۷۴- باب حلم و بردباری و تأنی کردن و نرمش نمودن

قال الله تعالی: ﴿وَٱلۡكَٰظِمِينَ ٱلۡغَيۡظَ وَٱلۡعَافِينَ عَنِ ٱلنَّاسِۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ﴾[آل‌عمران: ۱۳۴] .

خداوند می‌فرماید: «و فروخورندگان خشم و عفو کنندگان تقصیر مردم و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد».

و قال تعالی: ﴿خُذِ ٱلۡعَفۡوَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡعُرۡفِ وَأَعۡرِضۡ عَنِ ٱلۡجَٰهِلِينَ ١٩٩﴾[الأعراف: ۱۹۹] .

و می‌فرماید: «عفو را لازم گیر و به کار پسندیده امر نما و از نادانان اعراض کن».

و قال تعالی: ﴿وَلَا تَسۡتَوِي ٱلۡحَسَنَةُ وَلَا ٱلسَّيِّئَةُۚ ٱدۡفَعۡ بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ فَإِذَا ٱلَّذِي بَيۡنَكَ وَبَيۡنَهُۥ عَدَٰوَةٞ كَأَنَّهُۥ وَلِيٌّ حَمِيمٞ ٣٤ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَمَا يُلَقَّىٰهَآ إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٖ ٣٥﴾[فصلت: ۳۴-۳۵] .

و می‌فرماید: «نیکی و بدی برابر نیست و به طریقهء که آن بهتر است، جواب بازده، پس ناگاه آنکس که میان تو و میان وی دشمنی است، گویا وی یار خویشاوند شده است، به این خصلت قرین ساخته نمی‌شود، مگر آنانکه صبر کردند و قرین ساخته نمی‌شود به این خصلت، مگر صاحب نصیب بزرگ».

و قال تعالی: ﴿وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ ٤٣﴾[الشوری: ۴۳] .

و می‌فرماید: «و هر که صبر کند و ببخشد این صفت از کارهای مقصود است».

۶۳۲- «وعن ابنِ عَبَّاسٍ ب قال: قَالَ رَسُولُ اللَّه ج لأَشَجِّ عبْدِ الْقَيْس: «إِنَّ فيك خَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللَّه: الحِلْمُ وَالأَنَاة»».رَواهُ مُسلم.

۶۳۲- «ابن عباس بروایت می‌کند که:

رسول الله ج به اشج عبد القیس گفتند: در تو دو صفت وجود دارد که خدا آن را دوست می‌دارد، بردباری و تأنی کردن».

۶۳۳- «وعن عائشة ل قالت: قال رسول اللَّه ج: «إِنَّ اللَّه رفيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ في الأَمْرِ كُلِّه»» متفقٌ علیه.

۶۳۳- «از عائشه لروایت است که:

رسول الله ج فرمود: همانا خداوند نرم رفتار است و نرم رفتاری را در همه کارها دوست می‌دارد».

۶۳۴- «وعنها أَن النبي ج قال: «إِنَّ اللَّهَ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفقَ، وَيُعْطِي على الرِّفق مالا يُعطي عَلى العُنفِ وَما لا يُعْطِي عَلى ما سِوَاهُ»»رواه مسلم.

۶۳۴- «از عائشه لروایت است که:

پیامبر جفرمود: هر آئینه خداوند نرم رفتار بوده و نرمش را دوست می‌دارد و در برابر نرم رفتاری ثوابی می‌دهد که به سخت رفتاری و دیگر کارها نمی‌دهد».

۶۳۵- «وعنها أَن النبيَّ ج قال: «إِنَّ الرِّفقُ لا يَكُونُ في شيءٍ إِلاَّ زَانَه، وَلا يُنْزَعُ مِنْ شَيءٍ إِلاَّ شَانَهُ»» رواه مسلم.

۶۳۵- «از عائشه لروایت است که:

پیامبر جفرمود: نرم رفتاری در هیچ چیزی نمی‌باشد، جز اینکه آن را زینت می‌دهد و از هیچ چیزی بدور نمی‌شود، مگر اینکه آن را زشت می‌سازد».

۶۳۶- «وعن أبي هريرة س قال: بَال أَعْرَابيٌّ في المسجِد، فَقَامَ النَّاسُ إِلَيْه لِيَقَعُوا فِيه، فقال النبي ج: دَعُوهُ وَأَرِيقُوا عَلى بَوْلِهِ سَجْلاً مِنْ مَاءٍ، أَوْ ذَنُوباً مِن مَاء، فَإِنَّما بُعِثتُم مُيَسِّرِينَ ولَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ»» رواه البخاری.

۶۳۶- «ابو هریره سروایت نموده گفت:

اعرابی در مسجد بول نمود، مردم برخاستند تا او را بزنند. پیامبر جفرمود: او را بگذارید و بر بول او دلوی یا چند دلوی آب بریزید، زیرا شما برانگیخته شده اید تا آسانگیر باشید و برای آن برانگیخته نشده اید که سختگیری کنید».

۶۳۷- «وعن أَنس س عن النبي ج قال: «يسِّرُوا وَلا تُعَسِّروا. وَبَشِّرُوا وَلا تُنَفِّرُوا»»متفقٌ عليه.

۶۳۷- «انس سروایت نموده که:

پیامبر جفرمود: آسانگیری نموده و سختگیری نکنید، و به مردم مژده دهید و آن‌ها را گریزان مسازید».

ش: یسر به معنای آسانی است و معنای لاتعسروا نفی مطلق عسر و دشواری است، و این معنای فرمودهء الهی است که – ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖ﴾[الحج: ۷۸] . و هم آنچه در حدیث مسلم آمده که چون گفته شد: - «﴿وَلَا تُحَمِّلۡنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ﴾[البقرة: ۲۸۶] . فرمود: همانا آن را انجام دادم و بدلیل آنچه در حدیث آمده که: بعثت بالحنیفیة السمحة السهلة. در حدیث آمده که ایستاده نماز بخوان، اگر نتوانستی پس نشسته که: ﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَا﴾[البقرة: ۲۸۶] . (مترجم)

۶۳۸- «وعن جرير بن عبد اللَّه س قال: سمعتُ رسول اللَّه ج يقُول: «مَنْ يُحْرَمِ الرِّفْقَ يُحْرمِ الخيْرَ كُلَّهُ»رواه مسلم.

۶۳۸- «از جریر بن عبد الله سروایت شده که گفت:

از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: کسیکه از نرم رفتاری محروم ساخته شده باشد، در حقیقت از تمام خیر محروم گشته است».

۶۳۹- «وعن أبي هريرة س أَنَّ رَجُلاً قال للنَّبِيِّ ج: أَوْصِني قال: «لا تَغْضَبْ» فَرَدَّدَ مِرَاراً، قال: «لا تَغْضَبْ»» رواه البخاری.

۶۳۹- «از ابوهریره سروایت شده که:

مردی برای پیامبر جگفت: مرا توصیه فرما!

فرمود: خشم مکن، و چندین بار آنمرد تکرار کرد و در هر بار آنحضرت جمی‌فرمود: خشم مکن».

ش: خشم و غضب عبارت از فوران خون در قلب است، یا حالتی است که به انسان دست می‌دهد، تا به گرفتن انتقام اقدام کند، و آن از وساوس شیطانی است که انسان با آن اعتدال حال خود را از دست داده سخن باطل گوید و کار بد کند و قصد کینه و دشمنی و دیگر امور بد را نماید.

۶۴۰- «وعن أبي يعلَى شدَّاد بن أَوسٍ س، عن رسول اللَّه ج قال: «إِنَّ اللَّه كَتَبَ الإِحسَان على كُلِّ شَيء، فإِذا قَتلتُم فَأَحسِنُوا القِتْلَةَ وَإِذَا ذَبحْتُم فَأَحْسِنُوا الذِّبْحة وليُحِدَّ أَحَدُكُم شَفْرتَه وَليُرِحْ ذَبيحَتَهُ»» رواه مسلم.

۶۴۰- «از ابو یعلی شداد بن اوس سروایت است که:

رسول الله ج فرمود: هر آئینه خداوند احسان و نیکی را بر هر چیز واجب نموده است، پس چون کشتید، نیکو بکشید و چون حیوانی را ذبح نمودید، نیکو ذبح کنید، باید که یکی از شما تیغ خود را تیز کند و ذبیحهء خود را راحت نماید».

۶۴۱- «وعن عائشة ل قالت: مَا خُيِّر رسول اللَّه ج بَينَ أَمْرينِ قَطُّ إِلاَّ أَخذَ أَيْسَرَهُمَا، مَا لَم يَكُن إِثما، فإنْ كانَ إِثماً كَانَ أَبعد النَّاسِ مِنْه. ومَا انتَقَمَ رسول اللَّه ج لِنَفْسِهِ في شَيءٍ قَط، إِلاَّ أَن تُنتَهكَ حُرْمَةُ اللَّه، فَينتَقِم للَّهِ تعالى». متفقٌ علیه.

۶۴۱- «عائشه لمی‌گوید:

هرگز مخیر نگردید رسول الله ج میان دو کار، مگر اینکه آسانتر آن را می‌گرفت، مادامیکه گناه نمی‌بود. اگر گناه می‌بود، دورترین مردم از آن می‌بود و هرگز پیامبر جبرای خود در هیچ چیزی انتقام نگرفت، مگر اینکه حریم خدا پایمال شده باشد و آنگاه برای خدا انتقام می‌گرفت».

ش: پیامبر جمخیر نشد در میان دو چیز، مگر اینکه آسانتر آن را اختیار نمود. و آن مثل اینکه خداوند او را در میان دو عقوبت در حصهء امت مختار گردانیده باشد و او سبکتر آن را اختیار نموده باشد، یا اینکه کفار و منافقین او را میان جنگ و صلح مخیر نموده باشند و او صلح را برگزیده باشد، و مانند گفتهء جبرئیل ÷و ملک کوهها که اگر خواسته باشی، دو کوه بزرگ را بر آنها فرود آورم، ولی آنحضرت جبرای‌شان طلب عفو نموده و سهلتر را که بقای‌شان در آن بود، برگزید.

و هر گاه گناه بودی دورترین مردم از آن بود و در مکروه همچنین بود که آن را مانند معصیت اختیار نمی‌کرد.

۶۴۲- «وعن ابن مسعود س قال: قال رسول اللَّه ج: «أَلا أَخْبرُكُمْ بِمَنْ يَحْرُمُ عَلى النَّارِ أَوْ بِمَنْ تَحْرُمُ عَلَيْهِ النَّار؟ تَحْرُمُ على كُلِّ قَرِيبٍ هَيِّنٍ ليِّنٍ سَهْلٍ»».رواه الترمذی وقال: حدیثٌ حسن.

۶۴۲- «از ابن مسعود سروایت است که:

رسول الله ج فرمود: آیا شما را با خبر نسازم از کسیکه بر دوزخ حرام است؟ یا اینکه دوزخ بر وی حرام است؟

بر هر نزدیک، آسانگیر، نرم رفتارِ نرمخو».