تاریخ تألیفش

مؤلف کتابش را در روز چهارشنبه، سوم شعبان از ماه‌های سال ۸۱۷ تمام کرد.

این تاریخ را مؤلف در آخرین نسخه خطی‌اش نوشته است، همانطور که در خاتمه دو چاپ المنیرية والسلفية آمده است، که آن‌ها هم بر نسخه‌ای تکیه کرده‌اند که از نسخه‌ای دیگری نقل کرده که با خط مؤلف نسخه‌ای که این تاریخ را بر آن نوشته‌اند دیده‌اند [۹۳].

و اگر نصی هم در این‌باره نباشد می‌توانیم تقریباً سال آن را تخمین بزنیم، چون مؤلف در سال (۸۰۸ هـ) [۹۴]اصل این کتاب را تمام کرده پس قطعاً این مختصر را بعد از این تاریخ تألیف کرده است.

و در «الروض» (۱/۲۱۳) می‌گوید: «واستاد ما ابن ظهیره ـ خداوند عمر طولانی را به او ارزانی دهد تا از او استفاده شود ـ... ) و استاد مؤلف محمد بن ظهیره بود که در شب جمعه ۱۶ رمضان سال ۸۱۷ در مکه [۹۵]فوت کرده، پس تألیف کتاب قبل از مرگ ابن ظهیره بوده، و نصوصی دیگری هم وجود دارد که به تاریخ تألیف این کتاب ربط دارد اما به دلیل اینکه تاریخ دقیق آن گذشت دیگر بیان آن‌ها خالی از فایده است [۹۶].

و آنچه که در آن شکی نیست این است که مؤلف همیشه کتاب «العواصم» را ارزشمند می‌دانست و حتی در زمان اندکی قبل از وفاتش به آن اضافه می‌کرد، از جمله کلام‌های که در «العواصم» (۹/۳۵۵) به آن تصریح کرده این است: «و با این، چهارصد حدیث کامل شد و من گمان می‌کنم بیشتر است؛ چون بعد از اینکه آن را تمام کردم، ضمیمه ای را بعد از آن چهار صد حدیث در رجاء به آن اضافه کردم که در آن احادیث زیادی بود.... سپس آن را شمارش کرده و آن زیاده به ۷۴ حدیث رسید.

و از ویژگی‌های آن اضافات این است که از کتاب‌های حافظ ابن حجر هم عصر خودش نقل می‌کند که حافظ آن‌ها را بعد از کتاب عواصم نوشته بود، و از کتاب «التلخیص الحبیر» [۹۷]که بعد از تاریخ (۸۰۸ هـ) تمام شده بود و از «مقدمه فتح الباری» [۹۸]که بعد از تاریخ (۸۱۳ هـ) خاتمه یافته بود و از «شرح النخبة» [۹۹]. که بعد از تاریخ (۸۱۸ هـ) تمام شده بود و آن را «علوم الحدیث» نام گذاشته بود نقل می‌کند.

بلکه حتی به کتابش: «إیثار الحق علی الخلق» ارجاع می‌دهد در حالی آن آخرین تألیفات او بود و در سال (۸۳۷ هـ) [۱۰۰]آن را تمام کرده، و شاید این اضافات در نسخه مؤلف که آن را با خط خودش در چهار جلد [۱۰۱]نوشته بود موجود باشد، و به همین دلیل من به بقیه نسخه‌ها نگاه کردم و این اضافات را در آن‌ها یافتم. بخلاف آنچه که در «الروض» می‌باشد که ظاهر آن این است که بعد از اینکه مؤلف آن را تمام کرده از آن نسخه‌برداری شده (مرادش این است که آن اضافات در نسخه مؤلف نوشته نشده) و بعضی از پاکنویس‌ها و همانند آن‌ها به حال خودشان باقی مانده‌اند و از آن‌ها نسخه‌برداری نشده است، «الروض» (۱/۲۷۶)، (۲/۵۲۲، ۵۳۷) و (ص /۸۴-۸۵) از مقدمه.

[۹۳] (ص /۸۹). [۹۴] «ابن وزیر» (۱/۹۷). [۹۵] «الضوء اللامع» ۸/۹۵). [۹۶] «الروض» (۱/۳۱۱) ، (۲/۵۹۲). [۹۷] (۹/۲۷۹۹. [۹۸] (۸/۳۴۱)، (۹/۱۲۸، ۲۵۸، ۳۰۲، ۲۴۴). [۹۹] (۹/۱۲۷، ۲۶۰). [۱۰۰] (۸/۳۸۳). [۱۰۱] این نسخه در «هِجر العلم» (ص /۱۷۷ ح) می‌باشد.