جدل مکروه
جدل مکروه دو قسم است:
قسم اول: جر و بحث و مشاجره‌ای که صاحبش می‌داند سودی ندارد، و چه بسا می‌داند که شر بر پا می‌کند، و تفاوت میان آن و جدل احسن در این است: که منظور از مجادله کننده «أحسن» آشکار شدن حق است یا می‌خواهد از طرف مقابلش تبعیت نماید. ولی در اینجا منظور مجادله کننده: غلبه بر طرف مقابل و برتری بر وی است و منظورش تنها برتری خویش است و داخل منهیات هم می‌شود.
دوم: هدف مجادله کننده با غوطه ور شدن در چیزهای که لازمه‌اش شک و تردید و بدعت است نصرت و یاری حق است، ولی در نصرت و یاری حق بر اسلوب و روش قرآن و پیامبران «علیهم السلام» و سلف صالح بسنده نمی‌کند، و این روش را بخاطر این نمی‌پسندد چون بسیاری از محققان علم کلام آن را بر نمی‌گزینند، و غوطه‌ور در مناقشه‌های عقلی و جر و بحث‌های می‌شود که علم در آن شباهت به گمان دارد. و گام در راهی ناهموار می‌گذارد که در آن گام‌های لغزیده‌اند.
آیا نمی‌بینید وارد بحث «روح» شده‌اند در حالی که قرآن می‌فرماید:
﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا٨٥﴾[الإسراء: ۸۵].
«و از تو درباره روح مىپرسند. بگو: [آگاهى از] روح شأنى از [شؤون ویژه] پروردگار من است و از دانش جز اندکى به شما ندادهاند»
با وجود اینکه نیازی به بحث در این باره نیست، چون شناخت حقیقت آن مانند شناخت حقیقت خداوند بر ما واجب نیست، و تلاش کرده‌اند آیه را تأویل نمایند تا از ادعای ندانستن مبرا باشند، و در بین خطر تأویل قرآن «بدون دلیل قاطع و سبب» و بین خطر ادعای علم و دانش بدون برهان و دلیل قطعی پیوند داده‌اند و با هم گرد آورده‌اند، در حالی که خداوند می‌فرماید:
﴿وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا٣٦﴾[الإسراء: ۳۶].
«و از پى چیزى مرو که تو را به آن دانش نیست. بى گمان گوش و چشم و دل، هر یک از این‌ها از آن باز خواست خواهند شد»
این آیه و امثال آن علت غوطه‌ور نشدن محدثین به علم کلام بوده است، چون دوست داشته‌اند به پیامبر و اصحاب و تابعینشاقتدا نمایند، و از شتابزدگی در گرداب ادعای دانش در مواضع شک و گمان مصون بمانند، و علت دوری محدثین از کلام چنانچه معترض می‌گوید: جهل و نادانی و بلاهت آنان نیست، و این بحث «تتمه» ای دارد انشاء الله در آخر کتاب ذکر می‌شود و شامل بر شناخت کیفیت نظر در معرفت خدا به نظر محدثین، و کیفیت جواب دادن به فلاسفه و امثال آنان در صورتی که شبهه دقیق را بر علیه مسلمانان وارد نمایند. می‌باشد.