مختصر فقه از کتاب و سنت

آنچه در مزارعه جایز نیست

در مزارعه جایز نیست که طرفین (صاحب زمین و شریک) قطعه یا وزن معینی از محصولات زمین را برای خود اختصاص دهند:

از حنظله بن قیس از رافع بن خدیج روایت است: (حدثنی عمای أنهم كانوا یكرون الأرض علی عهدالنبی جبما ینبت علی الأربعاء أو شی یستثنیه صاحب الأرض، فنهی النبي جعن ذلك، فقلت لرافع فكیف هی بالدینار والدرهم فقال رافع: لیس بها بأس بالدینار والدرهم.

وقال اللیث وكان الذي نهی من ذلك ما لو نظر فیه ذوو الفهم بالحلال والحرام لم یجیزوه لـما فیه من الـمخاطرة) [۱۱۵۶]«دو عمویم به من گفتند: در زمان پیامبر جمردم زمین‌ها را در برابر آنچه کنار جوی‌ها می‌روید یا چیزی که صاحب زمین استثناء می‌کرد به اجاره می‌دادند، پیامبر جاز آن نهی کرده، به رافع گفتم: اجاره به دینار و درهم چه حکمی دارد؟ گفت: در مقابل دینار و درهم اشکالی ندارد، لیث گوید: کسی که از حلال و حرام آگاهی دارد، اگر به آنچه که از آن نهی شده (به دقت) بنگرد، این را هم به دلیل خطرات احتمالی جایز نمی‌داند».

همچنین از حنظله روایت است: (سألت رافع بن خدیج عن كراء الأرض بالذهب والورق؟ فقال: لابأس به، إنما كان الناس یؤاجرون علی عهد النبي جعلی الـماذیانات(*)، وأقبال الجداول، وأشیاء من الزرع، فیهلك هذا ویسلم هذا، ویسلم هذا ویهلك هذا، فلم یكن للناس كراء إلا هذا، فلذلك زجر عنه، فأما شی معلوم مضمون فلابأس به) [۱۱۵۷]«از رافع بن خدیج درباره اجاره زمین در مقابل طلا و نقره سؤال کردم گفت: اشکالی ندارد، در زمان پیامبر جرسم این بود که به مردم در برابر روییدنی‌های کنار جویبارها و ابتدای جدول‌ها و مقدار نامعلومی از محصول، زمین‌ها را به اجاره می‌دادند، گاهی این (محصول) از بین می‌رفت، و آن (روییدنیهای کنار جویبارها و جدول‌ها) سالم می‌ماند، و گاهی برعکس می‌شد، به همین خاطر از آن نهی شد، و برای مردم اجاره‌ای غیر از این صورت نبود، اما چیزی که مقدار آن معلوم و تضمین شده باشد اشکالی ندارد».

[۱۱۵۶] صحیح: [الإرواء ۲۹۹/۵]، خ (۲۳۴۷، ۴۶/۲۵/۵)، نس (۴۳/۷) در روایت نسائی گفته لیث ذکر نشده است. *- «الماذیانات» یعنی جویبارها، این واژه از کلمات معرب است که وارد زبانعربی شده است. «أقبال» جمع «قُبُل» بمعنی ابتدا و سر هر چیز است، «قُبل» بمعنی قله کوه هم آمده است. «الجداول» جمع جدول بمعنی جوی کوچک است. حاشیه سندی بر سنن النسائی (۴۳/۷). [۱۱۵۷] صحیح: [الإرواء ۳۰۲/۵]، م (۱۵۴۷ - ۱۱۶ - ۱۱۸۳۱/۳)، د (۳۳۷۶/۲۵۰/۹)، نس (۴۳/۷).