ماده اول: حکم، انواع و حکمت جهاد
۱- حکم جهاد:
جهاد، بمعنى قتال با کفار و محاربین، فرض کفایه است. وقتى گروهى آن را انجام دهند، از دیگران ساقط مىگردد. خداوند مىفرماید: ﴿وَمَا كَانَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةٗۚ فَلَوۡلَا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرۡقَةٖ مِّنۡهُمۡ طَآئِفَةٞ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي ٱلدِّينِ وَلِيُنذِرُواْ قَوۡمَهُمۡ إِذَا رَجَعُوٓاْ إِلَيۡهِمۡ لَعَلَّهُمۡ يَحۡذَرُونَ ١٢٢﴾[التوبة: ۱۲۲]. «و مؤمنان را نشاید که همه یک جا بیرون آیند. پس چرا از هر جمعى از آنان گروهى بیرون نیامدند تا در دین فقیه گردند و تا قومشان را چون به سویشان باز آیند، بیم دهند، باشد که آنان [از کیفر خدا] بیمناک شوند»البته هر کسى را که امام براى جهاد برگزیند، بر وى فرض عین مىگردد. زیرا رسول اللّهصمىفرماید: «إِذَا اسْتَنْفَرْتُمْ فَانْفِرُوا» (متفق علیه). «هرگاه از جانب حکومت و امام براى جهاد خواسته شدید، بروید». همچنین اگر سپاه دشمن شهر یا قریهاى را محاصره کند، جهاد و دفاع براى اهالى آن شهر یا قریه فرض عین مىگردد حتى بر زنان نیز.
اقسام جهاد:
۱- جهاد با کفار و محاربین: با دست، مال، زبان و دل انجام مىگیرد. رسول اللّهصمىفرماید: «جَاهِدُوا الْمُشْرِكِيْنَ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَأَلْسِنَتِكُمْ» (احمد، ابوداود، نسائى). «با مشرکان بوسیله، مال، جان و زبان جهاد کنید».
۲- جهاد با فساق: که بوسیله زبان و قلب انجام مىگیرد. رسول اللّهصمىفرماید: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَذَلِكَ أَضْعَفُ الإِيمَانِ» (مسلم). «هرکس از شما منکرى را دید، نخست با دست اگر نتوانست با زبان آن را تغییر دهد و اگر مقدور نبود با قلب آن ناپسند داند».
۳- جهاد با شیطان: بصورت دور ساختن وارده از طرف او و ترک آنچه که او براى ما زیبا جلوه مىدهد، از رفتار و اعمال، تحقق مىیابد. خداوند مىفرماید: ﴿وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِٱللَّهِ ٱلۡغَرُورُ﴾[لقمان: ۳۳]. «فریب دهنده (شیطان) در باره خدا شما را فریب ندهد». و مىفرماید: ﴿إِنَّ ٱلشَّيۡطَٰنَ لَكُمۡ عَدُوّٞ فَٱتَّخِذُوهُ عَدُوًّا﴾[فاطر: ۶]. «همانا شیطان دشمن شما است، پس شما نیز آن را دشمن خود تلقى کنید».
۴- جهاد با نفس: بصورت واداشتن آن به آموختن و فراگیرى امور و علوم دین و عمل کردن به آن‌ها و منصرف کردن آن از خواستههاى نامشروع و مبارزه با آن تحقق مىیابد.
جهاد نفس از مهمترین انواع جهاد است، که از آن به عنوان «جهاد اكبر» یاد شده است. (بیهقى و خطیب) در تاریخ خود حدیث ضعیفى را در این خصوص نقل کردهاند. حضرت جابرس مىگوید: رسول اللّهصاز یک غزوه برگشتند و خطاب به حاضرین فرمود: بسیار خوش آمدید. از جهاد کوچک برگشته بسوى جهاد بزرگ آمدهاید. سوال شد! جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد با هواهاى نفسانى.
فلسفه جهاد:
از جمله فلسفه تمامى انواع جهاد، این است که تنها خداوند عبادت شود و در شعاع عبادت خداىﻷ، شر دشمنان برطرف گردد، جان و مال مردم در امان باشد، حقوق رعایت گردد، عدالت اجتماعى حاکم شود، خیرخوبى و تمام محاسن نظام اجتماعى و انفرادى اسلام تحقق یابند. خداوند مىفرماید: ﴿وَقَٰتِلُوهُمۡ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتۡنَةٞ وَيَكُونَ ٱلدِّينُ كُلُّهُۥ لِلَّهِ﴾[الأنفال: ۳٩]. «تا سرنگونى فتنه و فساد با کفار قتال کنید»،زیرا در پى آن به تمام معنى از خداوند اطاعت مىشود.