أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبۡتُمۡ وَمِمَّآ أَخۡرَجۡنَا لَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ﴾[البقرة: ۲۶٧]. سبزیجات را نیز در بر مىگیرد.
۴- زیورآلات زنان مشروط بر اینکه هدف تنها آرایش باشد، زکاة ندارد، اگر بجز آرایش هدف دیگرى، مانند سرمایهگذارى یا حفظ سرمایه در نظر باشد زکات واجب است.
۵- جواهرات با ارزش، مانند زمرد، یاقوت و لؤلؤ، مشروط بر اینکه براى تجارت نباشند، اگر براى تجارت هستند، مانند سایر کالاهاى تجارتى در قیمت آنها زکات واجب است.
۶- کلیه کالاهایى که براى نگاهداشتن باشند نه تجارت مانند، اسب، خانه و منزل، کارخانه و ماشین، چون ثابت نیست که شارع در این گونه چیزها زکات گرفته یا براى اخذ زکات حکمى صادر کرده باشد.