مختصر فقه از کتاب و سنت

۵- در راه آزاد کردن بردگان

از حسن بصری و مقاتل بن حیان و عمر بن عبدالعزیز و سعید بن جبیر و نخعی و زهری و ابن زید روایت است که مراد از «فی الرقاب»: بردگان مکاتب است (بردگانی که با آنها کتابت شده تا در ازای پرداخت مبلغی به اربابشان آزاد شوند). از ابوموسی اشعری نیز مانند این قول روایت شده است و این قول شافعی و لیث باست، ابن عباس و حسن گویند: می‌توان با مال زکات (برده‌ای را) آزاد کرد و این مذهب احمد و مالک و اسحاق است، یعنی همانطور که زکات به برده مکاتب داده می‌شود، به طریق اولی می‌توان با آن برده‌ای راخریداری و آزاد کرد.

درباره ثواب آزاد کردن بردگان، احادیث زیادی آمده مبنی بر اینکه خداوند به ازای هر عضوی از برده آزاد شده، عضوی از آزاد کننده را از آتش جهنم آزاد می‌کند، حتی شرمگاه آزاد کننده را در مقابل شرمگاه برده آزاد شده از آتش جهنم نجات می‌دهد [۸۲۵]و این بدان خاطر است که جزا از جنس عمل است ﴿وَمَا تُجۡزَوۡنَ إِلَّا مَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ٣٩﴾[الصافات: ۳۹]. «و جزا داده نمی‌شوید مگر مانند آنچه که انجام داده‌اید».

[۸۲۵] صحیح: [ص. ج ۶۰۵۱]، ترمذی از حدیث ابوهریره روایت کرده که گفت: از پیامبر جشنیدم که می‌فرمود: «من أعتق رقبة مؤمنة أعتق الله بکل عضو منه عضوا من النار حتی عتق فرجه بفرجه» (۱۵۸۱/۵۴۹/۳)، «کسیکه برده مؤمنی را آزاد کند خداوند به ازای هر عضوی که آزاد می‌کند عضوی از او را از آتش جهنم آزاد می‌کند تا جائیکه فرجش را در برابر فرج برده آزاد شده آزاد می‌کند.