ماده چهارم: در بیان فرایض، سنن، مباح، مکروهات، مبطلات نماز:
۱- فرائض نماز:
فرایض نماز بشرح زیر هستند:
۱- ایستادن در نماز فرض براى کسانى که توان ایستادن را دارند. پس نماز در حالت نشسته در حالى که شخص قدرت و توان ایستادن را دارد، صحیح نیست. زیرا خداوند مىفرماید: ﴿وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ﴾[البقرة: ۲۳۸]. «براى اطاعت از خداوند در نمازها قیام کنید»، در حدیثى آمده است، رسول اکرمصخطاب به حضرت عمران بن حصینس مىفرماید: در حال ایستاده نماز بخوان، اگر توان ایستادن را نداشتى، پس نشسته نماز بخوان و اگر توان نشستن را نداشتى، در حالى که دراز کشیدهاى نماز بخوان. (بخاری).
۲- نیت: یعنى تصمیم قلبى براى خواندن نمازى معین، زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّياتِ».
۳- تکبیر تحریم با کلمه «اللّه أكبر» بدلیل اینکه رسول اکرمصمىفرماید: «مِفْتاحُ الصَّلاةِ الطَّهورُ، وَتَحْرِيْمُهَا التَّكْبِيْرُ وَتَحْلِيْلُهَا التَّسْلِيْمُ» (ابوداود، و ترمذى و صححه حاکم). «کلید نماز طهارت است، و احرام آن تکبیر یعنى گفتن اللّه أکبر و احلال و بیرون شدن از آن بوسیله سلام است».
۴- قراءة الفاتحة: زیرا در حدیث آمده است، «لا صَلوةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَءْ بِفَاتَحِةِ الْكِتَابِ» «هرکس که سوره فاتحه را نخواند، نمازش اعتبارى ندارد»، (نزد احناف مطلق قرائت فرض و قرائت فاتحه واجب است). البته در نمازهاى جهرى قرائت فاتحه از مقتدى ساقط مىشود، (نماز صبح ، نماز مغرب، نماز عشاء که با جماعت خوانده شود، مترجم). زیرا مقتدى مأمور به سکوت و گوش دادن به قرائت است چنانکه خداوند مىفرماید: ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ﴾[الأعراف: ۲۰۴]. «وقتى قرآن خوانده مىشود، سکوت را رعایت کرده و گوش فرا دهید». و رسول اکرمصمىفرماید: «إذا كَبَّرَ الإِمَامُ فَكَبِّرُوا وَإِذَا قَرَأَ فَأَنْصِتُوْا» «وقتى امام تکبیر مىگوید، تکبیر بگوئید و هرگاه امام مىخواند، خاموشی را اختیار کنید» ولى در نمازهاى سرى، مقتدى باید فاتحه را بخواند.
۵- رکوع
۶- بلند شدن از رکوع، رسول اکرم خطاب به شخصى که ارکان نماز را بخوبى انجام نمىداد، فرمود: «ثُمَّ ارْكَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ راكِعًا ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا» (بخاری). «رکوع کن و در حالت رکوع بمان تا رکوعت به اطمینان انجام گیرد، بعد از رکوع بلند شو و در حالت اطمینان بایست تا قومه به آرامى انجام گیرد».
٧- سجده
۸- بلند شدن از سجده، زیرا رسول اکرمصخطاب به شخصى که ارکان نماز را به درستى انجام نمىداد، فرمود: «ثُمَّ اسْجُدْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ سَاجِدًا ثُمَّ ارْفَعْ حَتَّى تَطْمَئِنَّ جَالِسًا» «سجده کن تا در حالت سجده آرام گیرى بعد سر را از سجده بلند کن و آرام باش تا جلسه به آرامى انجام گیرد». و در قرآن آمده است:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ﴾[الحج: ٧٧]. «اى مؤمنان رکوع و سجده کنید».
٩- حفظ آرامش: در رکوع، سجده، قومه و جلسه. زیرا رسول اکرمصخطاب به شخصى که نمازش را به درستى انجام نمىداد، فرمود: «حَتَّى تَطْمَئِنَّ» یعنى نمازت صحیح نمى‌شود تا رکوع، سجده و قومه و جلسه با اطمینان و سکون کامل انجام نگیرد.
۱۰- سلام گفتن
۱۱- نشسته سلام گفتن. لذا نماز گذار از نماز بیرون نمىآید مگر با سلام و سلام اعتبار ندارد مگر اینکه در حال جلوس و نشستن باشد.
۱۲- ترتیب میان ارکان نماز. مثلا اینکه فاتحه قبل از تکبیر تحریمه خوانده نشود، رکوع قبل از سجده انجام نگیرد. زیرا کیفیت و ترتیب ارکان نماز از رسول اکرمصمنقول است و آن حضرت آن را به صحابه یاد داده و فرموده است: «صَلُّوْا كَمَا رَأَيْتُمُوْنِىْ أُصَلِّىْ» «آنگونه که من نماز خواندهام نماز بخوانید» (بخاری). بنابراین رکن متأخر را مقدم کردن و رکن مقدم را متأخر کردن نماز را باطل مىسازد.
۲- سنتهاى نماز:
سنن نماز به دو دسته تقسیم مىشوند: ۱- مؤکده مانند واجب ۲- غیر مؤکده مانند مستحب
سنن مؤکده یا واجب:
۱- سوره یا چند آیه، بعد از فاتحه در نماز فجر یا در دو رکعت اول نماز ظهر، عصر، مغرب و عشاء. چون در روایات آمده است که رسول اکرمصدر دو رکعت اول نماز ظهر بعد از فاتحه سوره و در دو رکعت آخر فقط فاتحه را قرائت مىکرد و احیانا آیه را چنان بلند خوانده است که صحابه صداى قرائت آنحضرت را شنیدهاند.
۲- گفتن «سمع اللّهُ لِمَنْ حمده، ربنا لَكَ الْحَمْدُ» براى امام و کسیکه تنها نماز مىخواند و گفتن «ربنا لك الحمد» فقط براى مقتدى. در حدیث از حضرت ابوهریرهس روایت است که رسول اکرمصبعد از بلند شدن از رکوع «سَمِعَ اللّهُُ لِمَنْ حَمِدَهُ» و بعد از آن و قبل از رفتن به سجده «ربنا ولك الحمد» گفته است. و در حدیث مسلم آمده است: هرگاه امام «سمع اللّه لـمن حمده» گوید، شما «ربنا ولك الحمد» بگوئید.
۳- گفتن «سبحانَ رَبِّىَ الْعَظِيْمِ و سبحانَ رَبِّىَ الأَعْلَى» سه بار به ترتیب در رکوع و سجده. زیرا وقتى که «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْعَظِيْمِ» نازل شد، رسول اکرمصفرمود: این کلمات را در حالت رکوع بگوئید و وقتى که «فَسَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأَعْلَى» نازل شد فرمود: آن را در سجده بخوانید، یعنى در حالت سجده این کلمات را بگوئید. (احمد، ابو داود با سند خوب).
۴- تکبیرات انتقال از قیام به سجده، از سجده به نشستن و از نشستن به ایستادن. دلیل سنت بودن آن‌ها این است که از رسول اکرمصشنیده شدهاند.
۵- تشهد اول و دوم و نشستن براى هر دو.
۶- خواندن کلمات تشهد، و آن از این قرار است: «التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ، وَالصَّلَوَاتُ، وَالطَّيِّبَاتُ، السَّلَامُ عَلَيْك أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».
«[فرمانروائى، رحمت و برکت و پاکى مخصوص الله است]، سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد اى پیامبر، سلام بر ما و کلیه بندگان صالح خدا، من گواه مى دهم که هیچ معبودى بجز الله «بحق» وجود ندارد و محمدصبنده و رسول اوست».
٧- به آواز بلند خواندن در نمازهاى جهرى، بنابر این در دو رکعت مغرب، عشاء و نماز صبح قرائت به آواز بلند و در بقیه نمازها آهسته خوانده شود.
۸- آهسته خواندن در نمازهاى سرى: و این مخصوص فرایض مىباشد، اما در نمازهاى نفل، سنت این است که در روز آهسته و در شب با آواز بلند خوانده شوند، البته اگر صداى قراءت باعث اذیت و آزار دیگران مىشود، آنگاه در شب نیز آهسته خواندن بهتر است.
٩- درود فرستادن براى رسول اکرمصبعد از تشهد در قعده دوم، لذا بعد از قراءت تشهد گوید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».
«بار إلها! بر محمدصو آل محمد درود بفرست همچنان که بر ابراهیم، و آل ابراهیم درود فرستادى، همانا تو ستوده و باعظمت هستى. بار الها! بر محمد و آل محمد برکت نازل فرما همچنان که بر ابراهیم، و آل ابراهیم برکت نازل کردى، همانا تو ستوده و باعظمت هستى».
سنتهاى غیرمؤکده یا مستحبات:
۱- دعاى استفتاح: «سُبْحَانَكَ اللّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ وَتَبَارَكَ اسْمُكَ وَتَعالَى جَدُّكَ وَلَا إِلَهَ غَيْرُكَ» (رواه مسلم موقوفا).
۲- خواندن «أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْمِ» در رکعت اول و خواندن «بِسمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيْمِ» در تمام رکعات با صداى آهسته. بدلیل اینکه خدا مىفرماید: ﴿فَإِذَا قَرَأۡتَ ٱلۡقُرۡءَانَ فَٱسۡتَعِذۡ بِٱللَّهِ مِنَ ٱلشَّيۡطَٰنِ ٱلرَّجِيمِ ٩٨﴾[النحل: ٩۸]. «پس هرگاه قرآن بخوانى، از شیطان رانده شده به خداوند پناه جوى».
۳- بلند کردن دست‌ها تا برابر شانهها بوقت تکبیر تحریمه، رفتن به رکوع، بلند شدن از رکوع، و وقت بلند شدن از دو رکعت اول: زیرا از حضرت ابن عمربمروى است که رسول اکرمصموقع شروع نماز دست‌ها را تا برابر شانهها بلند کرده بعد تکبیر گفتهاند و موقع رکوع نیز دست‌ها را تا شانهها بلند کردهاند و موقع بلند شدن از رکوع نیز چنین کردهاند و «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ ورَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ» گفتهاند. (متفق علیه).
۴- گفتن آمین بعد از قرائت فاتحه: زیرا در روایت آمده است، رسول اکرمصبعد از خواندن ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾[الفاتحة: ٧]. با صداى کشیده آمین گفته است. در روایتى دیگر آمده است: «إِذا قَالَ الإِمامُ: ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾ قُوْلُوْا: (آمين) فَإِنَّ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلَائِكَةِ غُفِرَلَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»(بخاری).
وقتى امام ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ﴾گوید، شما بگوئید: آمین. هرکس آمین گفتنش موافق با آمین فرشتهها باشد، تمام گناهان گذشتهاش بخشوده خواهند شد».
۵- طولانى کردن قراءت در نماز فجر و کوتاه کردن در نماز عصر و مغرب و متوسط خواندن در نماز عشاء و ظهر. روایت است که حضرت عمرس به حضرت ابوموسى اشعرى نوشت: که در نماز فجر از سورههاى طوال مفصل، و در مغرب از قصار مفصل بخواند. (ترمذی).
۶- خواندن این دعا، «رَبِّ اغْفِرْ لِى وَارْحَمْنِى وَارْفَعْنِى وَارْزُقْنِى وَاهْدِنِى» میان دو سجده، زیرا در روایت ترمذى آمده است که رسول اکرمصاین دعا را میان دو سجده خوانده است. (ترمذى و نسائى).
٧- خواندن دعاى قنوت در رکعت آخر نماز فجر یا در رکعت آخر نماز وتر، بعد از قرائت یا بعد از بلند شدن از رکوع الفاظ و کلمات دعا قنوت که در حدیث آمده است بشرح زیر مىباشد.
«اللَّهُمَّ اهْدِنِى فِيمَنْ هَدَيْتَ وَعَافِنِى فِيمَنْ عَافَيْتَ وَتَوَلَّنِى فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ وَبَارِكْ لِى فِيمَا أَعْطَيْتَ وَقِنِى شَرَّ مَا قَضَيْتَ إِنَّكَ تَقْضِى وَلاَ يُقْضَى عَلَيْكَ وَإِنَّهُ لاَ يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَلاَ يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيْتَ، اللَّهُمَّ أَعُوذُ بِرِضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ وَبِمُعَافَاتِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْكَ لاَ أُحْصِى ثَنَاءً عَلَيْكَ أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ»«الهى! مرا در زمره کسانى قرار ده که آن‌ها را هدایت کره اى، و مرا جز کسانى قرار ده که به آن‌ها عافیت عطا فرمودى. الهى! مرا جزو کسانى قرار ده که تو یاور آنانى، و هرچه که به من عنایت فرموده‌اى، مبارکش بگردان، و مرا از قضاى بد، حفاظت کن، توئى که حکم مى کنى، احدى بر تو حاکمیت ندارد، همانا کسیکه تو او را حمایت کنى، ذلیل و خوار نمى‌شود، و کسى که تو با او دشمنى کنى هرگز عزت نمى‌یابد. پروردگارا! تو بابرکت و بلندمرتبه هستى. الهى! از خشم تو به خشنودیت، و از عذاب تو به عفوت، پناه مى برم، از خشمت به تو پناه مى‌برم. الهى! من نمى‌توانم تو را آنطور که شایسته‌اى، مدح کنم، تو آنچنانى که خود را مدح کرده‌اى».
۸- رعایت نحوه نشستن رسول اکرمصدر نماز، یعنى افتراش، نشستن روى پاها آنطور که معروف است، در تمام نشستنها و تورک در قعده اخیره.
افتراش: این است که قدم چپ را پهن نموده و بر آن بنشیند و قدم پاى راست را نصب کند.
تورک: این است که بر نشیمنگاه بنشیند و هر دو پا را از قسمت راست بیرون بیاورد، دست چپ را با انگشتهاى باز روى زانوى چپ قرار دهد و انگشتهاى دست راست را بسته و با انگشت سبابه اشاره کند و موقع خواندن تشهد آن را حرکت دهد. در ورایت آمده است که رسول اکرمصهرگاه براى تشهد مىنشست، دست راست را روى زانوى راست و دست چپ را روى زانوى چپ مىگذاشت و با انگشت سبابه اشاره مىکرد و نگاهش از محل انگشت تجاوز نمىکرد. (مسلم).
٩- گذاشتن دست‌ها روى سینه بطورى که دست راست بالاى دست چپ قرار گیرد، از سهیل روایت است که مىگوید: مردم امر شدند که در نماز دست راست را روى ذراع چپ بگذارد. (بخاری). و از حضرت جابرس مروى است که رسول اکرمصاز کنار شخصى که نماز مىخوانده و دست چپش را روى دست راست گذاشته بود، گذشت و دست آن شخص را کشید و دست راستش را روى دست چپ قرار داد. (احمد با سند صحیح).
۱۰- دعا در سجده: زیرا از رسول اکرمصروایت است: مىفرماید: من از خواندن قرآن در حالت رکوع و سجده منع شدهام. در رکوع باید به تعظیم پروردگار پرداخته شود و در سجده زیاد دعا بخوانید، زیرا دعاى سجده اجابت خواهد شد. (مسلم).
۱۱- دعا در تشهد آخر بعد از خواندن درود براى رسول اکرمصبا این کلمات: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِك مِنْ عَذَابِ جَهَنَّمِ، وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ، وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ».
«پروردگارا من از عذاب دوزخ و عذاب قبر و فتنههاى زندگى و موت و از فتنه مسیح دجال به تو پناه مى‌برم».
در حدیثى دیگر آمده: هرگاه از تشهد آخر فارغ شدید از چهار چیز پناه خدا را طلب کنید. از عذاب جهنم... الخ.
۱۲- آغاز سلام از جانب راست.
۱۳- سلام دوم بسوى چپ. در حدیث آمده است که رسول اکرمصبه طرف راست و چپ سلام گفته است، یعنى موقع سلام گفتن چهره را بسوى راست و چپ برگردانده است تا طورى که رخسارش از پشت دیده شده است.
۱۴- بنابر روایات زیر، خواندن ذکر و دعا بعد از سلام نیز مستحب است:
۱- از حضرت ثوبانس روایت است بعد از اتمام نماز سه بار استغفراللّه گفته است و بعد فرموده است: «اَللهُمُّ أنْتَ السَّلَامُ وَمِنْكَ السَّلَامُ تَبَارَكْتَ يَا ذَالْجَلالِ والإِكْرَامِ»(مسلم).
«الهى تو سلامى، و سلامتى از جانب تو است، تو بسیار بابرکتى، اى صاحب عظمت و بزرگى»
۲- حضرت معاذبن جبلس مىگوید: رسول اکرمس دست مرا گرفته، فرمود: اى معاذ! من تو را دوست دارم، و به تو وصیت مىکنم که بعد از هر نماز این دعا را فراموش نکن، «اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ذِكْرِك، وَشُكْرِك وَحُسْنِ عِبَادَتِك». «بار الها! به من توفیق بده تا تو را یاد کنم، و سپاس گویم، و به بهترین روش، بندگى نمایم».
۳- از حضرت مغیره بن شعبهس روایت است: که رسول اکرمصبعد از هر نماز فرض این دعا را گفته است: «لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. اللَّهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْت، وَلَا مُعْطِي لِمَا مَنَعْت، وَلَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْك الْجَدُّ». (متفق علیه). «معبودى «بحق» بجز الله، وجود ندارد. شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست، ستایش شایسته‌ى اوست، و او بر هرچیزى توانا است، الهى! آن چه تـو بـدهى، هیچکس مانع آن نمى‌گردد، و آنچه تو منع کنى، هیچکس نمى تواند آن را بدهد. توانگر، او را ثروتش از عذاب تو نجات نمى دهد، و «تمامى شکوه و» ثروت از آنِ تو است».
۴- از حضرت ابى امامهس روایت است که رسول اکرمصفرموده است: هرکس بعد از پایان هر نماز آية الکرسى را سى بار بخواند، بلافاصله بعد از موت وارد بهشت مىشود. (نسائى و طبرانى).
۵- از حضرت ابى هریرهس روایت است که رسول اکرمصفرموده است: هرکس بعد از نماز سى و سه بار تسبیح و ۳۳ بار تحمید و ۳۳ بار تکبیر گوید و بعد از مجموع این تسبیح، تحمید و تکبیر، بار صدم، «لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» گوید: تمام گناهانش بخشوده خواهند شد ولو اینکه به اندازه کف دریا باشند.
۶- از حضرت سعدبن ابى وقاصس روایت است که رسول اکرمصبعد از هر نماز این کلمات را گفته است: «اللَّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِك مِنْ الْبُخْلِ وَأَعُوذُ بِك مِنْ الْجُبْنِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ أُرَدَّ إلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ، وَأَعُوذُ بِك مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيَا، وَأَعُوذُ بِك مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ» (بخاری). در ادامه روایت آمده است که حضرت سعدبن ابى وقاص، این دعا را به فرزندان خود مىآموخت.
مکروهات نماز:
۱- التفات با سر و چشم به این طرف و آنطرف: در حدیث آمده است: «هُوَ اِخْتلَاس يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلَاةِ الْعَبْدِ» (بخاری). «یعنى نگاه کردن باین سو آنسو نوعى چاپیدن است که شیطان آن را از نماز بنده مىچاپد».
۲- نگاه کردن به سوى آسمان: رسول اکرمصمىفرماید: «مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي صَلَاتِهِمْ، لَيَنْتَهُنَّ عَنْ ذَلِكَ أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ» (مسلم). «چیست حال کسانى که چشم‌ها را در نماز بسوى آسمان بلند مىکنند، آنان از این عمل باز آیند و یا اینکه بینائى چشم آنان ربوده مىشود».
۳- تخصر، بمعنى گذاشتن دست بر کمر: از حضرت ابوهریرهس مروى است که رسول اکرمصمنع کرده است از اینکه شخص نماز بخواند و دست بر کمر باشد. (متفق علیه).
۴- جمع کردن لباس یا موهایى که آویزان هستند: رسول اکرمصمىفرماید: «أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ وَلاَ أَكُفَّ ثَوْبًا وَلاَ شَعْرًا» (مسلم). «به من امر شده تا روى هفت استخوان سجده کنم و لباس و موها را در نماز جمع و جور نکنم».
۵- داخل کردن انگشتها در یکدیگر یا به صدا در آوردن آن‌ها، در حدیث آمده است که رسول اکرمصشخصى را دید که انگشتها را داخل همدیگر کرده است. رسول اکرمصانگشتهاى آن مرد را از هم جدا کرد و فرمود: در حالت نماز انگشتها را به صدا در نیاور. (ابن ماجه با سند ضعیف آن روایت کرده است و این حدیث نزد اکثر اهل علم معمول به است).
۶- کشیدن دست بر سنگریزههاى محل سجده بیش از یک بار: زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَلاَ يَمْسَحِ الْحَصَى فَإِنَّ الرَّحْمَةَ تُوَاجِهُهُ، إِنْ كُنْتَ لاَ بُدَّ فَاعِلاً فَمَرَّةً وَاحِدَةً» (ترمذی). «هرگا کسى از شما نماز مىخواند، سنگریزههاى (محل نماز یا سجده) را مسح نکند. یعنى روى آن‌ها دست نکشد. چرا که رحمتهاى خداوند در جلو نماز گذار هستند البته اگر دست کشیدن لازمى باشد، پس یک بار روى آن‌ها دست کشیده شود، نه بیشتر».
٧- بازى کردن و هر عملى دیگر که انسان را از نماز غافل کند و مانع خشوع گردد: مانند بازى کردن با ریش، لباس یا نگاه کردن به زیباییىهاى فرش و دیوار مسجد و غیره. زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «اُسْكُنُوا فِى الصَّلَاةِ» یعنى: «نماز را با آرامش و سکون انجام دهید».
(در قرآن مجید آمده است: ﴿قَدۡ أَفۡلَحَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ١ ٱلَّذِينَ هُمۡ فِي صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢﴾[المؤمنون: ۱-۲]. «بدرستى مؤمنینى رستگاراند که در نمازهاى خود خشوع دارند»مترجم).
۸- قرائت در رکوع و سجده: رسول اکرمصمىفرماید: «نُهِيْتُ أَنْ أَقْرَءَ الْقُرْآنَ رَاكِعًا أَوْ سَاجِدًا» «از خواندن قرآن در حالت رکوع و سجده منع شدهام». (مسلم).
٩- مبارزه کردن با اخبثین یعنى نماز خواندن در حالت فشار پیشاب و مدفوع. (بهتر است نماز گذار قبل از شروع نماز چنانچه در حالت فشار پیشاب یا مدفوع باشد. ابتدا رفع حاجت نموده وضو بگیرد و پس به نماز بایستد). (مترجم)
۱۰- نماز خواندن موقعى که غذا آماده است و نماز گزار گرسنه باشد، چون در حدیث آمده است: «لاَ صَلاَةَ بِحَضْرَةِ الطَّعَامِ وَلاَ وَهُوَ يُدَافِعُهُ الأَخْبَثَانِ»(مسلم).«موقعى که غذا حاضر است یا پیشاب و مدفوع فشار مىآورد، نماز اعتبارى ندارد».
۱۱ و ۱۲- نشستن مانند سگ و گذاشتن بازوها روى زمین، در حدیث از حضرت عایشهلروایت است که رسول اکرمصنهى کرده است از نشستن مانند نشستن شیطان و از اینکه بازوها مانند بازوهاى درندگان روى زمین گذاشته شوند. (مسلم).
مبطلات نماز:
موارد زیر نماز را باطل مىکنند:
۱- ترک کردن و بجاى نیاوردن رکنى از ارکان نماز: اگر قبل از اتمام، یا اندکى بعد از اتمام، تدارک نشود. زیرا رسول اکرمصخطاب به شخصى که نمازش را ناقص انجام داده بود، یعنى آرامش و اعتدال را رعایت، نمىکرد، فرمود: «اِرْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ» «نمازت را اعاده کن زیرا نماز که تو خواندی اعتبارى ندارد». (مسلم).
۲- خوردن و نوشیدن، در حدیث آمده است رسول اکرمصمىفرماید: «إِنَّ فِي الصَّلاةِ لَشُغُلًا» «همانا نماز اعمال مخصوص خودش را دارد».
۳- حرف زدن بغیر قصد اصلاح نماز، خداوند مىفرماید: ﴿وَقُومُواْ لِلَّهِ قَٰنِتِينَ﴾[البقرة: ۲۳۸]. یعنى در نماز ساکت و خاموش باشید. و در حدیث گفته شده است: «إنَّ هَذِهِ الصَّلَاةَ لَا يَصْلُحُ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ كَلَامِ النَّاسِ» (مسلم). «همانا در نماز هیچگونه سخن از سخنان مردم شایستگى ندارد».
اگر سخن براى اصلاح نماز باشد، مثلا امام سلام گردانیده سپس در باره اتمام نماز از مأمومین سوال مىکند، اگر مقتدى در جواب او بگوید: «تو نماز را تمام نکردهاى» آنگاه امام نمازش را تمام کند، مانعى ندارد. یا اینکه امام در قرائت از مقتدى کمک مىجوید و مقتدى او را لقمه مىدهد، (به ادامه قرائت یا اصلاح قرائت راهنمائى مىکند) (مترجم). این سخنان که به قصد اصلاح نماز هستند مانعى ندارند. زیرا رسول اکرمصو ذوالیدن (ذوالیدین: صحابى بود که دستهایش دراز بودند و بهمین مناسبت او را ذوالیدین مىگفتند). در نماز حرف زدند و نماز آنان باطل قرار داده نشد، ذوالیدن خطاب به رسول اللّهصگفت: «أَنَسِيْتَ أَمْ قُصِرَتِ الصَّلَاةُ؟» در جواب فرمود: «لَمْ أَنْسَ وَلَمْ تُقْصَرْ» (متفق علیه). ذوالیدین پرسید، یا رسول اللّه فراموش کرده‌اى یا نماز قصر شده است؟ رسول اللّهصفرمود: نه فراموش کردم و نه نماز قصر شده است.
۴- خندیدن با صداى بلند: (یعنى قهقهه نه تبسم) تمام مذاهب اتفاق دارند که خندیدن همراه با قهقهه شکننده نماز است، حتى بعضى از علماء آن را مبطل وضو نیز مىدانند. از رسول اکرمصروایت است، «لا يقطع الصلاة الكشر ولكن يقطعها القهقهة» «تبسم نماز را باطل نمىکند لکن قهقهه آن را باطل مىکند». (طبرانى في الصغير، سندش اشکالى ندارد).
۵- عمل کثیر: چون عمل زیاد منافى عبادت است و دل و سایر اعضاء را از نماز غافل و مشغول بخود مىکند. اما عمل قلیل و اندک، مانند برابر کردن عمامه یا جلو رفتن باندازه یک قدم براى پر کردن جاى خالى صف یا دراز کردن دست یا یک حرکت بسوى چیزى شکننده نماز بحساب نمىآید. چون از روایات صحیح ثابت است که رسول اکرمصنوهاش امامه دختر زینب را در حال اقامه نماز بر شانههاى خود سوار کرده و بعد او را بر زمین گذاشته است.
۶- فراموشى فاحش: مثلا به اندازه رکعات نماز اضافه بخواند، یعنى نماز ظهر را بجاى چهار رکعت هشت رکعت و نماز مغرب را بجاى سه رکعت شش رکعت، یا نماز فجر را چهار رکعت بخواند، زیرا که اشتباه بزرگ به نحوى که به اندازه رکعات یک نماز، رکعات اضافى بخواند دلیل بر غفلت و عدم خشوع است. حال آنکه خشوع روح و جوهره اصلى نماز است و هرگاه روح نماز از دست برود، نمازى باقى نخواهد ماند.
٧- بیاد نماز قضا شده بیفتد، مثلا مشغول نماز عصر است و بیاد مىافتد که نماز ظهر را نخوانده است، در چنین حالتى نماز عصرش باطل مىگردد مگر اینکه ابتدا نماز ظهر را بصورت قضا بجاى آورد و سپس عصر را بخواند، چون ترتیب میان نمازهاى پنجگانه فرض است، زیرا که شارع ترتیب را رعایت کرده و یک بار نیز خلاف آن عمل نکرده است.
آنچه که در نماز مباح است:
(مباح: عملى است که انجام دادنش موجب ثواب و ترکش موجب گناه نیست).
۱- عمل اندک: مانند برابر کردن چادر و غیره، زیرا چنین عمل اندک از رسول اکرمصثابت است.
۲- تنحنح: سینه و گلو را صاف کردن و اُح اُح کردن بوقت ضرورت و نیاز.
۳- اصلاح صف نماز: مثلا کشیدن او به جلو یا به عقب، یا گرداندن مقتدى از راست به چپ امام، همانطور که رسول اکرمصابن عباسبرا از طرف چپ به سمت راست خود برگرداند.
۴- خمیازه کشیدن و گذاشتن دست روى دهن.
۵- لقمه دادن امام (کمک کردن امام براى ادامه قرائت یا تصحیح قرائت وى) و تسبیح خواندن براى این منظور در صورتى که امام مرتکب اشتباه شود، رسول اکرمصمىفرماید: «مَنْ نَابَهُ شَىْءٌ فِى صَلاَتِهِ فَلْيَقُلْ سُبْحَانَ اللَّهِ» (متفق علیه). «هرکس در نماز با مشکلى مواجه شود باید سبحان اللّه گوید».
۶- منع کردن کسانى که از جلو نماز رد مىشوند: در حدیث آمده است، رسول اللّهصمىفرماید: هرگاه کسى از جلو نماز‌گذار رد مىشود، باید نماز گذار او را منع کند، اگر باز نیامد با وى گلاویز شود.
٧- کشتن مار و کژدم در صورتى که احتمال ضرر از آن‌ها وجود داشته باشد: در حدیث آمده است، رسول اکرمصمىفرماید: «اُقْتُلُوْا الْأْسْوَدَيْنِ فِى الصَّلَاةِ، الْحَيَّةُ وَالْعَقْرَبُ» «دو موجود موذى، یعنى مار و کژدم را در حالت نماز قتل کنید». (ترمذی).
۸- خاراندن بدن با دست: خاراندن با دست عملىاندک و قابل عفو است.
٩- اشاره با دست براى کسى که به نماز گذار سلام مىگوید، رسول اکرمصاین عمل را انجام داده است. (ترمذی).