مختصر فقه از کتاب و سنت

خواندن خطبه بعد از نماز کسوف

سنت است امام بعد از خواندن نماز کسوف برای مردم خطبه بخواند و آنها را وعظ و ارشاد و تذکر دهد و آنها را به عمل صالح تشویق نماید: ازعایشه روایت است که پیامبر جروزی که خورشید گرفته شد نماز خواند... سپس (عایشه) چگونگی نماز را ذکر کرد و گفت: بعد از آن (پیامبر ج) سلام داد در حالی که خورشید نمایان شده بود؛ سپس برای مردم خطبه خواند و درباره خورشید و ماه گرفتگی فرمود: (إنهما آیتان من آیات الله، لایخسفان لـموت أحد ولالحیاته، فإذا رأیتموهما فافرعوا إلی الصلاة) [۴۴۳]«آن دو (خورشید و ماه) از آیات و نشانه‌های خداهستند و به خاطر مرگ و تولد هیچ کس گرفته نمی‌شوند؛ پس وقتی که (گرفتن) آنها را دیدید به خواندن نماز پناه آورید».

از اسماء روایت است: (لقد أمر النبي جبالعتاقة في كسوف الشمس) [۴۴۴]«پیامبر جهنگام خورشید گرفتگی به آزاد کردن برده دستور داد».

از ابوموسی روایت است: خورشید گرفته شد، پیامبر جبه حالت ترس بلند شد، بیم آن داشت که قیامت برپا شود؛ پس به مسجد آمد و نمازی را با طولانی‌ترین قیام و رکوع و سجود خواند بطوریکه هیچوقت او را در چنین حالتی ندیده بودم و فرمود: (هذه الآیات التی یرسل الله لاتكون لـموت أحد ولالحیاته ولكن یخوف الله بها عباده فإذا رأیتم شیئا من ذلك فافزعوا الی ذكره ودعائه واستغفاره) [۴۴۵]«این نشانه‌هایی که خدابر بندگانش می‌فرستد به مناسبت مرگ با تولد هیچ کس روی نمی‌دهند بلکه خداوند با آنها برای بندگانش می‌فرستد به مناسب مرگ با تولد هیچ کس روی نمی‌دهند بلکه خداوند با آنها بندگان خود را می‌ترساند. پس هرگاه چیزی از آنها را مشاهده کردید به ذکر و دعا و استغفار متوسل شوید».

ظاهر این فرموده پیامبر ج(فافزعوا - بشتابید) الخ وجوب را می‌رساند؛ بنابراین نماز کسوف فرض کفایی است همچنانکه ابوعرانه در صحیح‌اش (۳۹۸/۲) تحت عنوان «بیان وجوب صلاة الكسوف» ذکر کرده و سپس بعضی از احادیث صحیح در مورد امر به نماز کسوف را آورده است. قول به وجوب این نماز از ظاهر کلام ابن خزیمه در صحیحش (۳۸/۲) نیز فهمیده می‌شود که می‌گوید:

(باب الأمر بالصلاة عند كسوف الشمس والقمر) وی همچنین بعضی از احادیث را درباره امر به نماز کسوف آورده است.

حافظ (ابن حجر) در فتح الباری (۵۲۷/۲) می‌گوید:

جمهور علما معتقدند که نماز کسوف سنت موکده است ولی ابوعوانه در صحیح‌اش به وجوب آن تصریح کرده است و این نظریه را از کسی دیگر ندیده‌ام مگر آنچه که از مالک نقل شده که حکم آرا مانند حکم جمعه دانسته است و «زین بن منیر» وجوب آن را از ابوحنیفه نقل کرده است. همچنین بعضی از مصنفان حنفی مذهب گفته‌اند که نماز کسوف واجب است» [۴۴۶].

[۴۴۳] متفق علیه: خ (۱۰۴۶/۵۳۳/۲)، م (۹۰۱ - ۶۱۹/۲)، د (۱۱۶۸/۴۶/۴)، نس (۱۳۰/۳). [۴۴۴] صحیح: [مختصر خ ۱۱۸]، خ (۱۰۴۵/۵۴۳/۲). [۴۴۵] متفق علیه: خ (۱۰۵۹/۵۴۵/۲)، م (۹۱۲/۶۲۸/۲)، نس (۲۱۵۳/۳). [۴۴۶] تمام المنة (۲۶۱)، با اندکی تغییر.