از انواع توهم در حدیث:
و از انواع توهم: درباره احادیثی که موقوف بر صحابه است حدس و توهم می‌رود که احادیث پیامبر است و مهم‌تر از آن: ادراج است که عبارت از این است: راوی حدیث پس از اتمام حدیث سخنی می‌گوید: و چون متصل به حدیث است خواننده گمان می‌برد آن سخن از جمله حدیث است.
و از جمله توهم: یکی از راویان ضعیف حدیثی را روایت می‌کند، و نام یا کنیه، و یا نسب ولی با یکی از راویان معتبر یکی است، خواننده گمان می‌برد که آن حدیث از راوی معتبر است، و بصورت اشتباهی از راوی ضعیف روایت می‌کند، و حافظان حدیث از این اشتباه هشدار داده‌اند، و کتاب‌های به نام «العلل» در این زمینه نوشته‌اند، و این آخرین وجوه حمل بود، و در صورت امکان آن جایز نیست دروغ عمدی به محدثین معتبر نسبت داده شود، و علم حدیث شناسی با چنین چیزهایی به دو دلیل باطل نمی‌شود:
دلیل اول: گاهی علمای «علم معقول» با حدس و گمان که می‌پندارند اشتباه و خطا می‌کنند، و چنانچه به نظرعلمای «علم معقول» این علم با توهم و حدس اشتباه آنان باطل نمی‌شود، علم حدیث شناسی نیز به چنین چیزی باطل نمی‌شود.
دلیل دوم: اگر پرهیز از گمان و توهم واجب باشد باید راوی به هیچ کدام از احادیثی که در ذهن دارد رفتار نکند چون چیزی را که با گمان خویش ضرورتاً جایز نمی‌داند بر محدثین معتبر نیز جایز نمی‌داند، و این خلاف عقل و روایت است، و اگر با گمان و حدس سرزنش و نکوهش نمائیم، این نکوهش به محدثین اختصاص ندارد، بلکه شامل نحویان و اهل لغت و فقهاء و مفسرین نیز می‌شود، و اگر حدس و گمان روا باشد، حدیث‌های که دارای کمترین گمان و حدس هستند کتاب‌های صحاح معتبر امامان بزرگواری است که منتقدین آن را بررسی کرده‌اند و انسان‌های وارسته و پارسا از گذشته تاکنون در آن تحقیق نموده‌اند.