۷۸- باب دستور اولیای امور و زمامداران به مهربانی ونرم رفتاری با رعایای خویش و خطر اندیشی و شفقت بر ایشان و منع از خیانت و سختگیری و بیهوده گذاشتن مصالح‌شان و بی‌خبری از آنان و نیازمندی‌ها و حاجات‌شان
قال الله تعالی: ﴿وَٱخۡفِضۡ جَنَاحَكَ لِمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ٢١٥﴾[الشعراء: ۲۱۵] .
خداوند می‌فرماید: «و با کسانی از مؤمنان که ترا پیروی کردند، فروتن باش و بازوی خود را بر آنها پست کن».
و قال تعالی: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُ بِٱلۡعَدۡلِ وَٱلۡإِحۡسَٰنِ وَإِيتَآيِٕ ذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَيَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِ وَٱلۡبَغۡيِۚ يَعِظُكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ ٩٠﴾[النحل: ۹۰] .
و می‌فرماید: «و خداوند امر می‌کند به انصاف و نیکوکاری و بخشش به خویشاوندان و از بی‌حیائی و کار ناپسندیده و تعدی منع می‌کند و شما را پند می‌دهد تا باشد که شما پند پذیر باشید».
۶۵۳- «وعن ابن عمر ب قال: سمِعتُ رسولَ اللَّه ج يقول: «كُلُّكُم راع، وكُلُّكُمْ مسؤولٌ عنْ رعِيتِه: الإمامُ راعٍ ومَسْؤُولٌ عَنْ رعِيَّتِه، والرَّجُلُ رَاعٍ في أهلِهِ وَمسؤولٌ عنْ رَعِيَّتِه، وَالمَرأَةُ راعيةٌ في بيتِ زَوجها وَمسؤولةًّ عَنْ رعِيَّتِها، والخَادِمُ رَاعٍ في مال سَيِّدِهِ وَمَسؤُولٌ عَنْ رَعِيتِه، وكُلُّكُم راع ومسؤُولٌ عَنْ رعِيَّتِهِ»»متفقٌ علیه.
۶۵۳- «از ابن عمر بروایت شده که گفت:
از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: همهء شا شبانید، و هر کدام شما از رعیت خود پرسیده می‌شوید، رهبر شبان است، و مسئول رعیت خود است، مرد در خانواده‌اش شبان و مسئول از رعیت خود است، و زن در خانهء شوهر خود شبان و مسئول رعیت خود است و خدمتگار در مال آقای خود شبان است و از رعیت خود بازخواست می‌شود، و همهء شما شبانید و از رعیت خویش پرسیده می‌شوید».
۶۵۴- «وعن أبي يَعْلى مَعْقِل بن يَسَارٍ س قال: سمعتُ رسول اللَّه ج يقول: «ما مِن عبدٍ يسترعِيهِ اللَّه رعيَّةً، يَمُوتُ يومَ يَموتُ وهُوَ غَاشٌ لِرَعِيَّتِه، إلاَّ حَرَّمَ اللَّه علَيهِ الجَنَّةَ»» متفقٌ علیه.
وفي روايةٍ:«فَلَم يَحُطهَا بِنُصْحهِ لم يجِد رَائحَةَ الجَنَّة».
وفي روايةٍ لـمسـلم:«ما مِن أَمِيرٍ يَلِي أُمورَ المُسلِمين، ثُمَّ لا يَجهَدُ لَهُم، ويَنْصحُ لهُم، إلاَّ لَم يَدخُل مَعَهُمُ الجَنَّةَ».
۶۵۴- «از ابو یعلی معقل بن یسار سروایت شده که:
از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: هیچ بنده‌ای نیست که خداوند او را به شبانی رعیتی برگزیده و او می‌میرد در حالیکه او برای رعیت خود خیانت ورزیده، مگر اینکه خداوند بهشت را بر وی حرام می‌سازد.
و در روایتی آمده که باز آن را با خیر خواهی خود حفظ نکند، بوی بهشت را در نمی‌یابد.
و در روایتی از مسلم آمده که: هیچ کسی نیست که امور مسلمین بوی سپرده می‌شود، و بعد او برای‌شان کوشش نمی‌کند و خیر خواهی برای‌شان نمی‌نماید، مگر اینکه با ایشان به بهشت داخل نمی‌شود».
ش: بر امام و زمامدار واجب است که برای مصالح رعیت خویش کوشیده و در برابر اذیت و آزار دیگران از ایشان دفاع نماید.
۶۵۵- «وعن عائشة ل قالت: سمعت رسول الله ج يقول في بيتي هذا: «اللهم من وَلي من أمر أُمتي شيئاً فشق عليهم فاشقق عليه، ومن وَلِيَ من أمر أمتي شيئاً فرفق بهم فارفق به»»رواه مسلم.
۶۵۵- «از عائشه لروایت شده که گفت:
از رسول الله ج شنیدم که در این خانه ام می‌فرمود: بار خدایا کسیکه سرپرستی چیزی از کار امتم را بدوش گیرد و بر آنها سختگیری کند با او سختگیری کن، وکسی که سرپرستی چیزی از کار امتم را بدوش گرفته و با آنها نرمی کند، با او نرمی کن».
۶۵۶- «وعن أبي هريرة س قال: قال رسول اللَّه ج: «كَانَت بَنُو إسرَائِيلَ تَسُوسُهُمُ الأَنْبياء، كُلَّما هَلَكَ نبي خَلَفَهُ نبي، وَإنَّهُ لا نبي بَعدي، وسَيَكُونُ بَعدي خُلَفَاءُ فَيَكثُرُونَ» قالوا: يَا رسول اللَّه فَما تَأْمُرُنَا؟ قال: «أَوفُوا بِبَيعَةِ الأَوَّلِ فالأَوَّل، ثُمَّ أَعطُوهُم حَقَّهُم، وَاسأَلوا اللَّه الذي لَكُم، فَإنَّ اللَّه سائِلُهم عمَّا استَرعاهُم»» متفق علیه.
۶۵۶- «از ابو هریره سروایت است که:
رسول الله ج فرمود: رهبری و زمامداری بنی اسرائیل را پیامبران علیهم السلام به دوش داشتند. و هرگاه پیامبری وفات می‌یافت، پیامبر دیگری بجایش می‌نشست و همانا پیامبری بعد از من نیست و زود است که بعد از من خلفایی بیایند و زیاد می‌شوند.
گفتند: یا رسول الله جما را چه دستور می‌دهی؟
فرمود: شما به بیعت اول وفا کنید، و بعد به آنها حق‌شان را بدهید و حق خود را از خداوند بخواهید، زیرا خداوند حتماً آنها را از آنچه که سرپرستی آن را بدوش‌شان نهاده سؤال می‌کند».
۶۵۷- «وعن عائِذ بن عمروٍ س أَنَّهُ دَخَلَ على عُبيدِ اللَّهِ ابن زِياد، فقال له: أَيْ بُنَي، إني سَمِعتُ رسول اللَّه ج يقول: «إنَّ شَرَّ الرِّعاءِ الحُطَمةُ» فإيَّاكَ أن تَكُونَ مِنْهُم»، متفقٌ علیه.
۶۵۷- «از عائذ بن عمرو سروایت شده که:
او پیش عبید الله بن زیاد آمده و به او گفت: ای پسرکم، همانا از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: بدترین شبانان حطمه است. پس برحذر باش از اینکه از جملهء آنان باشی».
۶۵۸- «وعن أبي مريمَ الأَزدِيِّ س، أَنه قَالَ لـمعَاوِيةَ س: سَمِعتُ رسولِ اللَّه جيقول: «من ولاَّهُ اللَّه شَيئاً مِن أُمورِ المُسلِمينَ فَاحَتجَبَ دُونَ حَاجتهِمِ وخَلَّتِهم وفَقرِهم، احتَجَب اللَّه دُونَ حَاجَتِه وخَلَّتِهِ وفَقرِهِ يومَ القِيامةِ» فَجعَل مُعَاوِيةُ رجُلا على حَوَائجِ الناس». رواه أبو داود، والترمذی.
۶۵۸- «از ابو مریم ازدی سروایت است که:
او به معاویه سگفت: از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: آنکه خداوند او را به سرپرستی کاری از کارهای مسلمین بگمارد، و او در برابر نیازمندی و احتیاج و فقر‌شان حجاب افگند، خداوند در روز قیامت در برابر نیازمندی و احتیاج و فقر‌شان حجاب می‌افگند.
از این رو معاویه سمردی را برای برآورده ساختن نیازمندی‌های مردم گماشت».