گلزارهای شاداب در دفاع از سنت ابو القاسم صلی الله علیه وآله وسلم

بحثی پیرامون کسی که بر صحت چیزی سوگند یاد می‌کند

بحث یازدهم:

ظاهراً فقهای شیعه با اجماع می‌گویند: اگر کسی بر صحت چیزی سوگند به طلاق یاد کند، و گمان ببرد که درست است، و بطلان آن آشکار نشود طلاقش واقع نمی‌شود، چون اصل بر بقاء زوجیت است، و با مجرد احتمالی مرجوح زوجیّت باطل نمی‌شود، چنانچه بر بیرون رفتن همسرش از خانه سوگند به طلاق یاد کند، و خبر نداشته باشد همسرش از خانه بیرون رفته است، و زن نیز نداند از خانه بیرون رفته است، و گمان نیز نداشته باشند طلاق واقع نمی‌شود.

و به همین سبب نووی می‌گوید: منظور از اختصاص بخاری به آن: این است که ظاهراً و باطناً طلاقش واقع نمی‌شود، و احتیاط برای او مستحب نیست. چون امت اسلامی آن را قبول دارند پس به طریق نظری صحت آن معلوم است، این تأویل نووی برای مدعی اجماع بود [۵۰۱]، ولی نظر خودش نیست، به نظر نووی و محققان: آنچه که مورد قبول و پذیرش امت اسلامی است مادامی که متواتر نباشد مفید ظن است، نووی قول اول را از ابن صلاح نقل می‌کند و سپس می‌گوید: بیشتر علماء و محققان مخالف ابن صلاح هستند [۵۰۲].

من می‌گویم: دلیل جمهور این است امت اسلامی حدیث صحیح را تنها بخاطر این می‌پذیرند چون ظن به صحت آن دارند، و عمل به ظن بر آنان واجب است، و ظن نیز گاهی خطا می‌رود [۵۰۳].

ابن صلاح می‌گوید: «من به این نظر تمایل داشتم و فکر می‌کردم که حجت مستحکمی است، ولی سپس برایم معلوم شد: که ظن کسی که از خطا معصوم است خطا نمی‌رود» [۵۰۴].

می‌گویم: آشکار شد که موضع اختلاف و مناقشه این است: که آیا جایز است ظن معصوم خطا کند یا نه؟ و در آن دقت لازم است، و از آن لازم می‌آید که اجماع در مسائل ظنی حجت نباشد، و در «العواصم» [۵۰۵]در این باره به تفصیل بحث کرده‌ام، و در اینجا تنها می‌خواهم توضیح دهم که قول علما: «اگر کسی سوگند یاد کند احادیث بخاری صحیح است سوگندش واقع نمی‌شود». آشکار است، و معترض اشتباه می‌کند که آن را مردود می‌داند، و از وی می‌خواهیم که برای ما نقل کند چه کسی از علما می‌گویند: سوگندش واقع می‌شود، و طلاق همسرش می‌افتد، و کدام دانشمند و عالم گفته است تا حق از باطل آشکار شود.

و این موضع نیاز به توضیح زیادتر دارد و در «الأصل» [۵۰۶]آن را توضیح داده‌ام، و از جمله آن نووی در شرح مسلم برخی را ذکر کرده است و برخی را ذکر نکرده است. سپس در اینجا آن را تلخیص کرده‌ام چون به نقض سخن معترض ربط ندارد.

[۵۰۱] شرح مسلم (۱/۲۰-۲۱). [۵۰۲] الإرشاد (۱/۱۳۳) و شرح مسلم (۱/۲۰). [۵۰۳] تنقیح الأنظار (ق / ۹ ب). [۵۰۴] علوم الحدیث: (ص / ۱۷۰) و عبارت کتاب «من به این تمایل داشتم و فکر می‌کردم که حجت مستحکمی است، سپس برایم آشکار شد که مذهب اولی که برگزیده بودم درست است، چون ظن کسی که از خطا معصوم است خطا نمی‌رود». [۵۰۵] (۳/۸۵-۸۸). [۵۰۶] (۳/۸۹).