۷۲- باب تحریم کبر و خویشتن بینی واز خود راضی بودن

تکبر و خود بزرگ بینی بر خلق گناه است، اگر در آن استخفاف و سبک شمردن شریعت نباشد، ور نه چنانچه پیامبر زمامدار و یا عالمی را بواسطهء علمش خوار و حقیر شمارد، کافر می‌شود. این سخن را مظهری گفته است.

کبر عبارت است از اینکه شخص دیگری را خوار و حقیر شمارد. کبر بر خدا بنحوی که اطاعتش را نکرده و امرش را نپذیرد، کفر است. پس از آنکه امر خدا را انجام نداده یا منهیات خدا را مرتکب شود، از روی استخفاف به خداوند تعالی بدون شک، کافر می‌گردد.

و اما کسی که از روی بی‌خبری و غفلت یا غلبهء شهوت آن را فرو گذارد، گنهگار است.

قال الله تعالی: ﴿تِلۡكَ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ نَجۡعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوّٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فَسَادٗاۚ وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِينَ ٨٣﴾[القصص: ۸۳] .

خداوند می‌فرماید: «این سرای بازپسین را مقرر می‌کنیم، برای آنانکه می‌طلبند، تکبر در زمین و نه فساد را و حسن عاقبت برای پرهیزگاران است».

وقال تعالی: ﴿وَلَا تَمۡشِ فِي ٱلۡأَرۡضِ مَرَحًا﴾[الإسراء: ۳۷] .

و می‌فرماید: «و در زمین خرامان مروید».

وقال تعالی: ﴿وَلَا تُصَعِّرۡ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمۡشِ فِي ٱلۡأَرۡضِ مَرَحًاۖ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخۡتَالٖ فَخُورٖ ١٨﴾[لقمان: ۱۸] .

و می‌فرماید: «و روی خود را از طرف مردم مگردان و در زمین خرامان راه مرو، هر آیینه خدا هر نازندهء خود ستاینده را دوست ندارد».‌

وقال تعالی: ﴿إِنَّ قَٰرُونَ كَانَ مِن قَوۡمِ مُوسَىٰ فَبَغَىٰ عَلَيۡهِمۡۖ وَءَاتَيۡنَٰهُ مِنَ ٱلۡكُنُوزِ مَآ إِنَّ مَفَاتِحَهُۥ لَتَنُوٓأُ بِٱلۡعُصۡبَةِ أُوْلِي ٱلۡقُوَّةِ إِذۡ قَالَ لَهُۥ قَوۡمُهُۥ لَا تَفۡرَحۡۖ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡفَرِحِينَ ٧٦﴾[القصص: ۷۶] .

و می‌فرماید: «و قارون از قوم موسی بود، پس بر آنان تعدی کرد و او را عطا کرده بودیم از گنجها آنقدر که کلیدهای او گرانی می‌کرد، گروه صاحب توانائی را و چون گفت به او قومش، شاد مشو چون خدا دوست نمی‌دارد شاد شوند گان را». ر تا فرمودهء خداوند: ﴿فَخَسَفۡنَا بِهِۦ وَبِدَارِهِ ٱلۡأَرۡضَ﴾[القصص: ٨١] .

۶۱۲- «وعن عبدِ اللَّهِ بن مسعُودٍ س، عن النبيِّ ج قال: «لا يَدْخُل الجَنَّةَ مَنْ كَانَ في قَلْبِهِ مثْقَالُ ذَرَّةٍ مَنْ كِبرٍ» فقال رَجُل: إِنَّ الرَّجُلَ يُحِبُّ أَنْ يَكُونَ ثَوْبُه حسنا، ونعلهُ حسنا قال: «إِنَّ اللَّه جَمِيلٌ يُحِبُّ الجَمالَ الكِبْرُ بَطَرُ الحَقِّ وغَمْطُ النَّاسِ»»رواه مسلم.

۶۱۲- «از عبد الله بن مسعود سروایت شده که:

پیامبر جفرمود: آنکه در دلش به اندازهء ذره کبر باشد، به بهشت داخل نمی‌شود.

کسی گفت: شخصی دوست می‌دارد که جامه‌اش و کفشش نیکو باشد!

فرمود: خداوند زیبا است و زیبائی را دوست می‌دارد. کبر سرکشی در برابر حق و حقیر شمردن مردم است».

۶۱۳- «وعنْ سلمةَ بنِ الأَكْوع س أَن رجُلاً أَكَل عِنْدَ رسولِ اللَّه ج بشِمالِهِ فقال: «كُلْ بِيَمِينِكَ» قال: لاَ أَسْتَطِيع، قال: «لا اسْتَطَعْتَ» مَا مَنَعَهُ إِلاَّ الكبْر. قال: فما رَفَعها إِلى فِيه».رواه مسلم.

۶۱۳- «سلمه بن اکوع سروایت کرده که:

مردی در حضور رسول الله ج بدست چپ خویش نان می‌خورد، آنحضرت جفرمود: بدست راست بخور، او گفت: نمی‌توانم، چیزی جز کبر او را به گفتن این سخن وادار نکرد. راوی گفت که بعد از آن، آنمرد دیگر نتوانست دست راست خود را به دهان خویش بالا کند».

۶۱۴- «وعن حَارثَةَ بنِ وهْبٍ س قال: سَمِعْتُ رسُولَ اللَّه ج يقول: «أَلاَ أُخْبِرُكُمْ بِأَهْلِ النَّار؟: كُلُّ عُتُلٍّ جَوَّاظٍ مُسْتَكْبِرٍ»متفقٌ علیه. وتقدَّم شرحُه فی باب ضَعفَةِ المسلمین.

۶۱۴- «حارثه بن وهب سروایت کرده که:

از رسول الله ج شنیدم که فرمود: آیا شما را از جهنمیان با خبر نسازم؟ هر خشن، آزمند متکبر است».

۶۱۵- «وعن أبي سعيدٍ الخُدريِّ س، عن النبيِّ ج قال: «احْتَجَّتِ الجَنَّةُ والنَّار، فقالت النَّار: فيَّ الجَبَّارُونَ والمُتَكَبِّرُون، وقالَتِ الجنَّةُ: فيَّ ضُعَفاءُ النَّاسِ ومَسَاكِينُهُم. فَقَضَى اللَّه بيْنَهُمَا: إِنَّكِ الجَنَّةُ رَحْمَتي، أَرْحَمُ بِكِ مَنْ أَشَاءُ وإِنَّكِ النَّارُ عذَابي، أُعَذِّبُ بِكِ مَنْ أَشَاء، ولِكِلَيْكُما عليَّ مِلْؤُها»» رواهُ مسلم.

۶۱۵- «ابو سعید الخدری ساز پیامبر جروایت نموده که فرمود:

بهشت و جهنم با هم احتجاج کردند.

جهنم گفت: در من ستمگاران و مستکبران است.

بهشت گفت: در من مردم ضعیف و مسکین است.

خداوند در میان‌شان حکم نمود که: تو بهشتی رحمت منی! بوسیلهء تو کسیرا که بخواهم، مورد رحمت خویش قرار می‌دهم و تو جهنمی، عذاب منی! بوسیلهء تو کسیرا که بخواهم عذاب می‌کنم و بر من حق است که هر دوی شما را پر سازم».

۶۱۶- «وعن أبي هُريرة س أَن رسولَ اللَّه ج قال: «لا يَنْظُرُ اللَّه يَوْم القِيامةِ إِلى مَنْ جَرَّ إِزارَه بَطَراً»» متفقٌ علیه.

۶۱۶- «ابو هریره سروایت می‌کند که:

رسول الله ج فرمود: خداوند در روز قیامت نظر نمی‌کند، بسوی کسیکه ازار خود را از روی کبر و غرور به زمین بکشاند».

ش: نهی در صورتی است که از روی کبر باشد، ورنه کسی را که بدون کبر داشتن ازار رها شده و تا زیر شتالنگ (قوزک پایش) باشد، گناهی نیست.

و احادیث مطلقی که آمده در مورد این که آنچه از شتالنگ به زیر است در جهنم و آتش است، حمل در صورتی می‌شود که برای تکبر باشد، زیرا مطلق بر مقید حمل می‌گردد و مصنف آن را در شرح مسلم آورده است.

۶۱۷- «وعنه قال: قالَ رسُولُ اللَّه ج: «ثَلاثةٌ لاَ يُكَلِّمُهُمُ اللَّه يَوْمَ القِيامَةِ، وَلا يُزَكِّيهِم، وَلاَ يَنْظُرُ إِلَيْهِم، وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِيم: شَيْخٌ زان، ومَلِكٌ كَذَّاب، وعائلٌ مُسْتَكْبِرٌ»»رواهُ مسلم.

۶۱۷- «ابو هریره سروایت می‌کند که:

رسول الله ج فرمود: سه کس‌اند که خداوند در روز قیامت با آنها سخن نگوید، پاک‌شان ننموده و به آنها ننگرد.

پیر زنا کار و پادشاه دروغگو و فقیر خودخواه و متکبر».

۶۱۸- «وعنه قال: قال رسولُ اللَّهِ ج: «قال اللَّه عزَّ وجل: العِزُّ إِزاري، والكِبْرياءُ رِدَائِي، فَمَنْ يُنَازعُني في واحدٍ منهُما فقدْ عذَّبتُه»» رواه مسلم.

۶۱۸- «ابو هریره سروایت می‌کند که:

رسول الله ج فرمود: خداوند عزوجل فرمود: عزت ازار من است و کبریا رداء (چادر) من، کسی که با من در یکی از این دو دعوی و کشمکش کند، او را به عذاب خویش گرفتار می‌سازم».

۶۱۹- «وعنْه أَنَّ رسولَ اللَّهِ ج قال: «بيْنَمَا رَجُلٌ يَمْشِي في حُلَّةٍ تُعْجِبُه نفْسُه، مرَجِّلٌ رأسَه، يَخْتَالُ في مَشْيَتِه، إِذْ خَسَفَ اللَّهُ بِه، فهو يَتَجَلْجَلُ في الأَرْضِ إلى يوْمِ القِيامةِ»» متفقٌ علیه.

۶۱۹- «ابو هریره ساز رسول الله ج روایت می‌کند که فرمود:

در اثنائیکه مردی با جامهء زیبا راه می‌رفت، در حالیکه از خودش خوشش میآمد و موی سرش را شانه کرده بود و در رفتار خود کبر می‌نمود، خداوند ناگهان او را به زمین فرو برد و او تا روز قیامت در زمین فرو می‌رود».

۶۲۰- «وعن سَلَمَة بنِ الأَكْوع س قال: قال رسُولُ اللِّه ج: «لا يزَالُ الرَّجُلُ يَذْهَبُ بِنفْسِهِ حَتَّى يُكْتَبَ في الجَبَّارين، فَيُصِيبُهُ ما أَصابَهمْ»» رواهُ الترمذی وقال: حدیث حسن.

۶۲۰- «از سلمه بن اکوع سروایت است که:

رسول الله ج فرمود: همواره بنده خویشتن بینی می‌کند، تا اینکه در زمرهء ستمگران بشمار رفته و به عذابی که به آنها رسیده، گرفتار می‌شود».