۲۴۱- باب فضیلت علم
قال الله تعالی: ﴿وَقُل رَّبِّ زِدۡنِي عِلۡمٗا﴾[طه: ۱۱۴] .
خداوند می‌فرماید: «و بگو پروردگارم علمم را افزون گردان».
وقال تعالی: ﴿قُلۡ هَلۡ يَسۡتَوِي ٱلَّذِينَ يَعۡلَمُونَ﴾[الزمر: ۹] .
می‌فرماید: «بگو آیا برابراند آنانکه می‌دانند و آنانکه نمی‌دانند؟».
وقال تعالی: ﴿يَرۡفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ دَرَجَٰتٖ﴾[المجادلة: ۱۱] .
می‌فرماید: «و خداوند بلند می‌کند مرتبهء آنانی را که از شما ایمان آوردند و آنانیکه علم به ایشان داده شده است».
وقال تعالی: ﴿إِنَّمَا يَخۡشَى ٱللَّهَ مِنۡ عِبَادِهِ ٱلۡعُلَمَٰٓؤُاْ﴾[فاطر: ۲۸] .
و می‌فرماید: «همانا از خدا می‌ترسد از میان بندگانش دانشمندان».
۱۳۷۶- «وعَنْ مُعاوِية، س، قال: قَال رسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ يُرِد اللَّه بِهِ خيْراً يُفَقِّهْهُ في الدِّينِ»متفقٌ علیه.
۱۳۷۶- «از معاویه سروایت است که:
رسول الله جفرمود: آنکه خداوند به او ارادهء خیر کند، در دین دانشمندش سازد».
ش: ۱- با کمال اهتمامی که شریعت اسلامی به تعلیم و تعلم نموده و تشویقی که برای طلب علم کرده، متأسفانه جهل و بیسوادی درمیان امت اسلامی به اندازهء رواج یافته که حتی بسیاری از مردم نه تنها بیسوادان، بلکه از روشنفکران نمی‌توانند قرآن را از رو بخوانند چه رسد به آنکه آن را با تلاوت و تجوید بخوانند و یا آنکه معانی آن را دانسته و به احکام آن توجه و اهتمام ورزند.
۲- این موضوع زنگ خطریست برای علماء و قاطبهء امت اسلامی که باید هرچه زودتر در جهت امحای جهل و بیسوادی کار نموده در ترویج و نشر علم و فضیلت بکوشند تا دشمن نتواند با استفاده از جهل و نادانی امت بیش از پیش بر پیکرهء مسلمین تاخته و بیش از هر وقت دیگر تیشه به ریشهء امت اسلامی زده مسلمین را اغواء و از صراط المستقیم (هدایت) دور سازد. و بدین ترتیب زمینه را برای سیطرهء خود بر امت اسلامی و استعمار آن مهیا نماید.
۱۳۷۷- «وعنْ ابنِ مسْعُود، س، قَال: قَال رسُولُ اللَّهِ ج: «لا حَسَد إلاَّ في اثْنَتَيْن: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّه مَالاً فَسلَّطهُ عَلى هلَكَتِهِ في الحَق، ورَجُلٌ آتاهُ اللَّه الحِكْمَةَ فهُوَ يَقْضِي بِهَا، وَيُعَلِّمُهَا»» مُتَّفَقٌ عَلیه.
۱۳۷۷- «از ابن مسعود سروایت است که:
رسول الله جفرمود: غبطه‌ای نیست، مگر در دو چیز: مردیکه خداوند به او مال و ثروتی داده و او را بر مصرف کردن آن در راه حق چیره ساخته است. و مردیکه خداوند به او علمی داده و بدان حکم نموده و آن را تعلیم می‌دهد».
۱۳۷۸- «وعَنْ أبي مُوسى س، قال: قَالَ النبي ج: «مَثَلُ مَا بعثَنِي اللَّه بِهِ مِنَ الهُدى والْعِلْمِ كَمَثَل غَيْثٍ أصاب أرْضا، فَكَانَتْ مِنْهَا طَائفَةٌ طَيِّبَةٌ قَبِلَتِ المَاءَ فَأَنْبَتَتِ الْكَلا، وَالْعُشْب الْكَثِير، وَكَانَ مِنْهَا أجَادِبُ أمسَكَتِ المَاءَ، فَنَفَعَ اللَّه بِهَا النَّاسَ، فَشَرِبُوا مِنْهَا وَسَقَوْا وزَرَعُوا، وأَصَاب طَائفَةً مِنْهَا أُخْرى إنَّما هِي قِيعان، لا تمْسِكُ مَاءً، وتُنْبِتُ كَلا، فَذلكَ مثَلُ منْ فَقُهَ في دِينِ اللَّه، وَنَفَعَهُ ما بَعَثَنِي اللَّه بِهِ فَعلِمَ وَعلَّمَ، وَمَثَلُ منْ لَمْ يَرْفَعْ بِذلكَ رأسا، وَلَمْ يَقْبَلْ هُدَى اللَّهِ الَّذي أُرْسِلْتُ بِهِ»»متفقٌ علیه.
۱۳۷۸- «از ابو موسی سروایت است که:
پیامبر جفرمود: صفت علم و هدایتی که خداوند مرا بدان فرستاده، مانند بارانی است که به زمینی رسید که بعضی از گوشه‌های آن زمین خوب بوده و آب را قبول نمود و گیاه و علف زیادی رویاند و بعضی از آن سخت است که آب را نگه داشته و خداوند بوسیلهء آن بمردم نفع رساند. پس از آن آشامیده و آبیاری کرده و کشت نمودند و بعضی از آن زمین هموار است که نه آب را نگه داشته و نه گیاه می‌رویاند. پس این است صفت کسیکه در دین خدا دانشمند شد و آنچه من بدان مبعوث شده ام بوی نفع رساند. پس آموخت و آموزاند. و صفت کسیکه بدان سر بالا نکرد و هدایت خدائی را که من بدان مبعوث شده ام نپذیرفت».
۱۳۷۹- «وعَنْ سَهْلِ بن سعد، س، أنَّ النبي ج قَالَ لِعَلي، س: «فو اللَّهِ لأنْ يهْدِيَ اللَّه بِكَ رجُلاً واحِداً خَيْرٌ لكَ من حُمْرِ النَّعم»» متفقٌ علیهِ.
۱۳۷۹- «از سهل بن سعد سروایت است که:
پیامبر جبه علی سفرمود: سوگند به خدا که اگر خداوند به دست تو یکمرد را هدایت کند، برایت از شترهای سرخ بهتر است».
۱۳۸۰- «وعن عبدِ اللَّه بن عمرو بن العاص، ب، أنَّ النبي ج قال: «بلِّغُوا عَنِّي ولَوْ آيَة، وحَدِّثُوا عنْ بني إسْرَائيل وَلا حَرج، ومنْ كَذَب علَيَّ مُتَعمِّداً فَلْيتبَوَّأْ مَقْعَدهُ من النَّار»» رواه البخاری.
۱۳۸۰- «از عبد الله بن عمرو بن عاص بروایت است که:
پیامبر جفرمود: تبلیغ کنید از من هر چند که یک آیه هم باشد و از بنی اسرائیل صحبت کنید و گناهی بر شما نیست و کسیکه از روی قصد و عمداً بر من دروغ بندد، باید جایگاهش را از دوزخ آماده کند».
ش: این اذن و اجازه محمول بر خبرهائیست که در دین ما از آن سکوت شده که شریعت ما نه تصدیقش می‌کند و نه هم تکذیبش. پس قصه کردن آن برای پند گرفتن رواست.
اما آنچه شریعت‌مان راستش می‌داند، نیازی به روایت آن نیست، زیرا در شریعت خودمان آن چیز وجود دارد و آنچه شریعت ما باطلش می‌شمارد، آن اصلاً مجاز نیست، مگر از روی انکار و ابطال.
۱۳۸۱- «وعنْ أبي هُريرة س، أنَّ رسُول اللَّه ج، قال: «.... ومَنْ سلَك طرِيقاً يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْما، سهَّلَ اللَّه لَهُ بِهِ طَرِيقاً إلى الجَنَّةِ»»رواهُ مسلم.
۱۳۸۱- «از ابو هریره سروایت است که:
پیامبر جفرمود: آنکه در راهی رود که در آن علمی را می‌جوید، خداوند برای او راهی بسوی بهشت آماده می‌کند».
۱۳۸۲- «وَعَنه، أيضا س أنَّ رَسُول اللَّه ج قَال: «مَنْ دعا إلى هُدىً كانَ لهُ مِنَ الأجْر مِثلُ أُجورِ منْ تَبِعهُ لا ينْقُصُ ذلكَ من أُجُورِهِم شَيْئاً»»رواهُ مسلمٌ.
۱۳۸۲- «از ابو هریره سروایت است که:
پیامبر جفرمود: آنکه بسوی هدایتی دعوت کند، برای او مزد کسانی که از او پیروی می‌کنند، داده می‌شود بدون اینکه از مزد‌شان چیزی کم شود».
۱۳۸۳- «وعنْهُ قال: قَالَ رسُولُ اللَّه ج: «إذا ماتَ ابْنُ آدَم انْقَطَع عَملُهُ إلاَّ مِنْ ثَلاث: صَدقَةٍ جارية، أوْ عِلمٍ يُنْتَفَعُ بِه، أوْ وَلدٍ صالحٍ يدْعُو لَهُ»» رواهُ مسلم.
۱۳۸۳- «از ابو هریره سروایت است که:
پیامبر جفرمود: چون انسان بمیرد (ثواب) عمل او قطع می‌گردد، جز از سه چیز: صدقهء جاریه، یا علمی که از آن سودی برند، یا فرزند صالحی که برایش دعا کند».
۱۳۸۴- «وَعنْهُ قَالَ : سمِعْتُ رسُول اللَّه ج يَقُول: «الدُّنْيَا ملْعُونَة، ملْعُونٌ ما فِيهَا، إلاَّ ذِكرَ اللَّه تَعَالى، وما والاَه، وعَالـما، أوْ مُتَعلِّماً»»رواهُ الترمذيُّ وقال: حديثٌ حسنٌ.
۱۳۸۴- «از ابو هریره سروایت است که گفت:
از پیامبر جشنیدم که فرمود: دنیا ملعون است و آنچه که در آن است ملعون است بجز یاد خدا و طاعتش و عالم یا متعلم بودن».
ش: معنایش چنین است که دنیا مذموم و زشت است و ستوده نمی‌شود از آنچه در آنست، جز یاد خدا و آنچه خداوند دوست میدارد از فرمان بردن و پیروی امر و دوری از آنچه نهی فرموده است و مقصود از عالم یا متعلم فقط علمایی‌اند که علم‌شان با عمل توأم است.
۱۳۸۵- «وَعَنْ أنس، س قال: قَالَ رَسُولُ اللَّه، ج: «مَن خرَج في طَلَبِ العِلم، فهو في سَبيلِ اللَّهِ حتى يرجِعَ»» رواهُ الترْمِذيُّ وقال: حديثٌ حَسنٌ.
۱۳۸۵- «از انس سروایت است که:
رسول الله جفرمود: آنکه در طلب علم برآید پس او در راه خدا است تا باز گردد».
۱۳۸۶- «وعَنْ أبي سَعيدٍ الخدْرِي س، عَنْ رسُولِ اللَّه ج قال: «لَنْ يَشبَع مُؤمِنٌ مِنْ خَيْرٍ حتى يكون مُنْتَهَاهُ الجَنَّةَ»». رواهُ الترمذي، وقَال: حديثٌ حسنٌ .
۱۳۸۶- «از ابو سعید خدری سروایت است که:
رسول الله جفرمود: مؤمن هر گز از خیر (علم) سیر نمی‌شود، تا نهایتش به بهشت انجامد».
۱۳۸۷- «وعَنْ أبي أُمَامة، س، أنَّ رَسُول اللَّه ج قال: «فضْلُ الْعالِم على الْعابِدِ كَفَضْلي على أَدْنَاكُمْ» ثُمَّ قال: رسُولُ اللَّهِ ج: «إنَّ اللَّه وملائِكَتَهُ وأَهْلَ السَّمواتِ والأرضِ حتَّى النَّمْلَةَ في جُحْرِهَا وحتى الحُوتَ لَيُصَلُّونَ عَلى مُعلِّمِي النَّاسِ الخَيْرْ»» رواهُ الترمذي وقال: حَديثٌ حَسن.
۱۳۸۷- «از ابو امامه سروایت است که:
رسول الله جفرمود: فضیلت و برتری عالم بر عابد مانند فضیلت من بر پائین‌ترین شما است، بعد خداوند و فرشتگانش و اهل آسمانها و زمین حتی مور در لانه‌اش و ماهی بر آنکه بمردم درس خیر می‌دهد، درود می‌فرستند».
۱۳۸۸- «وَعَنْ أبي الدَّرْداءِ، س، قَال: سمِعْتُ رَسُول اللَّهِ ج، يقولُ: «منْ سلك طَريقاً يَبْتَغِي فِيهِ علْماً سهَّل اللَّه لَه طَريقاً إلى الجنة، وَإنَّ الملائِكَةَ لَتَضَعُ أجْنِحَتَهَا لِطالب الْعِلْمِ رِضاً بِما يَصْنَع، وَإنَّ الْعالِم لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ منْ في السَّمَواتِ ومنْ في الأرْضِ حتَّى الحِيتانُ في الماءِ، وفَضْلُ الْعَالِم على الْعابِدِ كَفَضْلِ الْقَمر عَلى سائر الْكَوَاكِبِ، وإنَّ الْعُلَماءَ وَرَثَةُ الأنْبِياءِ وإنَّ الأنْبِياءَ لَمْ يُورِّثُوا دِينَاراً وَلا دِرْهَماً وإنَّما ورَّثُوا الْعِلْم، فَمنْ أَخَذَهُ أَخَذَ بِحظٍّ وَافِرٍ»». رواهُ أبو داود والترمذي.
۱۳۸۸- «از ابو درداء سروایت شده که گفت:
از رسول الله جشنیدم که می‌فرمود: آنکه در راهی رود که در آن طلب علم کند، خداوند برایش راهی را بسوی بهشت آسان می‌کند. و همانا فرشتگان بواسطهء رضایتی که از کارش دارند، بالهای خود را برای طالب علم می‌گسترانند و همه کسانی که در زمین و آسمان‌اند، حتی ماهی‌ها در آب برای عالم آمرزش می‌طلبند و فضیلت عالم بر عابد مانند فضیلت ماه شب چهارده بر دیگر ستاره‌هاست و اینکه علما میراثبر پیامبران‌اند و پیامبران درهم و دیناری به میراث نگذاشتند، بلکه علم را به ارث گذاشتند، کسیکه آن را گرفت بهرهء وافر گرفته است».
۱۳۸۹- «وعنِ ابن مسْعُود س، قال: سمِعْتُ رسول اللَّه ج يَقُول: «نَضَّرَ اللَّه امْرءاً سمِع مِنا شَيْئا، فبَلَّغَهُ كما سَمعَهُ فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أوْعى مِنْ سَامِع»». رواهُ الترمذيُّ وقال: حديثٌ حَسنٌ صَحيح.
۱۳۸۹- «از ابن مسعود سروایت شده که گفت:
از رسول الله جشنیدم که می‌فرمود: شاد دارد خداوند شخصی را که از ما چیزی را شنیده و آن را چنانچه شنیده تبلیغ کند. چه بسا تبلیغ شدگانی وجود دارند که از شنونده درک کننده‌تر‌اند».
۱۳۹۰- «وعن أبي هُريرة، س، قال: قال رسُولُ اللَّه ج: «منْ سُئِل عنْ عِلمٍ فَكَتَمَه، أُلجِم يَومَ القِيامةِ بِلِجامٍ مِنْ نَارٍ»». رواهُ أبو داود والترمذي، وقال: حديثٌ حسن.
۱۳۹۰- «از ابو هریره سروایت است که:
پیامبر جفرمود: کسی که از او در بارهء دانشی بپرسند و او آن را بپوشد، در روز قیامت به لگامی از آتش لگام کرده می‌شود».
۱۳۹۱- «وعنه قال: قال رسولُ اللَّه ج: «منْ تَعلَّمَ عِلماً مِما يُبتَغَى بِهِ وَجْهُ اللَّهِ عز وَجَلَّ لا يَتَعلَّمُهُ إلا ليصِيبَ بِهِ عرضاً مِنَ الدُّنْيا لَمْ يجِدْ عَرْفَ الجنَّةِ يوْم القِيامةِ» يعني: ريحها»،رواه أبو داود بإسناد صحيح.
۱۳۹۱- «از ابو هریره سروایت است که:
پیامبر جفرمود: آنکه علمی بیاموزد از آنچه بدان رضای خداوند طلب کرده می‌شود، که نمی‌آموزد، مگر برای رسیدن به چیزی از دنیا، بوی بهشت را در روز قیامت نیابد».
ش: توجه و اهتمام به این حدیث و مفهوم والای آن برای همهء پویندگان راه حق و حقیقت و داعیان بحق و فضیلت از وجائب اسلامی است.
آری همانگونه که هیچ عمل بدون اخلاص نیت در پیشگاه خدا مقبول نیست، لازم است دعوتگران و روندگان در این مسیر سخت بکوشند تا در طلب علم و کمال فقط و فقط رضای حق را منظور نظر دارند ور نه خدای نخواسته مورد غضب او تعالی و دوری از رحمتش قرار خواهند گرفت که اعاذنا الله منه. (مترجم)
۱۳۹۲- «وعنْ عبدِ اللَّه بن عمرو بن العاص ب قال: سمِعتُ رسولَ اللَّه ج يقول: «إنَّ اللَّه لا يقْبِض العِلْم انْتِزَاعاً ينْتزِعُهُ مِنَ النَّاس، ولكِنْ يقْبِضُ العِلْمَ بِقَبْضِ العُلَماءِ حتَّى إذا لمْ يُبْقِ عالـما، اتَّخَذَ النَّاسُ رُؤوساً جُهَّالاً فَسئِلُوا، فأفْتَوْا بغَيْرِ علم، فَضَلُّوا وأَضَلُّوا»» متفقٌ علیه.
۱۳۹۲- «از عبد الله بن عمرو بن عاص بروایت شده که گفت:
از رسول الله جشنیدم که می‌فرمود: همانا خداوند علم را نمی‌میراند (نمی گیرد) به اینکه آن را از میان مردمی بردارد، و لیکن علم را با گرفتن و میراندن علماء از میان بر میدارد تا عالمی نماند و مردم رؤسای نادانی گیرند و آنان بدون علم فتوی دهند، پس خود گمراه شده و دیگران را هم گمراه نمایند».