بحثی پیرامون حدیث «معذب شدن مردگان با گریه نزدیکان‌شان»
و آنچه دلالت بر منزه بودن محدثین از تهمتی که به آنان زده‌اند درباره جایز بودن عذاب با گناه دیگران این حدیث است که از پیامبر روایت شده است: «میت با گریه نزدیکانش بر او شکنجه می‌شود».
علماء این حدیث را تأویل کرده‌اند و می‌گویند: در صورتی میت شکنجه می‌شود که به آن وصیت کرده باشد [۸۲۲]. و نووی آن را در دو جا ذکر کرده است ۱- ریاض الصالحین [۸۲۳]۲- روضة الطالبین في الفقه [۸۲۴]باب جنائز، و ذهبی [۸۲۵]وجه دیگری درباره این حدیث ذکر کرده است: و آن عبارت از «فشار و آغوش‌گیری گور است که در گورستان مسلمان به آن مبتلا می‌شوند، و از جمله دردهای که صالحان در دنیا به آن مبتلا می‌شوند» می‌باشد، و این بر مبنای اصول معتزله صحیح است، زیرا عوض در آن از طرف خداوند و همچنین «اعتبار» ممکن است، و مکلفان هنگامی که آن را بدانند به آن اعتبار می‌گیرند، و ذهبی این را در مورد «آغوش قبر» بخاطر این حدیث ذکر کرد: «گور سعد را در آغوش گرفت، و عرش با مردن او به لرزه افتاد، و خداوند بخاطر مردن وی هفتاد هزار فرشته به زمین فرو فرستاد» [۸۲۶]و مانند این وجه در تمام چیزهای که در گور و آخرت به مسلمان اصابت می‌کند امکان دارد، و تأویل بخاری و نووی بیشتر با این آیات مناسبت دارد:
﴿لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ﴾[الأنبياء: ۱۰۳].
«هراس بزرگ ایشان را غمگین نمی‌سازد».
﴿وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ٨٩﴾[النمل: ۸۹].
«و در آن روز چنین کسانی در امن و امان بسر می‌برند».
و در کتاب «الأصل» [۸۲۷]ذکر کرده‌ام که احتمال دارد گریه کردن سبب عذاب مرده باشد، و خود عذاب بخاطر گناهی است که انسان بهنگام تکلیف مرتکب شده است، و در حدیث آمده است [۸۲۸]: «هر کس در محاسبه مناقشه کند مجازات خواهد شد، و حکمت نیز در آن است، و در روایت آمده: شکنجه سخت از نوحه‌سرائی است که از عمل جاهلیت است.
[۸۲۲] فتح الباری (۳/۱۸۰). [۸۲۳] (ص / ۳۹۴) کتاب عیادت مریض، و تشییع جنازه. [۸۲۴] (۲/۱۴۵). [۸۲۵] سیر اعلام النبلاء (۱/۲۹۰) در شرح حال سعد بن معاذس. [۸۲۶] نسائی (۴/۱۰۰-۱۰۱)، سندش صحیح است. [۸۲۷] ۷/۲۷۹. [۸۲۸] فتح الباری (۱/۲۳۷)، مسلم شماره (۲۸۷۶) از حدیث عائشهل.