مختصر فقه از کتاب و سنت

۴- هرگاه نداند که چند رکعت خوانده است

از ابراهیم از علقمه از عبدالله روایت است: پیامبر جنماز خواند. (ابراهیم گوید: اضافه یا کم خواند)(*) وقتی سلام داد به او گفتند ای رسول خدا آیا در نماز چیزی تازه اضافه شده است؟ فرمود: چه شده؟ گفتند: نماز را چنین و چنان خواندی، (عبدالله) گفت: پیامبر جدو زانو و رو به قبله نشست و دو سجده برد، سپس سلام داد، و رو به ما کرد و فرمود: (إنه لوحدث في الصلاة شیی أنباتكم به ولكن إنما أنا بشر أنسی كما تنسون، فإذا نسیت فذكرونی وإذا شك أحدكم في صلاته فلیتحر الصواب، فلیتم علی ثم لیسجد سجدتین) [۴۶۴]«اگر درنماز امری پیش می‌آمد، به شما خبر می‌دادم. ولی من هم بشرم، و مانند شما فراموش می‌کنم پس اگر چیزی را فراموش کردم، به یادم بیاورید. و اگر کسی از شما در نمازش شک کرد برای از بین بردن شک تلاش کند، سپس نمازش را براساس آن تمام کند؛ بعد از آن دو سجده ببرد».

تلاش برای اطمینان به این صورت است: فکر کند که در نماز چه سوره‌هایی را خوانده است؛ اگر به یادش آمد که دوسوره خوانده است می‌داند که دو رکعت خوانده نه یک رکعت، و گاهی به یاد می‌آورد که تشهد اول را خوانده پس می‌داند که دو رکعت خوانده نه یک رکعت و سه رکعت خوانده نه دو رکعت، گاهی هم به یاد می‌آورد که تنها فاتحه را در یک رکعت و بعد در یک رکعت دیگر خوانده بنابراین می‌داند که چهار رکعت خوانده نه سه رکعت و در موارد دیگر نیز به همین گونه است، پس وقتی که برای رسیدن به آنچه نزدیکتر به صواب است، تلاش کرد شک برطرف می‌شود و در این مورد هیچ فرقی بین امام و منفرد نیست» [۴۶۵].

اگر تلاش کرد ولی نتوانست هیچ صورتی را ترجیح دهد باید یقین را که همانا حداقل نماز است مبنا قرار دهد، چنانکه در حدیث آمده است:

از ابوسعید خدری روایت است که پیامبر جفرمود: (إذا شك أحدكم في صلاته فلم یدركم صلی؟ ثلاثا أم أربعا؟ فلیطرح الشك ولیبن علی ما استیقن ثم یجسد سجدتین قبل أن یسلم. فإن كان صلی خمسا شفعن له صلاته، وإن كان صلی إتماما لأربع كانتا ترغیما للشیطان) [۴۶۶]«هرگاه یکی از شما در نمازش دچار شک شد و ندانست چند رکعت - سه یا چهار رکعت - خوانده است باید شک را از خود دور کند و بر یقین بنا کد، واز آنجا بقیه نمازش را بخواند سپس قبل از آنکه سلام بدهد دو سجده ببرد، پس اگر پنج رکعت خوانده باشد با انجام این دو سجده نمازش زوج می‌شود و اگر نمازش را چهار رکعت نمام خوانده باشد این دو سجده سب خواری و زبونی شیطان است».

[۴۶۴] متفق علیه: خ (۴۰۱/۵۰۳/۱)، م (۵۷۲/۴۰۰/۱)، د (۱۰۰۷/۳۲۶/۳)، ن (۳۱/۳)، جه (۱۲۱۱/۳۸۲/۱). [۴۶۵] مجموعه فتاوای احمد عبدالحلیم الحرانی (۱۳/۲۳). [۴۶۶] صحیح: [ص. ج ۶۳۲]، م (۵۷۱/۴۰۰/۱)، د (۱۰۱۱/۳۳۰/۳)ف ن (۲۷/۳). *- چون در بعضی از احادیث آمده که پیامبر جقبل از سلام سجده سهو می‌برد و در بعضی دیگر آمده که بعد از سلام سجده می‌برد.