فصل نهم: صداقت و راستى
مسلمان صادق و راستکردار است، راستى و صداقت را دوست دارد و در ظاهر و باطن و در گفتار و کردار خود را ملزم به صداقت مىداند، زیرا صداقت و راستگوئى انسان را بسوى نیکى، و نیکى بسوى بهشت راهنمائى مىکند و بهشت از والاترین اهداف مسلمان است، دروغ که خلاف صداقت و ضد آن است انسان را بسوى تباهى هدایت مىکند و او را دوزخ مىکشاند، دوزخ از بدترین جاهائى مىماند که مسلمان از آن بیم دارد و دورى مىجوید. مسلمان صداقت را تنها یک اخلاق زیبا که تخلق بدان ضرورى است، نمىداند بلکه نگاه مسلمان بسیار فراتر از این است. انسان مسلمان بر این عقیده است که صداقت و راستکردارى از ایمان و تکمیل کننده اسلام است، زیرا خداوند بدان امر کرده و متصف به آن را ستوده است، همانطور که رسولش را بدان امر کرده و تشویق نموده است، ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ ٱلصَّٰدِقِينَ ١١٩﴾[التوبة: ۱۱٩]. «اى مؤمنان از نافرمانى خداوند بترسید و با راستگویان باشید»، و در مورد اهل صدق مىفرماید: ﴿رِجَالٞ صَدَقُواْ مَا عَٰهَدُواْ ٱللَّهَ عَلَيۡهِ﴾[الأحزاب: ۲۳]. «انسان‌هاى مورد تائید و قابل ستایش مردانى هستند که به وعدههاى خود تحقق بخشیدهاند».
و مىفرماید: ﴿وَٱلصَّٰدِقِينَ وَٱلصَّٰدِقَٰتِ﴾[الأحزاب: ۳۵]. «مردان و زنان راستکردار»و مىفرماید: ﴿وَٱلَّذِي جَآءَ بِٱلصِّدۡقِ وَصَدَّقَ بِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ ٣٣﴾[الزمر: ۳۳]. رسول اکرمصنیز به رعایت صدق و راستى امر کرده است! مىفرماید: «عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِى إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِى إِلَى الْجَنَّةِ وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقًا وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِى إِلَى الْفُجُورِ وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِى إِلَى النَّارِ وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ وَيَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّابًا» (مسلم). ترجمه: «خود را ملزم به صداقت کنید، همانا صداقت انسان را به نیکى هدایت مىکند و نیکى انسان را به بهشت مىرساند، انسان همواره راست مىگوید، و راستى را در نظر مىگیرد تا جز راستگویان نوشته مىشود، از دروغ بپرهیزید، زیرا دروغ انسان را به‌سوى کارهاى بد سوق مىدهد و کارهاى زشت و بد باعث مىشوند که انسان به دوزخ برده شود. شخصى که همواره دروغ مىگوید و در پى دروغ مىباشد نزد اللّه از در زمره دروغگویان نوشته مىشود».
آرى، صداقت میوههاى شیرینى دارد که راست گویان از آن بهرهمند مىشوند که برخى عبارتاند از:
۱- آرامش وجدان و تسکین روحى: رسول اکرمصمىفرماید: «اَلصِّدْقُ طَمَانِيْنَة» «راستى موجب آرامش و اطمینان است».
۲- برکت در کسب و کثرت خیر و خوبى: رسول اکرمصدر این خصوص مىفرماید: «الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ مَا لَمْ يَتَفَرَّقَا، فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِى بَيْعِهِمَا، وَإِنْ كَذَبَا وَكَتَمَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا» (بخاری). «بایع و مشترى ما دام که از مجلس خود بلند نشدهاند و از هم جدا نشدهاند، اختیار فسخ بیع را دارند، اگر راست بگویند و عیب کالا را کتمان نکنند، این معامله براى آنان مایه خیر و برکت مىگردد و اگر کتمان کنند و دروغ گویند، برکت و خیر در معامله آنان از بین خواهد رفت».
۳- نیل مراتب شهداء. زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «مَنْ سألَ اللّهَ الشَّهادَةَ بِصِدْقٍ بَلَّغَهُ اللّهُ مَنازِلَ الشُّهداءِ وَإنْ ماتَ عَلَى فَرَاشِهِ» (مسلم). «هرکس به صدق و اخلاص از خداوند آرزوى شهادت کند، خداوند او را به جایگاه شهدا، خواهد رساند گرچه بر روى بستر و داخل خانه خود بمیرد».
۴- رستگارى از مشکلات: منقول است که شخصى فرارى به یکى از بندگان مخلص خدا پناه برد و گفت: من تحت تعقیبم مرا پنهان کن، مرد صالح گفت: اینجا بخواب و سپس تعدادى پوشال درخت خرما روى او گذاشت، وقتى تعقیب کنندگان نزد آن مرد صالح آمدند و از حال شخص فرارى جویا شدند، آن مرد گفت: کسى که شما در تعقیب او هستید زیر این پوشال‌ها است، تعقیب کنندگان گمان بردند که این مرد آنان را مسخره مىکند، محل را رها کرده و از آنجا رفتند، شخص فرارى به برکت صداقت آن مرد مؤمن نجات پیدا کرد.
آرى! صداقت آثار ظاهرى دارد که در آن‌ها جلوه پیدا مىکند و برخى از آن‌ها بشرح زیر مىباشند:
۱- صداقت در سخن: مسلمان به هنگام سخن گفتن جز به راستى سخن نمىگوید، اگر خبرى بدهد، مطابق با واقعیت خبر خواهد داد، زیرا دروغ گفتن نفاق است و نشانى نفاق. رسول اکرمصمىفرماید: نشانههاى منافق سه چیز است، موقع سخن گفتن دروغ مىگوید، هرگاه وعده کند، خلاف وعده عمل مىکند و هرگاه امانتى باو سپرده شود، خیانت مىکند.
۲- صداقت در معاملات، مسلمان هرگاه با کسى معامله کند در معامله با او راست مىگوید، فریب کارى نمىکند و کتمان نمىکند، دروغ نمىگوید و در هیچ حالتى در پى کلاه گذاشتن روى سر دیگران نیست.
۳- صداقت در قصد و اراده: مسلمان هرگاه اراده انجام کار جایز و مناسبى را کرده باشد، در انجام آن شک و تردید بخود راه نمىدهد بلکه در عمل قاطع مىباشد و باین و آن توجه نمىکند و نیتش را به مرحله عمل مىرساند.
۴- صداقت در وعده، مسلمان هرگاه با کسى وعده کند، به وعدهاش عمل خواهد کرد، زیرا خلاف وعده از آثار نفاق است که در حدیث بدان اشاره شد.
۵- صداقت در روش و منش: ظاهر و باطن انسان مسلمان یکى است، ظاهرش را مخالف باطن جلوه نمىدهد لباس دروغین بر تن نمىکند، از ریا، تظاهر کار نمىگیرد و آنچه را که ندارد وانمود به داشتن آن نمىکند. زیرا رسول اکرمصمىفرماید: «الْمُتَشَبِّعُ بِمَا لَمْ يُعْطَ كَلابِسِ ثَوْبَيْ زُورٍ» (مسلم). «آن کس که وانمود کند به داشتن چیزى که در واقع آن را ندارد، مانند کسى است که لباس دروغین بر تن کرده است». به تعبیرى دیگر، کسى که خود را مزین و زیبا کند بوسیله آنچه که ندارد تا نشان دهد که او آن را دارد، مانند کسى مىماند که پارچه کهنه بر تن کرده و خود را زاهد، معرفى مىکند ولى در واقع زاهد نیست.